[Als een grijsaart]
Als een grijsaart, die in de vrolijke spelen der jeugd deel neemt, maar haar tevens in 't midden dier spelen op een hooger doelwist wijst, voerde Cats zijn Vrijster, als Bruid, Moeder, en Weduwe, door de rozen en doornen des levens naar het graf en de onsterfelijkheid; en wie heeft ooit met hem dien weg afgeleid, zonder zich aan het einde daarvan beter en godsdienstiger te gevoelen? -
Ontzagwekkend is de geleerdheid, die in zijne schriften doorstraalt. Zijne werken krielen van aanhalingen uit de meeste toen alhier bekende talen. Als ware volksdichten, schijnen zijne schriften door de vereeniging van bijna alle mogelijke spreekwoorden, een tempel, aan den volksgeest van bijna alle eeuwen gewijd; doch niettegenstaande de navolging der vreemden in bijna al zijne verhalen, is misschien niemand oorspronkelijker geweest in het voorstellen van het echt Nederlandsch karakter, waarvan hij den afdruk geeft.
Een zekere langdradigheid zal ons in zijne werken stuiten, doch wanneer wij die veroordeelen, moeten wij tevens erkennen, dat dit een gebrek van zijn leeftijd was. Zekerlijk was het een gebrek van smaak, dat Cats het gezegde van Joseph: zou ik zulk een kwaad doen, en zondigen tegen God? in zoo veel duizenden verzen in zijn Selfstrijt uitbreidde; doch het was toen in het algemeen de gewoonte, om, wanneer men eens een denkbeeld opgevat had, het niet weder te verlaten, zonder het van alle mogelijke zijden beschouwd te hebben: dit was nog een gevolg van de Scholastieke wijsheid der middeleeuwen.
Een tweede bijzonderheid, die de werken van Cats ontsiert, is het overdreven gebruik van het allegorische of zinnebeeldige. Dieper dan men gewoonlijk denkt, is het gevoel hiervoor in den boezem van den mensch besloten. De grond van dit gevoel ligt in het godsdienstige en wijsgeerige denkbeeld, dat de zinnelijke wereld het beeld der geestelijke is. - Overal bij het einde der middeleeuwen heerschte die geest der Allegorie sterk, en juist niet op de meest gekuischte wijze. Meer dan eenig land waren Frankrijk en Brabant er de zetels van, en hij plantte zich van daar vooral in Holland over. Bijna geen dichter van dezen tijd kon er de verleiding van ontgaan.
W. DE CLERCQ.
Auteursrechtvrij