Houwelick

(1625)–Jacob Cats– rechtenstatus

Dat is het gansche gelegenheyt des echten-staets



[pagina 1]

t'Samen-spraecke tvsschen Sibille, nieuvv-gehoude Ionck-vrouvv, ende Rosette, Ionghe Vryster. ROSETTE Spreeckt. IOnck-vrou Sibille, vveest ghegroet Ick heb u lang in mijn ghemoet Gevvenst in desen staet te sien, En oock met een gheluck te bien; Maer, siet! ick ben, 'k en vveet niet hoe, Daer in belet tot heden toe: Nu vvensch ick u dan goeden dach, En vvat ick vorder vvenschen mach, Des Heeren segen boven al, Den besten vvensch in dit geval; Ick vvensch dat ghy te samen meucht Jn eendracht, liefde, soete vreucht, Voltrecken uvven ganschen tijt, Soo lang als ghy te samen sijt: Noch vvensch ick, vvat ick vvenschen kan, Dat ghy met uvven lieven man Te samen, op ghelijcken voet, En out, en leelick vvorden moet. Sibille. Of schoon u vvensch vvat selsaem luyt, Sy kan ten goede sijn geduyt VVanneermen treft den rechten sin. Maer, lieve, koomt een vveynich in En set u doch hier nevens my, Op dat u stant vvat vaster sy, En dat ick u bedancken mach. Rosette. Jck sitte meest den ganschen dach, En hebbe liever vvat te staen. Sibille. Het is dan beter vvat te gaen. Hoort, vveerde maecht, met u verlof, Hier achter is een lustich hof, Jndien het u bevallen mocht, VVy ginghen treden inde locht: Daer vvassen bloemen menichfout, De Crocus geel gelijck een gout, En Lever-blat, en Aconijt, Nu beyde juyst in haren tijt,
[pagina 2]
Oock isser blaeuvven Hiacynt, Een vrougheling, een lente-kint, En dan noch menich ander kruyt Dat eerstmael uytter aerden spruyt, ‘Het eerste spruytje vander jeucht ‘Dat geeft voor al de meeste vreucht, ‘En 't bloemtje dunckt een yder soet, ‘Dat eerst sijn knopjen open doet. VVel aen, om u vvat vreuchts te doen, Laet ons gaen treden in het groen, Ten sy dat ghy het anders vint. Rosette. 'k En ben voor nu niet hoefs gesint; Jck sie, dat al vvat tuynen heeft Veel gelts om nieuvve bloemen geeft; Het out gevvas van bloem en kruyt Dat heeft schier al te samen uyt, Dus, of ick t'huys of elders ben, Ick vinde dat ick niet en ken. Tis hier een Tulpa diemen acht, Gans sonder reuck, en sonder kracht; En daer een vreemde keysers-kroon, Al mede niet als enckel toon, En, dat my noch het meeste spijt, Men eert vergif den Aconijt. Een ander prijse nieu gevvas, Dat yemant hier of ginder las, ‘De bloemen vanden ouden dach ‘Sijn bloemen vande beste slach. Voor my, ick vinde meer gerief Jn Oogen-troost, in Mate-lief, In Gouts-bloem, Munt; en Beurse-kruyt, Recht dingen voor een jonghe bruyt. Sibille. Ick hooret vvel, o vveelde-kint, Ghy sijt tot jocken nu gesint. Rosette. Tis sooje seght; dan niettemin Oock jock heeft somtijts vvaerheyt in. Maer, soo ick tot u spreken mach Gelijck men inde vryheyt plach, Soo vveet dat ick bevangen ben Met sieckte die ick niet en ken; Jck ben geduerich vvonder svvaer, Als of ick quaps of kortsich vvaer, Dus souck ick troost tot mijn verdriet, Een geestich dicht, of minne-liet, Of yet dat uyt een droef gemoet Besvvaerde sinnen vvijcken doet; Het aerdich Klave-cyngel spel Beviel u eertijts vvonder vvel, Ghy paerdet mettet hel geklanck Een klare stem, en blijden sanck, En bracht soo dickmael aende jeucht, Door u geselschap, soete vreucht; Jck bid u noch om dese gunst, Schenckt ons een deuntjen na de kunst.
