Logo DBNL
Trouringh (1637)

Trouringh

(1637)–Jacob Cats–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende


illustratie

Inleydinge Tot het volgende VVerck.

IN dien men met aendacht de sinnen wil laten gaen over de saken der werelt, soo en sal men onder alle de selve geene konnē uyt-vinden, in de welcke men Godes voorsienigheyt en kracht-werckende mogentheyt klaerder sal konnen bemercken, als in de genegentheyt van de voort-telinge, de levende schepselen van dē eerstē af krachtelick ingescherpt. Want gelijck sonne, mane, ende andere lichten des hemels, den loop, haer eenmael van den Schepper voor-geschreven, noyt en verlaten: maer van den aenbeginne der werelt aen tot heden toe dien hebben gehouden, en

sullen blijven houden tot de volheyt aller dingen. Even op de selve wijse blijft dat wonderbare woort, VVast ende vermenighvuldight, de menschen door God van den beginne in-gesproken, vast als met een diamant gheschreven in de herten van al dat adem blaest.

 
Al vvat opder aerden leeft,
 
Al vvat om den hemel svveeft,
 
Al vvat in het vvoeste diep
 
God in oude tijden schiep,
 
Al tot aen de naeckte pier,
 
Al tot aen de kleynste mier,
 
Al tot aen den minsten vis
 
Dieder in het vvater is:
 
Al de kruyden in het vvout,
 
Al tot aen het quastigh hout,
 
Al tot aen den harden steen,
 
Heeft dit uyter aert gemeen
 
Dattet voelt een innigh vier,
 
Dattet trout op syn manier,
 
Dattet al te samen paert
 
Yder een na synen aert,
 
Dattet vrijt en dattet speelt,
 
Dattet soete vruchten teelt.
 
Dit was eens des werelts gront,
 
Schier eer dat de vverelt stont;
 
Dit sal vast en seker staen,
 
En noch altijt verder gaen,
 
Tot men na des vverelts val
 
Eeuwigh bruyloft houwen sal.

En hierom soo heeft Syrach Eccl. 36.24. ten aensiene van de redelicke dieren wel aengemerckt, dat 's mans begeerte tot de vrouwe alle menschelicke toe-genegentheden verre te boven gaet. Van de zijde der vrouwen is het even het selve: en 't is gewisselick een wonder aen te sien, in hoe veel besondere gelegentheden sulcx allenthalven sigh openbaert. Een kint eer het recht weet wat een kint zy, en soo haest het maer een doeckjen ployen kan, maeckt sigh terstont eē popjen,

en betoont alreede syn genegentheyt tot een geselligh leven: het selve wat vorder in jaren komende, en de naem van maeght krijgende, wort beweginge ghewaer die het vrijster geworden zijnde begint in't werck te stellen: ende de bruyt wesende, treet in den in-gangh, vrouw en moeder, in den deur-gangh, weduwe schoon in den uyt-gangh, helt veeltijdts tot den weder-gangh; want (gelijck Paulus+ van de weduwen getuyght) vveeldigh ghevvorden zijnde vvillense trouvven: en schoon alle saken daer toe dienende in haer op komen te houden, soo rijst in de selve de genegentheyt om yemant te helpen aen het werck daer toe sy lieden selfs onmachtigh zijn geworden. Boven allen desen is ten eynde als voren aen te mercken, dat al isset schoon soo dat eenigh jongh vrou mensch een moeder of een suster heeft, die in haer dracht of kinder-barē gansch sware ongelegentheden heeft uyt-gestaen, of datter yemant van de gebuer-vrouwen rouwelick of grouwelick van haren man wert mishandelt, dien efter niet tegenstaende soo en baert al het selve geen af-keerigheyt van het trouwen in de gene die daer toe jaren hebben: jae selfs die mans die haer vrouwen soo gansch

qualick hebben bejegent, indien de selve weduwenaers komen te worden, en hebben even-wel geen ghebreck van vrouwen: maer vindender meer als genough die te vreden zijn met hun wederom den kans te wagen. Waer uyt dan blijckt, dat het geheel vrouwelijck geslachte haer moeder Eva oock in desen gelijck zijn: sy en geven geen geloove aen het gene datter gedaen of geseyt wert, sy willen 't selfs prouven, en even uyter daet leeren wat het werck in heeft. En of men schoon menschen heeft gevonden, die dese aen-dringende genegentheden van de mans tot de vrouwen, en van de vrouwen tot de mans hebben willen uyt-blusschē, en doen versterven door eensaemheyt en het leyden van een leven buyten alle menschelick geselschap, dat al en heeft sulcx niet konnen uyt-wercken. 't is een in-geboren eygenschap, een boeck sonder letters, dat sonder schole, sonder meester, sonder moeyte, sonder eenigh behulp van selfs geleert wort: 't is een in-drucksel van den hemel, een in-geboren eygenschap, een wet als met Godes vinger in de gebeente en mergh der menschen geschreven. En by die gelegentheyt valt my in den sin een out, ge-

meen, en (soo het schijnen magh) belachelick verhael: het vvelck ick nochtans, vermits het ontrent dese stoffe van bedencken is, hebbe goet gevonden in een veers te besluyten, ende den leser mede te deelen.

 
EEn man des vverelts sat gingh in de bosschen vvonen,
 
En droegh de vrienden op syn tvvee vol-vvasse sonen,
 
De derde vvas een kint, dat noch geen oordeel hadt,
 
Dit vvas hy niet gesint te laten in de stadt.
 
Hy nam het in het vvout en meyndet op te brengen,
 
Soo, dat het met geen vleesch sigh oyt en sou vermengen;
 
Want (dacht de goede man, en vvasser in gerust)
 
Die noyt geen vrouvven siet en krijght geen vrouvve-lust.
 
Wie in de steden vvoont, die siet verscheyde saken,
 
Die hem schier even-staegh de sinnen gaende maken;
 
De jeugt vvort daer besmet, oock dickmael ongemerckt,
 
Vermits een dertel oogh op al de leden vverckt.
 
Maer in het eensaem vvout daer leeft men als de schapen
 
Die niet als heylsaem kruyt of noodigh voedsel rapen,
 
Onnoosel, buyten pracht, eenvoudigh, sonder gal,
 
De vverelt onbekent, den hemel lief-getal.
 
De man, op desen gront, begaf hem uyt de menschen,
 
Verliet al vvat het vleesch of aerdsche sinnen vvenschen,
 
Vast driemael in de vveeck, en als hy maeltijt hout
 
Soo nut hy enckel moes en vvortels uyt het vvout.
 
Het kint bleef in het bosch tot aen syn achtien jaren,
 
En daer en quam noyt mensch gereden of gevaren:
 
Syn oogh speelt maer alleen ontrent het jeughdigh gras,
 
En 't is hem onbekent vvat maeght of vrijster vvas.
 
'T geviel om desen tijt dat in de naeste dorpen
 
Op seker boeren-feest de gans vvas af te vvorpen:
 
Een priester daer ontrent die noot den heremijt,
 
Om voor een korten stont met hem te zijn verblijt.
 
De goede kluysenaer die gingh het overleggen,
 
En naer een langh versoeck, soo liet hy sigh geseggen:
 
Hy leyt syn jongen met, en hieltet voor gevvis
 
Dat Hansje niet en kent als kruyt en jeughdigh lis.
 