[pagina 3]
Sibille. Het spel en singhen (ick bekent) VVas my voor desen aengevvent, Ick speeld', ick queeld', ick neurd', ick sang By vvijlen gansche dagen lang, Maer siet! vvy slachten altemael Jn dit geval den nachtegael, Die, als de koele Mey begint, Js tot den sang soo gans gesint, Dat hy de bossen over al Doet klincken door een bly gheschal; Maer, als daer na de lente-tijt Allenxen na den somer glijt, En dat mitsdien het geestich dier Jn sich gevoelt een ander vier, Een soeter lust, een rijper aert, VVaer door het met sijn gaytjen paert, VVaer door het, eer de lente scheyt, Een nestjen maeckt, een eytjen leyt, Dan is de lust van singen uyt, Men hoort voortaen als geen geluyt, Die reyne stem, en soet geklagh En schettert niet ghelijckse plagh. Rosette. VVel aen, vriendinn', ick ben ghepaeyt, Ick sie vvaerop de spille draeyt; Oock vveet ick, dat het soet gesang Niet dient verkregen door bedvvang. Sibille. Maer isser nu geen ander saeck Die u kan dienen tot vermaeck? Rosette. Jae. geeft ons slechts een soeten praet, Hoe dat het inde vveerelt gaet; Men sit den ganschen vvinter t'huys, Daer is men stil, gelijck een muys, Men spreeckt, men hoort, men vveeter niet Als dat mer inde keucken siet: Maer ghy, onlangs na vvensch getrout, Hebt staegh een gunstich onderhout, Van hier, en daer, van nu, en dan, En al door uvven lieven man; VVant als hy koomt of vande straet, Of van het hof, of uyt den Raet, Jck vveet, hy brengt u altijt yet Van datter in het lant geschiet, En vvie daer vvort de bruyt gemaeckt, En vvie dat opten oven raeckt, En vvie sijn vryster is ontvrijt, En vvie dan berst van enckel spijt; Of eenich ander soet geval, De jonghe lieden lief-ghetal. Sibille. Ghy sijt verdoolt, o vveerde kint, Men is niet altijt eens gesint, Ten gaet ons niet gelijck het plach, Tis nu vvat hoogher opten dach;
[pagina 4]
Gelooft het vry, dat dese staet Al vvat verandert inde praet: ‘De saecken van het huys-gesin ‘Die brengen nieuvve reden in. Rosette. VVel hoe! alreets soo svvaren hooft Dat u van alle vreucht berooft? Voorvvaer dat is te veerdich out; Ghy sijt een maent off tvvee getrout, De speelman sit noch voor de deur, En hoe alreede van getreur? Van last? van sorgh? van huys-beslagh? 't Schijnt datmer niet meer lachen mach; Ey lieve, set u sachtjens neer, Het eerste jaertj' en keert niet vveer. Sibille. Al vvat ghy stelt als svvare last Daer mede ben ick vvel gepast; En tis my nu al meerder vreucht, Als oyt het mallen vande jeucht, Off al vvat eens mijn sinnen ving, ‘De tijt verandert alle ding. Rosette. Ick vvenste dan vvel eens te sien, Off dit in my oock sal geschien. Maer seght toch eens vvat voor een bouck Dat ginder leyt in genen houck? Ick sacht, ghy hebtet vvech gedaen Met dat ick hier quam ingegaen; Soo ick daer yet uyt leeren mach, Soo brengtet vveder aenden dach; ‘Tis seker datmen noyt en dient ‘Sijn broot te sluyten voor een vrient. Sibille. Dit bouck behelst een kort gedicht, En heeft den naem van Maeghde-plicht; Het vvare my een liever ding Indien de schrijver vorder ging, En dat hy naerder raecken vvou De plichten van een jonghe vrou. Rosette. Soo haest als ick dat bouck vernam, En dat het eerst ter vveerelt quam, Soo vvist'ick stracx het gansch besluyt, Jck las het inder haesten uyt. My docht ten had geen quaden val, Maer evenvvel niet over al: Jck vinder dat my beter maeckt, Ick vinder dat my niet en smaeckt; De vrient die ons dat bouxken gaf, Die schijnt my somtijts vvat te straf. Hy brengt tvvee maeghden inde praet, Maer beyde niet van eenen raet; De des' is jonck, en die bedaeght, Maer d'eerst' is die my best behaeght; Doch seght, met vvien dat ghy het hout. Sibille. Ick achte Phyllis vvat te stout,
[pagina 5]
Mijns oordeels ist een grillich dier, Onstuymich om haer eerste vier; Dies geeff ick d'outste meerder prijs. Rosette. Maer die is my al vvat te vijs, Sy vveyt geduerigh al te breet, Oock dickmael sonder vast bescheet, En Phyllis seyt niet selden vvat, Dat byde jonckheyt dient gevat. Sibille. Voor my, dat kan ick niet verstaen, Dus vvijst u reden naerder aen. Rosette. Dat sal ick doen, en oock terstont, Ick draget noch als inden mont Al vvat ick hier en ginder las, Dat my ten hoochsten tegen vvas; Voor eerst heeft Anna mis getast Daer sy een teere maeght belast Haer jeucht te snoeren met gevvelt, Schoon haer de diepste minne quelt, En noyt te toonen hare pijn, Oock daerse kan genesen sijn. Sibille. VVel dunckt u dat soo vreemt geseyt? Rosette. In trouvven jae, tis mallicheyt. Ick vveet dat vryers onsen gront Te seggen aen met eygen mont De maeghden niet te vvel en staet, Maer is hier toe geen beter raet? Neemt eens, ick kreegh een jong-man lief, Sal ick niet soetjens met een brief Hem mogen klagen mijnen noot? ‘'tPapier en kent geen eerbaer root, ‘De pen en inct doen menigh-vverf ‘Dat mont en tonghe niet en derf. Sibille. ‘Te schrijven aen een jong ghesel ‘En voughde noyt een vryster vvel; ‘V goede naem, o sedich dier, ‘En moet niet hangen aen papier; ‘Off yemant schoon een vvoort ontvalt, ‘VVanneer de jeught te samen malt, ‘Dat vlieght daer henen metten vvint, ‘Soo dattet niemant vveder vint; ‘Maer niet dat soo gheduerich blijft ‘Als dat een stoute penne schrijft; En koomter dan een quade slach, Als dickmael tusschen liefjens plach, Soo vvort u brief, tot smaet en jock, Gehangen aende groote klock, Oock isser geen ontkennen aen, Men siet de ronde letters staen: En schoon het u ten hoochsten spijt, Ghy moet dan lijden het vervvijt; Dus, hebje schaemt' en eere lief, En schrijft noyt dvvasen minne-brief.
[pagina 6]
Rosette. Steeckt in het schrijven dit gevaer, Soo meyn ick dattet beter vvaer Aen yemant, diemen heeft gesint, T'ontdecken vvaer hy is bemint Of door een meyt, een kloucke veegh, Of door een minne geestich-sneegh, Of door een stijfster vvel gemont, Of door een naeysters loosen vont Of yemant van een klouck beleyt, Die vveet vvat vryen is geseyt. ‘Een yder heeft doch goeden sin ‘De hant te leenen aende min: Geeft maer een siel, een onder-keurs, Een doucken-huyf, een nieuvve beurs, Een onder-riem, een suffe-ring, Of ander kleyn, maer proper, ding; Of vveest in gelt een vveynich mild, Ghy krijcht ten dienste vvienje vvilt. ‘Het schijnt dat yder is gepast ‘Om tvvee aen een te maecken vast, ‘Het trouvven is een eerlick ding, ‘En vvie dat oyt te trouvven ging, ‘En vvie dat oyt tot trouvven sprack, ‘Die doet de menschen groot gemack. Sibille. Ey svvijght toch; vvant, soo vvaer ick leef, Dit gaet te leelick buyten schreef; Hoe! die u slechste dingen doet Sal die u naem, u hoochste goet, Gaen dragen hier en daer te koop Aen yemant van dien loosen hoop? Voor my, ick segget open uyt, Ick meyne dattet niet en sluyt; Jck bidde, vveeght u vveerden staet. ‘Jn groote dingen groot beraet. Ick vveet, dat een die vvast of stijft VVel somtijts desen handel drijft; En dat een minn', of een' die naeyt, Niet selden vreemde lorren draeyt; ‘Maer siet! het reyne vvort geschent ‘Als yet gemeens daer koomt ontrent. Rosette. Hoe! seg een reys, en machmen dan Geen vryster brengen aenden man? Of geven baet of onderstant Aen yemant die in liefde brant? Sibille. Jn trouvven jae, het mach bestaen, Alst na den regel vvort gedaen. Rosette. VVel opent dan het recht bescheyt, Eer ons de reden vorder leyt. Sibille. ‘Een die een teere maeght bepraet ‘Om gelt, om loon, om eygen baet, ‘Of, isset niet om vuyl gevvin, ‘Ten minsten uyt een luchten sin,
[pagina 7]
‘Gevvis hy doet een quaden slach, ‘En diemen geensins dulden mach; ‘Gevvis het vveerde trou-verbont ‘Moet steunen op een beter gront. ‘Maer soomen in het gansche vverck ‘Heeft Godes eer tot sijn gemerck, ‘Of vvel sijns naestens onderstant, ‘En sluyt alsoo den echten bant, ‘Dat is geoorloft over al, ‘Jae God en menschen lief-getal; ‘Maer die maer eygen koren maeyt, ‘Doet niet als dat hy koppels draeyt. Rosette. Dat is soo qualick niet geseyt, Maer tis ons van het stuck geleyt. Om dan niet verder af te gaen, Soo dient hier noch een vraegh gedaen. En mach oock niet eens anders mont Gaen openbaren onsen gront, Soo hoop ick immers dat ick mach Off met een knick, off met een lach, Off met een vvenck, off met een sucht, Off met een kodd', off met een klucht, Off met een lonckjen geestich-soet, Off met een stootjen aenden voet, Off met een neepjen aender hant Te kennen geven mijnen brant. Ick ging noch heden door de stad Daer seker kint een musjen had, Het diertje scheen hem vvonder soet, En haddet geeren op-gevoet; Maer siet! de vogel vvas te geck, Het aes dat lach hem voor den beck, En evenvvel en at hy niet Voor datmen aen sijn beckjen stiet, Off op het hooft een klopjen gaf. Sibille. Laet doch van dese grillen af, Niet een van allen mach bestaen, Niet een van allen dient gedaen; En sooje recht had overleyt, VVat hier te voren is gheseyt, Ghy vvaert ontrent den maeghde-plicht Al vry vvat beter onderricht. Hoe dan! en hebje niet gelet Hoe ingetogen, hoe beset, Hoe stil, en heus, in daet en schijn Een teere maeght behoort te sijn? Ghy maeght sijt krancker als een glas, VVeest daerom blooder als een das; Ghy sijt al brooser als een lis, VVeest daerom stom gelijck een vis; Ghy sijt al vveecker als de snee, VVeest daerom vluchtich als een Ree; Een maeght is als een vveder-klanck Die noyt laet hooren haren sanck, Dat alsse dapper vvert geverght, En om te spreken als geterght,
[pagina 8]