Hy gaf hem op de reys en quam het vleck genaken,
 
En vvat de jongen sagh dat zijn hem vreemde saken;
 
Dies vraeght hy schier gestaegh vvat dit en gint beduyt,
 
En vvat hy niet en vveet dat ley de vader uyt.
 
Maer juyst ontrent het dorp ontmoet hy steedtsche vrijsters,
 
Die queelden onder-een gelijck als Meertsche lijsters,
 
Haer kleeren vvaren net, en sy van blijden geest,
 
Gelijck de jeught haer vint ontrent een vrolick feest.
 
Doch mits de jonge vvulp hier op began te mercken,
 
Soo voelt hy vreemt gevvoel op syn gevvrichten vvercken:
 
Hy staet gelijck verbaest, hy siet den handel aen,
 
En (naer het schijnen mocht) hy vvou niet verder gaen.
 
De vader stoud hem voort, en gingh al verder treden,
 
Maer Hansje gingh hem na, en vry met trage schreden,
 
Hy keeck geduerigh om, en berst ten lesten uyt:
 
VVat is het dat ick sie? vvat hoor ick voor geluyt?
 
VVat dieren mogent zijn, die met haer soete kelen
 
My dringen door het oir, en al de sinnen stelen?
 
Ey lieve, segh een reys vvat hier van vvesen magh;
 
My dunckt ick in het vvout noyt soeter schepsels sagh.
 
De vader roock terstont vvaer heen dit vvilde strecken,
 
En vvattet voor een spel in Hansje sou vervvecken,
 
'T zijn gansen, sey de man, een slim en oilick goet,
 
Daer ghy en uvvs gelijck u van onthouvven moet:
 
Laet dat geselschap daer. Neen, sey 't on noosel Hansje,
 
Maer, vaertje, magh het zijn, soo koopt my doch eē gansje:
 
Voor my, ick bens getroost, 'k en vreese geen verdriet,
 
'T gedierte, na my dunckt, en is soo grousaem niet;
 
Het sal my tijt-verdrijf, het sal my vrolick leven,
 
Het sal my soet vermaeck en blyde dagen geven,
 
Het sal my dienstigh zijn vvanneer ick eensaem ben;
 
Voorvvaer ick hebbet lief, schoon icket niet en ken.
 
De vader stont en keeck onseker vvat te seggen;
 
VVat vrou Nature spreeckt is niet te vveder-leggen.
 
VVat isset of men schoon de jeught in banden sluyt?
 
Haer geest kent synen tijt, haer keest die vvilder uyt.
 
VVat baet het eensaem vvout? en vvat de nare kluysen?
 
VVat oyt van katten quam dat is geneyght te muysen.
 
Dit sey de goede man, doch met een stillen mont,
 
Hy sagh sijn eerste jeught als in haer eygen gront.
 
Maer Hansje, schoon de feest ten eynde vvas gekomen,
 
En dat meest al het volck sijn af-scheyt had genomen,
 
VVas nae dit soet gesicht onlustigh van het vvout,
 
En eer het jaer verliep het quantje vvas getrout.

Maer dit werck streckt hem vry al verder uyt als tot menschen, en beesten; want yemant die oock de vordere schepselen recht bemerckt, ontdeckt schier over-al een volle gedaente van houwelick. De boomen, planten, kruyden, metalen, en steenen konnen sulcx klaerlijck aenwijsen: gelijck de ondersoeckers van de nature een-stemmelick nu lange vast hebben ghestelt, in laurieren, cy-

pressen, linden, en menighte van andere boomen en bosch-gewassen is sulcx soo gansch blijckelick, dat oock een slecht hovenier of huysman het selve lichtelick uyt heeft te vinden: gelijck sulcx niet alleenlijck Plinius ende Theophrastus, maer verscheyde out-vaders met reden van wetenschap ten vollen zijn betuygende:(a) En wat de selve over de bysondere eygenschappen van den Dadel-boom in dese gelegentheyt hebben aen-gemerckt, dient (mijns oordeels) hier niet in stilheyt voorby gegaen.(b) Ick sal in een kort gedicht begrijpen het gene daer sy lieden een langh verhael van zijn makende.

 
DAer is een geestigh volck dat Godes hooge vvercken
 
Gevvoon is aen te sien en vlijtigh aen te mercken;
 
Soo datter niet een loofin bosch of velden vvast,
 
Dat niet en vvort doorsocht en neerstigh ondertast.
 
VVat kruyt of planten doen, en hoe de boomen leven,
 
En vvaer de vvortel gaet, en hoe de tacken svveven,
 
En vvat het jeughdigh sap, en vvat de schors vermagh,
 
Dat vvort by hen gesien als in den klaren dagh.
 
Maer noyt en vvister mensch van bosch-gevvasch te spreken,
 
Dat metten Dadel-boom is vveert te zijn geleken:
 
Syn aert dient hier gedacht en aen de jeught vertelt,
 
Vermits hy liefde pleeght oock in het vvoeste velt.
 
Waer oyt dit jeughdigh hout koomt spruyten aender heyden,
 
Daer ist in man en vvijf ten vollen onderscheyden:
 
Een geestigh hovenier die kent haer rechten aert,
 
En siet vvanneer de boom is nut te zijn gepaert.
 
Het vvijfje staet en treurt, en laet syn tacken hangen,
 
VVanneer het in de Mey met liefde vvert bevangen;
 
Men siet het aen het loof, hoe-vvel het niet en spreeckt,
 
Of dat de vvortel queelt, of datter yet ontbreeckt.
 
Indien het is geplant ontrent de manne-boomen,
 
Maer daer een helle beeck met koele vvater-stroomen
 
Koomt schieten tusschen bey, soo dat het niet en kan
 
Voldoen syn gulle jeught, en vvrijven aen den man:
 
Soo koomt den hovenier den manne-boom genaken,
 
En gaet van syn gevvay een aerdigh kransjen maken,
 
En hanght het aen den stam van die uyt liefde queelt,
 
Soo dat het aerdigh groen haer om de leden speelt.
 
En als het vrou-gevvas dit voelt aen hem gebeuren,
 
Soo latet veerdigh af van syn ellendigh treuren,
 
Het krijght een ander vervv, en schiet een blijder groen,
 
Soo dat syn innigh mergh sigh open schijnt te doen.
 
Soo haest de bogert-man dit vvesen koomt te mercken,
 
Soo pooght hy syn bedrijf al vorder uyt te vvercken:
 
Hy pluckt de schoonste blom, hy neemt den groenstē bast
 
Die aen de manne-stam en syne tacken vvast.
 
Hier vveet hy na de kunst een poyer af te maken,
 
Dat geeft het vvijfje moet en vordert hare saken;
 
Het is gelijck een dauvv daer naer het kruyt verlanght,
 
Ia als een vruchtbaer zaet dat sy in haer ontfanght.
 
De boom aldus bestroyt begint terstont te svvellen,
 
En schiet veel bloemen uyt die niet en zijn te tellen,
 
En naderhant de vrucht: dies lacht de bogert-man,
 
En prijst het vruchbaer hout, en eter dadels van.