En anders maecktse geen geschal, Doet soo, o maeght, in dit geval. Rosette. Kijck, dits een deun: vvel seght met een Een maeght sy hart gelijck een steen, En dvvers, gelijck een steghe muyl, En dom gelijck een vijsen uyl, En drooch gelijck een dorre stock, En loom gelijck een svvaren block, Jnt korte bitter als een gal. Gevvis ten smaeckt my niet met al. Hoe sal een jonck, een geestich dier Sijn hart en norts gelijck een stier? Neen, heus heyt sonder stuere pracht Die maeckt een vryster hooch geacht; Maer soo het ging naer u gebiet, Men troude vvel sijn leven niet. Sibille. Nu sie ick als in volle daet Den gront van u verholen quaet; Tis niet als jeucht, en grilligh bloet Dat u aent herte leyt en vvroet. ‘Ick achtet voor een vvijse maeght ‘Die minne-stuypen verre jaeght, ‘En die haer sinnen overheert ‘Tot tijt en reden anders leert. Rosette. VVel neemt, daer sy een jonghe maeght Die, van haer eyghen jeught geplaeght, Gevoelt by vvijlen diep gequel Om eenich geestich jong-gesel, En dat de jong-man, onbevvust Van haer verdriet en diepe lust, Haer noyt van soete minne sprack, Iae niet ter vveerelt aen en track; Sal echter noch het arrem dier Gaen quelen met haer innich vier? Ick segge neen, vvant, spreecktse niet, VVie kan versachten haer verdriet? VVie kander oyt genesen sijn Die staegh bedeckt sijn drouve pijn. Sibille. Noch segg' ick des al niettemin, Ghy treet verkeerde vvegen in. Rosette. En ghy spreeckt hier te vvonder stout, Ick denck, om datje sijt getrout; Maer, soo ick u te rechte ken, Indienje vvaert ghelijck ick ben, Gevvis ghy songt een ander liet. Sibille. Gelooftet vry, 'ken dede niet. Ick vveet dat vryers sijn gemoet Gelijck de schouvve svvaluvv doet: Vleyt desen vogel, sooje vvilt, VVeest heus, beleeft, jae byster mild, Gaet lockt hem met een soeten mont, Gaet fleuyt ten besten datje kont;
[pagina 9]
Maeckt hem een nest, tot sijn gemack, Hangt potten om u gantsche dack, Ten eynd' hy uyt de koude locht By u sijn vvoonplaets nemen mocht, Ach, voor u moeyt' en krijchje niet Als dat hy des te verder vliet; De svvaluvv vvil haer eygen nest, Dat acht de vogel alderbest, Dat kleyn gebou van enckel stof Verkiestse voor een konincx hof: ‘Tis niet te seggen hoe het smaeckt ‘Dat yemant tot sijn eygen maeckt.. ‘De vryer staet geen vryster aen, ‘Als daer hy moeyt' om heeft gedaen; ‘Dus, vryster, stelt u hooft gerust, ‘De liefde vvil haer vrye lust, ‘Een yder kiest daer sijns gelijck, ‘De sin die is een hemel-rijck. Rosette. Nochtans, vvanneer men overslaet VVat hier en daer geschreven staet, Men kander duysent vvijsen aen Aen vvie dit anders is gegaen. Heeft Dido niet door soet gelaet, Door alderley gesochten praet, Den Helt van Troyen metter tijt Haer eygen bedde toegevvijt, Jae tot een volle trouvv vervveckt? Heeft Ariadne niet ontdeckt Aen Theseus al den heeten brant Die sy in haren boesem vant? Heeft sich Medoea niet gemelt, En haer gemoet soo bloot gestelt, Dat Jason als met oogen sach Al vvat haer inden boesem lach? En efter isset openbaer Dat yeder kreegh sijn echte paer. Sibille. VVaer toe van Dido veel gevvaeght? Dat vvas een vveduvv, niet een maeght; En dat geselschap, soomen siet, En hout van maeghde-vvetten niet. Oock Ruth en Thamar heeft gevrijt; Maer dat is vanden ouden tijt; De vveerelt heeft eens soo gegaen; Ten ging nochtans geen maeghden aen. Rosette. Maer d'andre tvvee, gelijck men leest, Sijn immers beyde maeght gevveest. Sibille. Tis vvaer, vriendin, dat hebje vvel, Maer siet het eynde van het spel; Soo haest, eylaes! de nieuvve lust Van dese jonckers vvas geblust, En heeftmen niet van stonden aen De gantsche vveerelt deur verstaen
[pagina 10]
Dat yeder van sijn liefjen vveeck? En siet! daer satmen doen en keeck, Beschimt, bestruyst, bedot, begeckt, Soo ver de vvydde vveerelt streckt. ‘Ey lieve! vvatmen lichte vvint ‘En vvort maer voor een tijt gemint. ‘Tis vast dat niemant hooch en acht, ‘Dat hem te licht is toegebracht. Rosette. 'k En kan dit efter niet verstaen, Des moet ick u vvat naerder gaen. Besiet de Schrift, dat heylich bouck, Dat stijft al beter mijn versouck, AlsGa naar voetnoot(a) Moyses, van een moort berucht, VVas uyt Egypten vvegh-gevlucht, En dat hy door een heusche daet De seven maeghden quam te baet, De vader is op haer gestoort, En straftse met een deftich vvoort, Om datse, door een bloode vvaen, Den vryer niet en trocken aen; Siet daer een reys, die vvijse man Die Moyses ondervvijsen kan, Die vvijst sijn dochters tot een vont, Die ghy u vryster niet en jont. Sibille. Vriendinne, vveyt hier niet te breet, Maer siet de plaetse met bescheet; Ick segge, datse niet en hout Daer toe ghy die vvel trecken vvout; Tis vvaer, de vryer bleef te gast, Maer dat vvas uyt des vaders last, En t'lach alleen op desen gront, Vermits de Priester onder-vont De gunst die Moyses had getoont, Die docht hem vveert te sijn geloont; En dat het niet en vvas als dat, Kan uyt den text vvel sijn gevat, VVant Moyses vvas een vreemdeling Die als een balling henen ging, En niemant vvist in Midian Off hy vvas vryer ofte man.Ga naar voetnootb Ghy vvort dan niet een sier gestijft Met al dat Moyses hier beschrijft; Maer, om in tucht te sijn gesterckt, Soo dient uyt dese plaets gemerckt Dat van de seven dochters geen Haer met den jong-man maeckt gemeen Eer haer de vader dat gebiet; En eer, o Maeghden, dientet niet. ‘Het is voorvvaer een vaste leer ‘Ons deel dat koomt ons vanden Heer:Ga naar voetnootc
[pagina 11]
‘Tis God die als met eyger hant ‘Een echten vrient, een heyligh pant, ‘Geeft aen de vrou, alst hem gevalt, ‘En niet vvanneer de jonckheyt malt; ‘Ghy, vvacht dat, jonge vryster, vvacht ‘Tot dat u deel u vvort gebracht. Rosette. Ten is my geensins onbekent Dat God ons alle dinghen sent, En dat ons heyl en alle goet Als uyt den Hemel dalen moet; Maer efter dient te sijn bedacht Dat oock by ons yet dient betracht, ‘Tis vvel gheseyt, na mijn verstant, ‘Roept God om hulp, maer roert de hant. Sibille. Tis vvaer, hier dient vvat toe ghedaen, Maer t'gaet off vooght off ouders aen; Voor u ist beter, teere maeght, Dat ghy u stucken niet en vvaeght. Rosette. Mach dan een maeght, naer u verstant, Niet anders als tot haerder schand Een vryer locken tot de min? Sibille. Dat beeld' ick my ten diepsten in; En, hout ghy vvat van mijn gebot, Soo gaet eens in het hoender-kot, VVant daer is even vvat te sien, Dat u ten goede kan gedien. Geeft yeder hoen een vollen back, Op dat het ete met gemack, En let eens hoe het sal vergaen, Niet een en salder blijven staen,
[pagina 12]
De volheyt is hun geensins soet, Daer is geen lust in overvloet, Nu sooje vraeght vvat dit beduyt, En vvat ick maecke voor besluyt, Het is, o vrysters, teer geslacht, Het is een les voor u bedacht, Dus, alsje mette vryers praet, Set hun gheduerich dese maet, Een yeder loopt besyden af, Om graen te soecken in het kaf. En voetse niet op heur gemack, En geeftse noyt den vollen back; Maer, vvilje stijven uvven lof, Soo laetse schraven in het stof, Om daer te soucken naer het graen: ‘Een vryer is een vreemden haen;
[pagina 13]
‘Al vvatmen dit geselschap biet ‘Ten achtet off ten etet niet. Rosette. Ist mette vryers soo ghestelt Gelijck als uvve reden melt, Soo dienter naerder op gelet, En vry een ander streeck geset. Ick sie dat al u seggen streckt Op dat een vryster sy bedeckt, En al huer doen sy vvonder stil Voor yemant die haer minnen vvil; Nu is my seker vont gheseyt, VVaer door het minnen vvort beleyt Soo diep begraven inder nacht, Dat niet een mensch daerop en acht, Jae hy, daer al het stuck op slaet, En vveet niet vvatter omme-gaet. Sibille. VVel, dat is vry al veel geseyt, Maer seght hoe vvortet aengeleyt? Rosette. Jndienje maer beloven vvout Dat ghy het niemant seggen sout, Ick goot het strax in uvven schoot, Sibille. Seg op, van my en is geen noot. Rosette. Een hoof-scheel van een dorre puyt, De schobben van een draken-huyt, Het ooghe van een svvarte kat, Met klaeuvven van een vaele rat, De maeghe van een vogel-struys, De milte van een vleder-muys, Het schrapsel van u lincker voet, Gedopt in enckel slangen-bloet, En dan een maeghde-perkement Met naere teyckens afgeprent, Dit al te samen vvel bereet, En vast gebonden in het kleet, Off anders sachtjens vvech-geset Ontrent, off in het stille bed, Van yemant diemen heeft gesint, Tis seker datmen bate vint: VVant siet! het neemt de geesten in, En dvvingt de vryers totte min. Sibille. VVat ramp, vvat koomt u in het hooft? Off sijtje van u sin berooft? Verdvvaelde maeght, ellendich kint, Dit al en is maer enckel vvint, Maer droomen van een kortsich mensch; Tis daerom, tis mijns herten vvensch Dat ghy terstont, en metter daet, Die vreemde rancken achter laet, Hoe! meynje dat een vuyle kat, Een puyt, een huyt, 'ken vveet niet vvat, Heeft macht oock over onsen sin? Jck bidde, beeltet u niet in.