En noch en is dit niet genoegh; want sooder yemant een wacker oogh slaet op dingen van ongelijcken aert, oock daer sal soo eenighe gedaente van een onderlingh houwelick niet selden aen-gewesen konnen werden. Siet men niet hoe de zeyl-steen en het yser, door een sonderlinge toe-genegentheyt, als man en wijf versamelt werden? Wort niet het amber en het stroo, door een heymelicke over-een-komste van aert, tot malkanderen ghetogen als tot een onderlinge omhelsinge? hebben niet hemel en aerde, sonne ende mane, soodanigen gemeenschap onder den anderen, dat de selve 't houwelick en de eygentschappen van het selve soo na by komen, dat sulcx naer de waerheyt uyt te drucken misschien niet dienstigh en soude bevonden worden? En wat sal ick meer seggen? God de vriendelicke mensch-hoeder, die de liefde selfs is, en uyt de diepte syner liefde alles heeft voort-gebracht, niet bequamer vindende als het houwelick, om syn hooghste liefde de menschen kinderen bekent te maken, heeft in syn woort veeltijts onder de gedaente van het selve den boesem syner genaden gansch vriendelick geopent, en onder die gelijckenisse syn opperste

toe-genegentheyt over het menschelick gheslachte gunstelick af-gebeelt: in vougen dat hy de Almachtighe sigh dickmael soo vertoont (met eerbiedigheyt moet het ghesproken zijn) als of hy den vrijer quame maken aen den mensche:(a) en daer na volgende den draet van dat geheel werck, gaet vorder en stelt sigh eerst als bruydegom, en daer nae als echte man van syn eyghen schepsels; en dit in soodaniger vougen, datter schier niet voor en valt ontrent het menschelick houwelick dat de H. Geest niet in volle leden op het geestelicke en heeft ghepast, en dat van den beginne af tot den eynde toe.

Seggen de jonge lieden dat het oogh van den eerstē aen is leyds-man van de liefde, Godes geest spreeckt in het geestelicke even op de selve wijse tot syn vriendinne de Kercke: VVent uvve oogen (seyt hy) van my af; vvant sy maken+ my vyerigh, en doen my ghevvelt aen. Ghy hebt my het herte ghenomen, mijn suster, lieve bruyt, met eene uvver oogen.

Doet een jongelingh uyt het gesichte verkiesinge van eē jonge deerne hem tot een toekomende partuer, Gods woort gebruyckt in het geestelick even de selve maniere van spre-

+ ken: Ghy vvaert gegroeyt en groot gevvorden, en vvaert gekomen tot groote çierlickheyt: uvve borsten vvaren vast gevvorden, ende u hair gevvassen. als ick nu voor-by u gingh sagh ick u, en siet uvve tijt vvas de tijt der minnen; soo breyde ick mijn vleugels over u uyt, &c.

Gebruyckt een vrijer ontrent die gelegentheyt teere, soete, ende lief-koosende woordē, soo doet oock de H. Geest aen syn beminde:+ Siet ghy zijt schoone, mijn vriendinne, siet ghy zijt schoone: uwe oogen zijn duyven oogen, uwe lippen zijn als een schaerlaken snoer, uwe sprake is lieflick: geheel zijt ghy schoone, mijn vriendinne, en daer en is geen gebreck aen+ u. Doet my op lieve vriendinne, mijn suster, mijn duyve, mijn vrome.

Koomt men onder de menschen, naer het versoeck, tot een trou-belofte en houwelicxsche voorwaerde, oock dat wort in Godes woort uyt-gebracht tot een geestelicken sin:+ Als ick u sagh, en uwe tijt vvas de tijt der minne, soo swoer ick u en quam met u in een verbont; en ghy vviert mijne, spreeckt de Heere, Heere.

Wort de blijdschap van eē bruydegom onder de menschen groot geacht, vermits hy verkrijgt haer die hy lange tijt versocht heeft, even oock dat is by Godes Geest na-gevolght:+ Gelijck een bruydegom vrolick is over de bruyt, soo sal God

over u vrolick zijn.

Wat meer? de speel-genooten by ons in desen gevalle gebruyckelick, en werden by Godes Sone in 't geestelicke niet vergeten: Konnen+ oock (seyt hy) de bruydegoms kinderen treuren, soo langh de bruydegom by haer is? Ende wederom: Die+ de bruyt heeft is de bruydegom, en de vrient des bruydegoms die staet ende hoort hem, en verblijt sigh, &c.

Oock de juweelen selfs, waer mede een bruydegom by ons syn bruyt plagh te vereeren, zijn oock hier by God in ghedachtenisse: Jck verçierde u met çieraet, en dede arm-ringen+ aen uvve handen, ende dede ketenen aen uwen halse, ende gaf u een voor hooft-çiersel aen u aengesichte, ende oirringen aen uvve oiren, ende een heerlicke kroone op uvven hoofde.

Het bruylofs-kleet, en de in-leydinge van de bruyt tot haren bruydegom wert niet vergeten: Des koninghs dochter is gansch verheerlickt invvendigh:+ haer kleedingh is van gouden borduersel: in gestickte kleederen sal sy tot den koningh geleyt vvorden: de jonge dochteren haer mede-gesellinnen sullen tot u gebracht vvorden.

Wilt ghy vorder een nieu-gehoude haer afscheyt sien nemen van haer ouders en vrienden, om over te gaen in de huys-houdinghe

van haren man, ghy sult de selve even in het+ geestelick levendigh af-gebeelt vinden: Hoort dochter, neyget uvve oiren, vergeet uvvs volcx ende uvvs vaders huys: soo sal de koningh lust aen uvve schoonheyt hebbē. Devvijl hy u heere is, soo buygt u voor hem neder.

Eyndelick wil yemant het besluyt van al dit+ heuchelick werck, hoort den Apostel: Jck hebbe u toe-bereyt, seydt hy, om als een reyne maeght, Christo, als een man, voor te stellen. Wilt ghy tot besluyt de vervullinge van alles, en een volmaeckt+ houwelick, hoort den Propheet: Vvve maker is uvve man, seydt hy: Heere der heyrscharen is synen naem, en de heylige Jsraels is u verlosser, hy sal de God des ganschen aertbodems genaemt vvorden.

Ten alderlesten, vvil yemant geestelijcke echt-brake af-gebeelt sien, door gelijckenisse van het vleeselick, menighte van plaetsen zijn daer toe dienende: afgoderie nae de tale des+ H. Geest is hoererie ghenaemt: Ghy hebt met vreemde boeleerders gehoereert, doch komt vveder tot my, spreeckt de Heere. Siet vorder Hoseę 2.4. Malach. 2.11. Psal. 73.27.

Siet daer een vryagie, een bruyloft, en vervolgens een volkomē houwelick: en daer-en-boven het gene een wettigh houwelick regelrecht tegen is, te weten, echt-brake en over-

spel, alle by 'tGoddelick ontleent van het menschelicke, alles ons ten goede: dewijl het den Geest des Heeren gelieft heeft, uyt syn sonderlinge ghenade, in dier vougen met ons te stameren. Soo is dan dit algemeen wesen, dit wonder Al, ick segge hemel en aerde, onderlinge verknocht, en al te samen gebonden onder de ghedaente van een houwelick; in vougen dat schier alle het bysonderste dat boven en beneden te sien is, heeft yet wat dat een houwelick ghelijck is. En daerom heeft de keyser Justinianus(a) wel geseyt, dat meest alle de geschreven wetten een yder mensche in 't bysonder en als voor hem selven alleen zijn aengaende: maer dat de rechten ende regels op het stuck van den houwelicken staet slaende, genoughsaem het geheel menschelijck wesen zijn betreffende.(b) En om dese redenen soo isset, dat de voortreffelickste personagien van alle eeuwen met de houwelicxse saken altijt veel op hebben gehadt, en ontrent de selve met haer verstanden als staegh besigh zijn geweest.(c) Moses de goddelicke Wet-gever heeft eerst en voor alle andere van dese gelegentheyt beginnen te schrijvē. De Hebreen,