[pagina 14]
Rosette. VVel hoe! is dit soo grooten quaet? Sibille. Biminde maeght, ick segge jae't: VVie oyt vertrouden op den Heer Misprijsen dit gevveldich seer, En stellen alle voor gevvis Dat dit van God gevveken is. Jae meynen dat het hels ghebroet Strax vvacrmen dese grillen doet, Sijn slim bedroch daer onder mengt, En veel ten quaden eynde brengt. Voor my, ick houde gans verdacht Al vvatmen door verholen kracht Ons vvil gaen dringen inden geest; Ghy daerom sijter voor bevreest, Ten sijn maer dingen sonder slot, En efter strijdich tegen God. Rosette. Hoe! kan het sap van selsaem kruyt Dat inde naere bossen spruyt Hierin geen beter saecken doen? Sibille. Vriendinne, vvandelt in het groen, Maer acht het kruyt en al het sap Hier niet als enckel kinder-klap. ‘God is een Heer van ons gemoet, ‘Hy die het sluyt, en open doet, ‘Hy is die vvare liefde plant: ‘Als vader vanden echten bant.Ga naar voetnoota Rosette. En isser dan geen kunst met al Die dienstich is in dit geval, Op dat een vryster sy bemint? Sibille. Ick sie ghy sijt hier toe gesint, VVel aen ick vveet een toovery Die staet do jonghe maeghden vry, Ick vveet een greep, een vaste kunst, Die u kan stellen inde gunst Van dees' en die, van al de stad. Rosette. Ey lieve Juffvrou leert my dat;
[pagina 15]
Ick sal u vveten grooten danck Van heden af mijn leven lanck, VVant daer en is ter vveerelt niet Dat eer kan heelen mijn verdriet: En ick vveet genen beter raet, Die my soo vvel te sinne staet; Dus, vvat ick immer bidden mach, Soo brengt de kunste voor den dach. Sibille. Ick salt u seggen met een vvoort, En leertet vry een ander voort; Al vvat kan leyden totte deught, Dat is ten besten voor de jeucht. Rosette. VVaer toe vertouft? vvel aen begint, Het schijnt dat my de lust verslint. Sibille. Een sedich hert, een soete mont, Een heus gelaet, een reyne gront, Een sachten aert, een eerbaer oogh, Gematicht tusschen laegh en hoogh, Een tonghe vol beleeft geluyt, Die alle ding ten besten duyt; Dat is de rechte toover-kunst, De beste gront van alle gunst, Die sal u maecken lief-getal En hier, en t'huys, en over al. Rosette. Ist anders niet? ick sat en dacht Op diep geheym, en naere kracht, Op groot beleyt, en hooch gebiet, Maer tis, eylaes! een gladde niet. Sibille. VVel, vryster, vvaerom segje dat? Het is voorvvaer de rechte pad VVaer door een eerbaer herte gaet, En binnen gunst, en buyten haet; En, vveerde maeght, geloofje my, En leert noyt ander toovery. Rosette. Noch is my niet genouch gedaen, Dus laet ons hier vvat anders gaen: Ick bidde, spreeckt doch eenmael rond, Spreeckt, segg' ick, Iuffer, uytten mond, VVat raet om haest te sijn getrout? Sibille. Dat ghy u stil, en sedich hout. Rosette. Maer dat is gans een quade voet, VVie vordert oyt die niet en doet? Sibille. Gelooftet vry, ick segget noch, Ten sijn geen treken van bedroch,
[pagina 16]
Het is een heus, een eerbaer ding, Te vvijcken voor een jongeling; Ghy, laet daerom u kracht bestaen, Jn vvijcken en te rugge gaen. Rosette. VVel, dat is noch al vreemder slach, Die immers niet bestaen en mach; Gevvis ghy leydt ons van het stuck, En hout ons eeuvvich inden druck, Het schijnt dat ghy, te mijner spijt, De gansche maeghdom tegen sijt. Sibille. Ké, laet u raden vveerde maeght; ‘Niet dat den onlust verder jaeght, ‘Niet dat den vryer beter vangt, ‘Als dat hy staegh in tvvijffel hangt, ‘Dat is voor alle minnaers soet, ‘Dat is voor alle maeghden goet, ‘VVant ondertusschen leert de tijt ‘Hoe sich een jonghe vryer quijt. Rosette. Gevvis 'ken kan het niet verstaen, Off vvijstet my vvat naerder aen. Sibille. VVel hoort, ick vveet een soet geval Dat u dit klaerder toonen sal. T'gedenckt my, dat ick lestmael sach Dat hier te passe comen mach, Een jonge meyt, een vissers kint, Die veeltijts nette-garen spint, Ging treden in een langhe baen, En siet! ick ginger neven staen: De vryster maeckt een vasten draet, Soo lang als sy te rugge gaet; Maer geeftse toe, oock maer een tret, Daer staetse dan terstont verset, VVant met sy laet haer eersten loop, Soo kinckt haer garen over hoop, En stracx, naer ick het stuck bemerck, Soo isset al verloren vverck. Leert hier, o maeght, uyt dit gesicht, Leert hier een rechte vrysters-plicht; Een yeder kunst die heeft een vont, VVaerop haer vvesen is gegront, En siet dit is de rechte voet, Hoe dat een vryster vryen moet, Een vryer lijckt een Crocodijl, Een beest dat vvoont ontrent den Nijl; VVant die het monster vvil ontgaen Dien looptet veerdich achter aen; Maer grijptet yemant na de vacht Dien vliet het dier met alle macht. Rosette. 'k En vveet niet vvatje niet en vint, Daer mede ghy de maeghden bint,
[pagina 17]
Het schijnt, vermits ghy sijt getrout, Dat ghy ons als in banden hout, En tis ons vrye maeghden pijn Jn desen dvvang te moeten sijn, My dunckt, mocht ick hier in begaen, Ons saecken souden beter staen. Sibille. VVaerom, vriendin, hierin ontstelt En uvve teere jeught ghequelt? VVaerom onnoodich siel-verdriet? V doen, o kint, en doeter niet, VVeest hier niet stout of onbeschaemt, Maer heus, gelijck het u betaemt, En al vvat vorder dient gedaen, Laet dat op uvven Vader staen, Gaet klaeghtet God in u ghebet Al vvat u hier en elders let, Hy sal gevvis, vvanneer het dient, V paren met een echte vrient, Misschien oock door een vreemden voet, Die noyt en quam in u ghemoet: Siet! al vvie vlytich overmerckt Hoe God in alle dinghen vverckt, Die vint een diep, een hoogh beleyt, Dat ons de reden niet en seyt, Die vint een onbegrepen raet Die ons vernuft te boven gaet; Het licht, al isset onvervvacht, Dat treckt hy dickmael uytte nacht; Veel menschen vol van stoute vvaen Die laet hy sonder eere gaen; En yemant die verschoven sit, En om geen staet off eer en bid, Die treckt hy dickmael uytten poel En set hem op een hoogen stoel. My dunckt dat God op desen gront Oock handelt met het echte bont, Een vlugge meyt, een stoute-bil, Die als met krachten trouvven vvil, Sit dickmael seve jaren lang, En spreyt haer nette sonder vang; Daer ondervvijl een lieve maeght, Die noyt haer goeden naem en vvaeght, Maer hout haer sinnen inden bant, VVort aengesocht van alle kant; En, liet ickt om der eeren niet, Ick seyde vvaer het is geschiet.
[pagina 18]
Jck stont te Leyden eens en keeck, En leerde doen een soete streeck, De vrouvven, als het is bekent, Sijn veel tot roeyen daer gevvent; Het meysje flux en onvermoeyt Quam na de kaye toe geroeyt, Ick, die hier op nam goet gemerck, Stont vast en dacht, vvat vreender vverc! Daer quam een vryster roeyen aen, Gelijck daer veeltijts vvort gedaen, De vryster vvil aen desen kant, Maer slaet het oogh opt ander lant; En niettemin sy vordert meer Als ofse ging den rechten keer. ‘Siet vrienden, hoe de vveerelt gaet, ‘De schijn is anders als de daet:
[pagina 19]
‘Schoon off een maeght den rugge biet ‘Ten hindert aen het roeyen niet. Rosette. Dat oock een vryster roeyen kan, Soo veerdich als een rustich man, Gebeurt oock vvel in onse stad, Maer noyt en hebb' ickt soo gevat, Als ghy het nu voor oogen set, En maeckt het tot een maeghde-vvet. Ick sie geen ding en is soo kleyn, Off 't gaet u tot het innich breyn; Geen dit of dat, geen boere-schuyt, Off ghy en treckter voordeel uyt. Sibille. Tis vvaer, gelijck als ghy bemerckt, Dat my de geest dus somtijts vverckt, Oock meyn ick dat na desen voet Een yeder mensche leven moet. De vveerelt is een groot tooneel Daer alle ding, en yeder deel, Ons dienen moet tot goede leer, Ten prijse van den Opper-heer. Siet al dat aen de rotsen groeyt, Siet al vvat opte velden bloeyt, Siet al vvat in het vvater is, Tot aen het alderminste lis, Siet alle ding met rijpen sin, Daer schuylt voor ons een segen in; En hierom vvensch ick alle daegh Dat ick ter vveerelt niet en saegh, Noch boom, noch bloem, noch eenigh ding, Off dat het my ter herten ging. Jck vvensche datter niet een bies Ontrent de schrale duynen vvies, En datter niet een kleyne mier, En datter niet een naeckte pier Op al de nutte landen kroop, En voetsel uytter aerden soop, Off dat ick die, na rechten eys, Ontleden mocht in mijn ghepeys, En vinden daer het vol bescheyt, Dat ons tot God den Schepper leyt. ‘De visschen svvemmen inden stroom, ‘De voghels springen opten boom, ‘De beesten liggen op het kruyt, ‘Maer niemant treckter leering uyt, ‘Sy vullen maer alleen den buyck, ‘En vorder isser geen gebruyck, ‘De mensche moet al hoogher gaen, ‘VVanneer hy siet de boomen staen, ‘VVanneer hy op de kruyden treet, ‘Off vruchten vanden acker eet, ‘VVanneer hy alderhande vee ‘Siet trecken uyt de vvoeste zee, ‘Off gaetet hem niet inden geest, ‘Soo leeft hy schier gelijck een beest. Rosette. Had yeder een dit oogh-gemerck, Hy vvare nimmer sonder vverck,