Ioden, en d' Heer Christus selfs heeft het selve werck naerder en klaerder voor-gestelt, ende meerder licht daer toe gebracht. De Griecken, ende insonderheyt Xenophon en Plutarchus, hebben geen stoffe heyliger verhandelt als saken van houwelick. De Romeynē hebben oock van het hare vry wat veel daer by gedaen. De Bisschoppen en Pausen van Roomen (hoe-wel dickwils van den anderen verschillende) hebben al het selve noch verder uyt-gebreyt. En eyndelick en hebben hier in niet stil gestaen de geleerste ende suyverste schrijvers van de naeste eeuwen: even-wel mede niet over-al met rechte een parigheyt. Soo dat wy mogen seggē, datter wel veel van houwelicxse saken voor desen is geschreven, maer datter noch al veel overigh is om geschreven te worden: te meer dewijle de werelt geduerighlick verder gaende, elcke eeuwe hier en in andere saken staegh wat nieus voort plagh te brengen, en mitsdien geduerighlick nieuwe stoffe van schrijven is gevende.

Ick dan mijn gedachten hier over latende gaen, hebbe oock noch dese mael goet ghevonden op de sakē van 't houwelick dit jegenwoordigh Werck uyt te brengen. Indiender

middeler tijt yemant vorder naeukeurigh is, by wat gelegentheyt ick wederom bewogen ben gheweest dusdanige stoffe ter hant te nemen, die kan van mijne beweegh-redenen die ick derhalven gehadt hebbe, omstandelick gedient werden uyt het volgende gedicht; daer toe ick my gedrage.

 
VVAt God tot menschen schiep dat moet na reden leven,
 
Dat moet van syn bedrijf bescheyt en reden geven;
 
Dat leert de reden selfs. Wel hoort hoe dat het quam
 
Dat ick noch dese mael de pen in handen nam,
 
Dat ick in mijn vertreck niet stil en konde blijven,
 
Maer op een nieu bestont voor Hollant yet te schrijven;
 
Misschien of mijn beleyt, gelijck het is gevveest,
 
Mocht yemant dienstigh zijn die mijn gedichten leest.
 
NAe dat mijn Weder-helft vvas uyter tijt gescheyden,
 
Sagh ick my, naer het scheen, een nieuvven tijt bereyden,
 
Veel die men vvijsheyt gaf die rieden my de trou,
 
En dat ick vvederom een by-slaep nemen sou.
 
Haer voorstel vvas gegront op veelderhande saken,
 
Die my oock inder nacht den slaep by vvijlen braken.
 
‘Daer houft een diep gepeys, en vry een langh beraet,
 
‘Als yemant vvederom naer echte banden staet.
 
Ick vvas eerst van den rou in mijn gemoet bestreden,
 
Maer hebbe naderhant geen minder strijt geleden,
 
Ick lagh in staegh gevvoel, oock als een ander sliep,
 
Soo dat ick tot mijn selfs aldus by vvijlen riep:
 
VVat ist dat my beroert tot in de diepste sinnen?
 
Hoe! sal ick vvederom mijn leven gaen beginnen?
 
Sal ick van nieus bestaen dat my het vleesch gebiet?
 
O neen bou-valligh mensch, ten is u sake niet:
 
Daer sal geen vrouvven voet mijn leger meer betreden,
 
Daer sal geen vrouvven arm omvangen dese leden,
 
Daer sal van nu voortaen geen vrouvven rechter-hant
 
My dienen tot vermaeck of tot een echte pant.
 
Mijn vveerd' Elisabeth, ick vvil u eygen blijven
 
Tot my de bleecke doot de leden sal verstijven:
 
En als my dat gebeurt sal ick in korten tijt
 
Oock vverden in het graf dat ghy op heden zijt.
 
Jck heb u daer besocht, ick heb de plaets betreden
 
Daer u gebeente rust. ick sagh u dorre leden,
 
En daer op riep ick uyt: O God, vvat is de mensch!
 
Dit stof is eens gevveest mijn lust en herten-vvensch.
 
VVat is van alle vleesch! Hier sie ick nu de kamer
 
Daer ick eens rusten sal, die acht ick my bequamer
 
Als eenigh ruym vertreck, of ander schoon gebou
 
Daer yemant vreughde pleeght ontrent een jonge vrou.
 
Al dat is voor de jeught en voor de groene jaren,
 
Jck vvil in dit vervvulf met u geraemte paren,
 
En mengen onse stof, tot na des vverelts val
 
De Schepper op een nieu een vverelt scheppen sal.
 
Dat sulje konnen sien (God sal het openbaren)
 
Dat my, naer u vertreck, geen lust is vvedervaren,
 
Dat noyt vvat vrou gelijckt in mijnen arrem sliep,
 
Nae dat u God ontbont, en uyt de vverelt riep.
 
Dat ick tervvijl ick vvas met trou aen u verbonden,
 
Noyt vvijf en heb onteert, noyt maeght en heb geschonden:
 
Dat ick, al vvas ick jongh en vrolick uyter aert,
 
Voor u mijn gulle jeught en blijdschap heb gespaert.
 
Dit sprack ick tot het rif, en vry niet sonder vveenen,
 
Dies viel het siltigh nat tot op haer dorre beenen:
 
En schoon ick henen gingh, en uyten grave schiet,
 
'T gepeys van haer verlies verloor ick efter niet.
 
Het vvas dan sonder gront dat my vvert na gegeven,
 
Dat ick door vveligh bloet tot trou-sucht vvert gedreven.
 
Hy vvil geen levend' vvijf, hy souckt geen nieuvve trou,
 
Die in het duyster graf besouckt een doode vrou.
 
Ick bleef in desen staet tot vijf geheele jaren,
 
Maer die zijn even-vvel al mede vvech-gevaren.
 
‘Of yemant druck ontmoet, of blijdschap op den dagh,
 
‘De son doet haren loop gelijckse voortijts plagh.
 
Doch my quam seker vrient om desen tijt besoucken,
 
Tervvijl ick eensaem sat te midden in de boucken,
 
Die vontet ongerijmt dat ick geduerigh las,
 
En hielt dat my een vrou al vry bequamer vvas.
 
Hy dreef dat ick eer langh ten hooghsten sou beklagen
 
Alleen te moeten zijn ontrent mijn oude dagen,
 
Dat my (na dien ick vvas met saken overlast)
 
Geen leger sonder vrou, of eensaem huys en past.
 
Dat my een bed-genoot nu beter sou bevallen,
 
Dan als in volle jeught de losse sinnen mallen:
 
Dat ick geselligh vvas, en noch van jeughdigh bloet,
 
En daerom in het bed geselschap hebben moet.
 
Ick die my noyt en vont af-keerigh van de vrouvven,
 
VVert, ick en vveet niet hoe, genegen om te trouvven:
 
Maer als ick overvvough vvaer ick behoor te gaen,
 
Voeld' ick my vvederom geheel in tvvijffel staen.
 
VVat jonghs dat lough my toe ('k en vvilder niet om liegen)
 
Maer ick en vvou voor al geen jonge maeght bedriegen:
 
En mits ick menighmael verviel in dit gepeys,
 
Bekeef ick even-staegh aldus mijn grilligh vleys:
 
VVilt ghy om vveynigh graens, dat u noch rest te malen,
 
Een vlot van eycken-hout uyt vreemde bossen halen?
 
En rechten hier een mool, een vvonder groot beslagh?
 
Ey let vvat u betaemt, en vvat dit lijf vermagh.
 
Hebt ghy een nieuvven mool, en feylt u noodigh koren,
 
Soo hebje bey gelijck u moeyt en kost verloren;
 
Een tuygh van desen aert en kan niet ledigh staen,
 
En 't is een sot bedrijf te malen sonder graen.
 
Indien ick bidden magh, vermijt u van de vrouvven,
 
Vermijt u van de jeught, en van ontijdigh trouvven:
 
Blijft liever datje zijt, en vveest voortaen gerust;
 
VVie oudt van jaren is en houft geen nieuvve lust.
 
Dit spel sal ons den geest aen vleesch en vverelt binden,
 
Daer nu geen leven-sucht in my en is te vinden:
 
'T is beter datj' alleen u lesten tijt vervvacht,
 
En laet de soete jeught de vreughde van de nacht.
 
VVat goet kont ghy u ziel van dit gevvoel beloven?
 
Een dvvasen ouderdom gaet alle mal te boven.
 
Geen dor hout lijtet vier, maer is terstont verbrant,
 
En uyt een grijsen baert en vvies noyt minne-pant.
 
Ghy daerom vveest beset, en schout my dese klippen,
 
Een roos-gelijcken mont en vvil geen bleycke lippen:
 
VVat jongh is eyscht vermaeck, en haet den ouden tijt;
 
Ghy trout dan uvvs gelijck, of blijft gelijckje zijt.
 
Wat oudt vvas prees ick noyt, dat kon my niet bevvegen,
 
Ick vvas in dit geval tot jeught alleen genegen:
 
En schoon de middel-maet my somtijts vvel beviel,
 
Daer vvas staegh eenigh dingh dat my in tvvijffel hiel.
 
Ten lesten vont ick best noyt trou-ringh vvech te schencken,
 
Maer om dat vvel te doen daer vont ick groot bedencken;
 
En dat mits noch het vleesch, of ick en vveet niet vvat,
 
My door de sinnen jough, of in de leden sat.
 
Dit bracht my quellingh aen: maer op bequame gronden
 
Heb ick een nut behulp ten lesten uyt-gevonden;
 
God, naer een diep gebedt, die gaf my desen raet,
 
Dat kunst en stage sorgh de lusten vvederstaet.
 
Hier op vvrocht my de geest als met de gansche sinnen,
 
En 't scheen na vveynigh tijts dat ick begon te vvinnen;
 
Mijn ampt dat gaf my vverck soo langh de sonne scheen,
 
De dicht-kunst voor den dagh, of als het licht verdvveen.
 
VVanneer een ander dronck, of metten teerlingh speelde,
 
Of peylde met gemack de gronden van de vveelde,
 
Soo vvas ick in gepeys, en besigh metten geest,
 
En als ick ledigh vvas bedreef ick aldermeest.
 
Soo haest in mijn gemoet de lust scheen op te vvaken,
 
Gingh ick de jeught een liet, of God een lof-sangh maken:
 
En mits ick staegh het breyn niet stil, maer besigh hiel,
 
Soo kreegh ick eenmael rust in mijn beroerde ziel.
 
God zy voor eeuvvigh lof die my dus heeft beraden,
 
En op mijn svvacken hals geen jock en heeft geladen:
 
God zy voor eeuvvigh danck dat nu geen vlugge maeght,
 
Dat van mijn ouden dagh geen jonge vrou en klaeght.
 
Ick heb een vvijf verspaert vermits ick konde dichten,
 
VVant dat kan menighmael een svvaren geest verlichten.
 
Had ick noyt veers gemaeckt, of met de kunst gespeelt,
 
Daer is geen tvvijffel aen de tijt had my verveelt.
 
Had ick niet voor de jeught by vvijlen yet geschreven,
 
'K en hadde (nae my dunckt) niet eensaem konnen leven:
 
Maer doen ick op het bed maer inct en pennen bracht,
 
Is al vvat my bevocht verdvvenen inder nacht.
 
Ick street met Pallas schilt, daer lagh ick in gedoken,
 
Soo dat geen minne-pijl mijn hert en kon bestoken;
 
En schoon het grilligh vleesch op my by-vvijlen schoot,
 
Ick stont op mijn verset, tot Lust en Weelde vloot.
 
Dit kon eerst svvaer gepeys en veel bedroufde dagen,
 
Dit kon ontijdigh vier uyt mijn gevvrichten jagen.
 
‘VVie noyt het dertel lijf tot luyheyt uyt en streckt,
 
‘Hout, daer een ander valt, syn leden onbevleckt.
 
‘Daer is geen beter raet om tochten uyt te drijven,
 
‘Als dat men noyt en laet de sinnen ledigh blijven.
 
‘Gedurigh besigh zijn met eenigh diep gepeys,
 
‘Dat is de rechte toom voor lust en vveeligh vleys.
 
‘De mensch houft altijt vvat daer op de geesten spelen,
 
‘Of hy sal dertel zijn, of gansche dagen quelen.
 
‘Geluckigh is de ziel die hier het beste kiest,
 
‘En noyt syn hert en quelt of syn en troost verliest.
 
‘Een meul heeft desen aert, sy moet of koren breken,
 
‘Of sal tot haer verderf een haestigh vier ontsteken.
 
‘Daer rijst een vuyle stanck indien het vvater staet,
 
‘En als het yser rust dan roestet metter daet.
 
‘'T is met ons broosen aert oock even dus gelegen;
 
‘VVie ledigh henen gaet die vvort tot quaet genegen.
 
‘Men segge vvat men vvil, ons dient geen stage rust;
 
‘Een geest die niet en vverckt is open voor de lust.
 
Maer schoon daer noyt een vvijf mijn leger quam genaken,
 
Noch heeft het eensaem bed my vruchtbaer konnen maken,
 
Al vvas ick ongetrout ick kreegh een echte kint,
 
Niet by een vvitte vrou, maer uyt den svvarten int.
 
Siet vvat een selsaem vverck! het is my vvedervaren
 
Schier vvatter omme-gaet ontrent het kinder-baren;
 
Als my de geest ontfingh dan vvas ick in het lijf
 
Schier even soo gestelt gelijck een svvanger vvijf.
 
Ick at niet als ick plagh, ick hadde vreemde lusten,
 
Soo dat ick menighmael oock niet en konde rusten,
 
Ick kreegh vvel barens-noot te midden inder nacht,
 
En vvert in my gevvaer als prangen van de dracht.
 
Dan moest ick uytet bed, en gingh het vier ontsteken,
 
Ick voelde, na my docht, gelijck het vvater breken:
 
En als de vrucht verscheen dan vvas ick vvel gesint,
 
Gelijck een jonge vrou die baert een echte kint.
 
Hier vvas ick dan belust gelijck de jonge vrouvven,
 
Ick socht de nieuvve vrucht in haesten aen te schouvven,
 
Ick socht te mogen sien het geen ick had gebaert,
 
En of het naer een vvijf of naer syn vader aert.
 
Noch moest ick vvederom op nieuvve diensten passen,
 
Het kint vvas niet te reyn, ick moest het schepsel vvassen.
 
‘VVaer yet ter vverelt koomt daer lijt de moeder pijn,
 
‘En 't is vuyl uyter aert, en moet gereynight zijn.
 
Terstont na dit gevvoel het vvicht moest in de luren,
 
Maer daer oock even-selfs en kondet niet geduren;
 
Ick gaf het menighmael schoon linnen aen het lijf,
 
En dit vvas even-staegh mijn lust en tijt-verdrijf.
 
In dese besigheyt heb ick veel tijts versleten,
 
Heb ick een jonge vrou, en mijnen druck vergeten.
 
Hoe! dunckt het yemant vreemt dat ick my vvederhiel?
 
Ick drough gedurigh kint, of baerde mette ziel.
 
Ick vvas een huys alleen, ick vvas het allegader,
 
Ick vvas bruyt, bruydegom, man, vrouvve, moeder, vader,
 
Bevvaerster, vroet-vvijf, meyt, en voester boven dien;
 
VVie heefter immermeer soo vreemden kraem gesien?
 
Noch moest ick even-vvel mijn hooft al verder breken,
 
Het kint moest goede tael en Hollants leeren spreken;
 
Dies moest ick school-vrou zijn. siet, vvat eē groot beslagh
 
My op de schouders vvough, of in den boesem lagh!
 
Aldus bleef ick alleen oock in de koutste nachten,
 
Maer gaf mijn sinnen vverck door veelderley gedachten:
 
En mits ontrent de trou mijn geest doen besigh vvas,
 
Geviel het dat ick veel op desen handel las.
 
Ick vont aen alle kant verscheyde trou-gevallen,
 
Ick sagh hoe menighmael oock vvijse luyden mallen,
 
Ick sagh hier in den mensch als in syn eygen gront,
 
En vvat voor yder een hier uyt te leeren stont.
 
Dies heb ick dese stof tot mijn vermaeck gekoren,
 
En daer is metter tijt dit schepsel uyt geboren:
 
Dit scheen voor mijn beroep en oude jaren best.
 
Een die geen eyers heeft die broet den legen nest.
 
VVel siet dan hier een kint dat selsaem is gevvonnen,
 
Dat niet gelijck als melck te samen is geronnen:
 
Een kint van vreemden aert, vvaer van ick vader ben,
 
En daer ick even-vvel geen moeder toe en ken.
 
Een kint vviens eerste gront niet na en is te sporen,
 
Als uyt geen vrouvven heup, maer uyt mijn hooft geboren:
 
Een kint dat sonder bloet en sonder vleesch bestaet,
 
En dat noch even-vvel op rasse voeten gaet.
 
Een kint dat niet en spreeckt gelijck de menschen plachten,
 
Maer dat oock sonder stem kan uyten syn gedachten:
 
Een kint dat doove selfs syn reden doet verstaen,
 
Vermits het door het oogh kan in de sinnen gaen.
 
Een kint dat noyt en at, en niet en plagh te drincken,
 
En als het vvert bevleckt dan eerst begint te blincken.
 
En vvaerom langh verhael? het is een selsaem dier,
 
Syn geest is svvarten inct, syn lichaem vvit papier.
 
Dit schepsel, soo het is, dat heb ick moeten baren,
 
Dat heb ick op-gequeeckt tot aen syn rijpe jaren;
 
Ten had geen vrouvven hulp, geen pap, of moeders sogh,
 
En des al niet-te-min soo leeft het heden noch.
 
Siet hier komt nu het vvicht gekropen uyt de doecken,
 
En vvil, gelijck het schijnt, de landen gaen besoecken;
 
Het meynt 't is langh genoegh in duyster op-gevoet,
 
Het vvil de vverelt sien en vvat men elders doet.
 
Maer schoon al isset teer, noch kan het felle slagen,
 
Noch kan het ongemack en harde nepen dragen:
 
Of schoon een nijder grolt, of dat een spotter bijt,
 
Noch sal het jeughdigh zijn oock in syn ouden tijt.
 
Al is het van papier, noch sal het langer duren,
 
Als dat ick eertijts sagh gevvonden in de luren:
 
De vruchten mijner jeught vvel eer by my gepluckt
 
Zijn meest al van de doot in haesten vvech-geruckt.
 
Van negen leefter tvvee, en die zijn beyde vrouvven,
 
Nu buyten mijn gesin door middel van het trouvven,
 
Nu sonder mijnen naem. Maer dit mijn jonghste kint
 
VVil melden vvie ick ben al vvaer men jonckheyt vint,
 
Al vvaer men trouvven kent, al vvaer de beste sinnen
 
Besteden haren tijt ontrent een heyligh minnen,
 
Ontrent een reyne trou die van den hemel daelt,
 
En door een stil gemoet tot in de ziele straelt.
 
VVel aen, Papiere kint, ick kan het nu gehengen
 
Dat ghy sult henen gaen, en in de vverelt brengen
 
VVat ghy van my ontfinght; besoeckt de soete jeught,
 
Maer vveet dat ghy met eer oock elders komen meught.
 
Ghy draeght in uvven schoot dat vrijsters kan behagen,
 
Dat mannen dienstigh is, dat in de leste dagen
 
De ziel haer voedsel geeft: ghy draeght in uvven schoot
 
Dat troost vervvecken kan oock midden in de doot.
 
En schoon ghy somtijts melt van losse minne-treken,
 
Of hoe een svvacke ziel ter zijden is gevveken,
 
Ghy prijst geen slim bejagh, maer kanter tegen aen
 
En toont vvat reden eyst, en noodigh is gedaen.
 
Dit heeft van ouden tijt geen mensch oyt konnen laken,
 
Het is by vvijlen nut de feylen aen te raken.
 
VVie slimme gangen melt, en rechtse na de deught,
 
Die pleeght eē dienstigh vverck ontrent de vvoeste jeught.
 
Soo geeft ons Moses selfs niet vveynigh trou-gevallen,
 
Daer uyt men speuren magh hoe jonge sinnen mallen:
 
Maer voeghter strenge tucht en Godes vvrake by,
 
Tot af-keer van de lust en snoode linckerny.
 
+ Hoe Dina nieusgier is, en gaet in vreemde steden,
 
En vvat haer teere jeught voor aenstoot heeft geleden,
 
Verhaelt hy nae den eysch: maer hoe de vrijster schreyt,
 
En hoe dat Sichem sterft, en blijft niet ongeseyt.
 
+ Het dertel minne-spel dat Casby quam bedrijven
 
Dat heeft de groote man ten vollen vvillen schrijven:
 
Maer hoe dat Phineas haer in de leden stiet,
 
Versvvijght in dat geval de vvijse schrijver niet.
 
+ Hoe 't vvijf van Potiphar eens Ioseph vvou bekoren,
 
En gaf hem tot de lust al vry vvat harde sporen,
 
Verhaelt de groote vorst: maer des al niet-te-min
 
Men sieter reyne tucht, en diepe vvonders in.
 
+ Men leest hoe David viel in ongeregelt minnen,
 
En svvierde buyten spoor door ongetoomde sinnen:
 
+ Maer vvat hem Nathan sey, en vvatter meer geviel,
 
Dat gaet hem die het leest tot in de diepste ziel.
 
+ Hoe Ammon door bedrogh de maeghdom gingh bestoken
 
Van haer die voor syn lust hem suypen meynt te koken,
 
Heeft Samuel verhaelt: maer heefter by gestelt
 
+ Hoe dat oock door bedrogh de lincker is gevelt.
 
De groote Salomon verhaelt ons hoere-treken,
 
+ En hoe een lichte-koy is sneegh in listigh spreken:
 
Maer vvatter voor een vrucht aen dese boomen vvast,
 
Dat stelt oock boven al de vvijse koningh vast.
 
+ Hoe dat Susanna voer, en hoe de snoode boeven
 
Haer kuysheyt onder-gaen, en haren man bedroeven,
 
Wert elders klaer gesien: maer yder leerter uyt
 
VVat voor een harde straf soo vuylen daet besluyt.
 
En vvaerom meer geseyt? 't verhael van boose treken
 
Is dickmael aen het volck een plaester voor gebreken:
 
Te vveten, als het vverck na rechten eysch betoont
 
Hoe alle slim bejagh ten lesten vvort geloont.
 
Men liet in ouden tijt een slave droncken maken,
 
En t' vvijl hy besigh vvas met rispen, spouvven, braken,
 
Soo vvert de guyt gestraft ten aensien van de jeught,
 
Op datse van het quaet sou vvijcken na de deught.
 
Siet daer mijn oogh-gemerck; en, vvie het pooght te laken,
 
Het is my nut gevveest in veelderhande saken:
 
Ick acht hem liefde vveert die van de liefde schrijft,
 
Indien hy in de tucht en in den regel blijft.
 
VVel gaet nu, teer gevvas, door-vvandelt onse landen,
 
En reyst oock even-selfs door ver-gelegen stranden;
 
Ick geef u des verlof, ghy meught op heden gaen
 
Oock naer het heet Brasil, of na den Indiaen.
 
Men vint in dat gevvest oock heden soete lieden,
 
Die eer en vvare sucht aen alle kunsten bieden:
 
Men vinter Nederlants, men vinter Hollants bloet,
 
Soo datter niet en is dat u verschricken moet.
 
En schoon ghy nu ter tijt maer Hollants vveet te spreken,
 
V sal in korten stont geen ander tael ontbreken;
 
Daer is een deftigh man die leert u Roomsche spraeck,
 
En dat is voor die reyst al vry een nutte saeck.
 
Ghy sult daer in volleert al hooger mogen svveven,
 
En onder dat behulp oock elders konnen leven:
 
Ghy sult dan zijn verstaen van menigh geestigh man,
 
Die met u nu ter tijt geen kennis houvven kan.
 
Maer eer ghy buytens lants vertoont u nieuvve boecken,
 
Soo gaet voor alle dingh ons Hollant eerst besoecken,
 
Daer sult ghy zijn onthaelt van menigh gau verstant,
 
En Hollants eerste stadt dat is u vaderlant.
 
VVilt ghy nu mijnen raet, (om niet te zijn gestooten)
 
Soo neemt eerst uvven vvegh door onse bont-genooten:
 
Daer vvort u ronde tael van yder een verstaen,
 
En ghy mooght onbevreest in alle steden gaen.
 
Doch Brabant even-vvel en hebje niet te schromen,
 
Daer heeft al overlangh u maeghschap mogen komen.
 
En lieve, vvaerom niet? de kunst is sonder gal,
 
En heeft van ouden tijt haer vrienden over-al.
 
Maer als ghy door het Sticht tot Wtrecht zijt gekomen,
 
Na Schuermans edel pant dient flucx te zijn vernomen,
 
Die heeft het soet gedicht en alle konsten lief;
 
Ghy, daerom groet de maeght, en geeft haer desen brief.
 
Aen 't vvonder-stuck van onsen tijt,
 
Dat ghy, ô Ionckvrou Schuermans zijt.
 
PRinçesse, vviens gemoet verlieft op oude boecken,
 
Noyt dvvaesheyt heeft gepleeght die jonge lieden soecken:
 
Maer die uyt hooger drift verscheyden van de jeught,
 
Geen ander liefde draeght als tot de vvare deught.
 
Tot kunst en vvetenschap, tot veelderhande spraken,
 
En vvat in eenigh mensch kan vvijse sinnen maken,
 
En vvat in eenigh hert de beste sinnen prent;
 
Soo dat een yder schrickt die uvve gaven kent.
 
Ontfanght mijn jonghste kint dat aen u vvert gesonden,
 
En mits het in het lant geen moeder heeft gevonden,
 
VVeest ghyer moeder van; ghy zijt van mijnen aert,
 
Vermits ghy door de kunst u bed alleen bevvaert.
 
Een kint gelijck als dit dat kan oock u betamen,
 
Ten sal geen teere maeght, geen vryster oyt beschamen.
 
Jck segge noch een mael, ghy zijt van mijnen aert,
 
Vermitsje nevens my papiere kinders baert.
 
Dit magh een vrijster doen, dit kan een maeght bedrijven,
 
En des al niet-te-min en maeght en vrijster blijven:
 
Ghy daerom vveest gerust, oock als u dit geschiet,
 
Een kint aldus geteelt en quetst den maeghdom niet.
 
Doch sooje niet en vvilt den naem van moeder dragen,
 
Of dat een voester-kint u niet en sou behagen,
 
Soo laet ten minsten toe dat mijn papiere kint
 
Magh seggen vvieje zijt al vvaer men menschen vint:
 
Magh toonen aen het volck u soet en eerbaer vvesen,
 
En dat u lieven naem oock daer magh zijn gelesen,
 
En lieve, vvaerom niet? vvant dit u eygen beelt
 
En is geen anders vverck, het is van u geteelt.(a)
 
Ick vveet als sy den brief sal hebben over-lesen,
 
Ghy sult in haer vertreck en by haer mogen vvesen:
 
Daer salse gaen besien of ghy oock vveerdigh zijt
 
Dat sy met u onthael sal quisten haren tijt.
 
Maer ghy noch even-vvel en hoeft u niet te schromen,
 
Het is u toe-gestaen oock by een maeght te komen.
 
Een maeght die niet en trout, maer in haer kamer sit,
 
Daer sy niet om een man, maer voor de vverelt bidt.
 
Oock eene dus gesint die kan hier saken vinden
 
Die haer niet aen het vleesch, maer aen den hemel binden:
 
Ghy vveest daerom gerust, maer draeght u na den eysch,
 
En hout u buyten smaet en sedigh op de reys.
 
V vader heeft geen maeght syn leven oyt bedrogen,
 
Oock op haer goeden naem geen svvadder uyt-gespogen;
 
Al bracht hy daer hy quam een vrolick vvesen in,
 
Noch vvas hy sonder gal en eerbaer niet-te-min.
 
Ghy doet gelijck als hy. En vvilder yemant mallen,
 
Of sooder eenigh mensch uyt svvackheyt komt te vallen,
 
Soo leyt hem metter hant tot in u stil vertreck,
 
Daer yder balsem vint oock voor een staegh gebreck.
 
Ick meyn u leste deel: daer leytet in verholen
 
Dat ons te rechte brenght vvanneer de sinnen dolen;
 
Ontsluyt dat aen het volck als ghy het dienstigh vint,
 
Maer hout u by de jeught die eer en tucht bemint.
 
Neemt u geen quellingh op, schoon u de spotters laken,
 
Maer vveest in u gemoet getroost in alle saken.
 
‘VVie vreemde landen siet, en lange reysen doet,
 
‘Die stelle voor gevvis dat hy verdragen moet.
 
‘VVie veel by menschen komt, of timmert aen de vvegen,
 
‘Die vint meest al het volck tot nijt of spot genegen.
 
‘Ghy alsje dit vergif ontrent u voelen sult,
 
‘Soo neemt tot u behulp een plaester van gedult.
 
‘Daer is geen ander raet; het zijn gemeene plagen.
 
‘Hoe kander eenigh vverck aen alle man behagen?
 
‘VVaer is soo gauvven kock, die oyt een sauçe maeckt
 
‘Die alle menschen dient, en alle monden smaeckt?
 
Wel aen nu, vveerde kint, ontfanght uvvs vaders segen,
 
Die sal u dienstigh zijn op alle vreemde vvegen:
 
God geef dat nimmer mensch met u verkeeren moet,
 
Die niet en gaet te vverck gelijck het bietjen doet.
 
Nu vrienden die bevvoont ons vaderlantsche palen,
 
Of vvaer dit mis-gevvas misschien sal komen dvvalen,
 
Ick bid ontfanght het vvicht, en doetet goet onthael,
 
'T en hoeft geen rijcke koets, en min een gulde sael.
 
'T en is niet op-gevoedt ten dienste van de lusten,
 
Oock op een vueren planck daer sal het konnen rusten.
 
Hy dvvaelt, na dat my dunckt, die van syn vvesen klaeght,
 
'T en singht niet onversocht, 't en spreeckt niet ongevraegt.
 
'T en hoeft geen çierlick kleet als eertijts prinçen droegen,
 
Een rock van enckel leer dat kan hem vergenoegen:
 
Indien hem yemant schenckt een bant van sijde lint,
 
Dat neem ick voor een peyl dat hy de kunst bemint.
 
Maer 't vvicht en hoeftet niet: het kan met slechte banden
 
VVel varen over zee oock in de verste landen;
 
Het is voor hem genoegh indien het gunst geniet,
 
En dat een billick oogh syn feylen over-siet:
 
Indien het synen vveert magh segen achter-laten,
 
Of door een stil beleyt een maeght of vrijster baten,
 
Of dat een jongh-gesel magh leeren uyte daet
 
Den gront van goet beleyt ontrent den echten staet.
 
Maer eer ick hier besta mijn reden af te breken,
 
Soo moet ick noch een vvoort tot onsen leser spreken;
 
Hem dient een kort begrijp, om flucx te mogen sien
 
VVat ick hier nu besta de vverelt aen te bien.
 
Hoort vrient, speelt u de geest ontrent de jonge vrouvven,
 
Of zijtje niet bequaem om meer te mogen trouvven,
 
Of snelje naer het graf, ontfanght my desen gast,
 
Die sal u doen verstaen vvat op u vvesen past;
 
Een yder in het zijn. VVilt ghy vvat vrolicx lesen,
 
Of in het tegendeel by vvijlen treurigh vvesen,
 
Of stijgen uytet vleesch ontrent den ouden dagh,
 
Hier is van alle stof die u vernuegen magh.
 
Ghy leest, en vveest gegroet. Dit had ick u te seggen,
 
Doorsiet vry mijn beleyt en vviltet overleggen:
 
En sooje noch misprijst mijn voorgenomen vvit,
 
Soo koom ick tot besluyt, en segh u, leser, dit:
 
Acht ghy met dit geschrift mijn tijt verquist te vvesen,
 
Soo quist noyt uvven tijt met dit geschrift te lesen:
 
Of houje mijn verstant niet vvel te zijn besteet,
 
Soo geeft u sinnen vverck daer ghy yet beters vveet.

Desen allen onvermindert soo moet ick by het voorgaende noch dit voegen, goet-gunstige leser: te weten, dat by my gemerckt zijnde, hoe dat veel ervaren lieden voor een ghewoonte hebbē, eerst te stellen de regels tot eenige wetenschap dienende, ende daer nae de exempelen op de selve passende; ick het selve hebbe goet gevonden nae te volgen. Ende alsoo ick door een vorigh Boeck geleyt hebbe de gronden van een goet houwelick, en een af-keer gepooght te makē van quade gangen die in soodanigen gelegentheyt sigh openbaren; soo hebbe ick dienstigh geacht, by dese jegenwoordige mijne oeffeninghe de sake door exempelen meerder klaerheyt te geven.

Onder andere is mijn betrachtinge mede geweest, t'elcken nieuwe gevallen en van een bysondere uyt-komste voor te stellē: ten eynde om door de verscheydentheydt van stoffe, geduerighlijck versche bedenckingen in den leser te verwecken; op dat alsoo yder een yet wat hier soude vindē dat op syne bysondere gelegentheyt soude mogen slaen. Waer in ick meyne soo veel gedaen te hebben, datter by-naest niemant en sal gevonden werden, of hy en sal aen het een of het andere trou-geval

syn eygen konnen toutsen en ter preuve stellen. Oock heb ick de gevallen in dit Werck gebruyckt niet erdicht, ofte in mijn eygen breyn gesmeet, gelijck het gebruyck van de Poëten veel plagh te wesen: maer ick hebbe beter gevonden, de geschiedenissen van goede schrijvers te ontleenē, om redenen by eenige geleerde wel aen-gewesen.(a) Ondertusschen wil ick den leser gebeden hebben sigh daer aen niet te willen stooten, dat ick de ontleende geschiedenissen breeder hebbe uyt-gemeten als die by de oude schrijvers gevonden werden; want de gene die van het ambacht zijn, weten hoe verre een bescheyden penne in soodanigen gelegentheyt vermagh te gaen weyen, en wat de kunst ontrent de omstandigheden der saken is geoorloft.(b) En sulcx dient sonderlinge tot beter glimp van de stoffe, ende tot meerder vermakelickheydt van den leser: op de welcke al mede plagh ghesien te werden. En ten dien eynde hebbe ick niet alleenlick door kopere platē, maer oock door de hooft-letters selfs, het bysonderste van de geschiedenissen aen den leser willē vertoonen.

Noch heb ick geoordeelt dienstigh te wesen, by maniere van t'samen-sprake door twee personen van bysondere ghelegentheyt, de vraegh-stucken uyt ydere geschiedenisse rijsende wat naerder te doen ondertasten: dan het selve en is by my niet over-al in volle leden ghedaen konnen werden, vermits mijn ampt (geduerende den tijt dat ick met het voorsz. Werck besigh was) my veel beswaerlijcker quam te worden als wel te voren. In vougen dat ick mijn begonnē ontworp naer eysch van saken niet en hebbe konnen vol-trecken: maer hebbe de vervullinge van verscheyde bedenckelicke vraegh-stucken ghelaten aen het oordeel van den ervaren en geoeffenden leser.

Tot besluyt, vrienden, mijn oogh-merck in desen allen is geweest mijn sinnen besigh te houwen, ende alsoo beyde te sware ende te lichte gedachten van de hant te wijsen, de Nederlantsche tale te verçieren, de Hollantsche gedichten sacht-vloeyende en sonder stoot en stop-woorden te maken; ten eynde de selve een paerlick en sonder stuyten gelesen mochten werden. En boven dien onse Landts-genooten met vermakelickheydt wat goets te doen lesen, en daer door bequamer te maken

tot het huyselick en borgerlick leven, en een gelucksaligh sterven. Waer toe ons helpe de Bruydegom van de altijt-duerende feest, even Godes Sone ghepresen inder eeuwigheydt. Vaert wel, goet-gunstige Leser, en geniet, soo het u goet dunckt, mijn gedichten en gedachten: en hout my voor den genen die ick ben, te weten,

 

V.E. ganschtoe-genegen en dienstvvilligen

 

J. CATS.


Vorige Volgende