[pagina 20]
Hy leerde staegh al vvaer hy ging, En prese God in alle ding. Maer ach! vvaer doeter yemant dit, Schoon dat hy dickmael ledich sit, Schoon dat hy groote dingen siet, Dat God hem gunst en liefde biet. Eylaes, hy doet ghelijck een kint Dat prenten in een bouckjen vint, Ten let niet vvaer de reden gaet, Noch vvatter by geschreven staet, Ten treckt niet anders uyt het beelt Als dat het met de kunste speelt. VVy sien geduerigh Godes vverck, Doch met geen ander oogh-gemerck Als tot, 'ken vveet-niet vvat, vermaeck, En daerin leyt ons gansche smaeck; VVie denckter oyt om goede leer En klimt dan vorder tot den Heer. Eylaes! men speelt met onverstant Slechts aen de schors en om de kant. En niemant sent een hooger geest Tot binnen inde middel-keest. Sibil. De mensch en is hier niet gestelt Off om te rennen op het velt, Off om te vvoelen inde stadt, Op dat hy veel, of lecker at; Neen, dat en is het eynde niet, VVaerop dat edel schepsel siet; God schonck den mensch het aerdsche dal En vvatter is of koomen sal, Maer hy, des Hemels opper-heer, Die schiep den mensch tot sijner eer. Rosette. Voor my ick vvil van nu voortaen Beginnen beter acht te slaen, En met een naerder ondersouck Gaen letten op het vveerelt-bouck. Sibille. God doe de gunst aen uvve jeught, Op datjet soo betrachten meught! Rosette. Maer, vveerde jonck-vrou, seg een reys, Van vvaer koomt u dit hoogh gepeys? VVant doenje noch een vryster vvaert Al scheenje geestich uytter aert, Soo spraeckje doch, gelijck als ick, Off van een kant, een moye strick, Een nieuvve dracht, een hoofsche keurs, Een vvayer, of een Fransche beurs, Off van een keten, of een ring, Die geestich om de leden hing, Off diergelijcke poppe-goet, Gelijck de meeste jonckheyt doet; Maer nu soo heeft u gans beleyt Sich vry vvat anders toe bereyt, En tis niet soo het eertijts plagh, Ey, seght eens hoe het komen mach? Sibille. Het deel, dat God mijn jonckheyt gaf, Leydt my als vander aerden af,
[pagina 21]
En vvijst my tot een ander rijck. Rosette. VVel siet dan; heb ick ongelijck Dat ick een vveerden vrient begeir Die my, oock in dit vvoeste meir, Mocht vvijsen hoe ick seylen moet? Sibille. VVie seyter datje qualick doet? Ick prijse jae, het echte bont, Maer niet als op den rechten stont. Rosette. VVy sijn een vveynich uytte schreef, Dus haelt u reden daerse bleef. My dunckt na ghy de saecke drijft, En uvve vryster hier beschrijft, Dat niet soo vvel in haer gelaet, Als schroom, en drouve schaemte staet, En efter sie ick alle daegh, Het gaeter anders inden Haegh; Meest al vvat daer is opgevoet, Dat prijst een onvertsaecht gemoet; Set hoofsche Iuffers op de straet, Off midden in een vollen raet, Ia daer een koninck op haer siet, Sy bleycken, of sy blosen niet; En vvaer doch vvorter hoofs geleert Als daermen in het Hof verkeert? Sibille. Hoc! meyntje dat voor al het Hof In seden heeft den meesten lof, En dattet na moet sijn gedaen Al vvat in Hoven vvort bestaen? Rosette. VVat my belangt, ick segge jae, Een yeder doet de Princen nae, En al vvat yemant geestichs vveet, Dat is in Hoven eerst gesmeet. Sibille. 'k En spreke niet in dit gheval, VVat kleet een vryster dragen sal, Daer van heeft u de maeghde-plicht In korte vvoorden onderricht. Rosette. Ick bidde des al niettemin, Seght ons hier op eens uvven sin. Sibille. Een kleet dat net is sonder pracht, Dat houd' ick voor de beste dracht; Een hooft vol stricken, sonder douck, Een mouvv, soo dick gelijck een brouck, En al dat ander vreemt bejagh, Van byster grooten ommeslagh, En alle daegh een nieuvven vont, En alle dingen vvonder bont, En past geen dochter vander stadt, Al heeftse vry een groote schat, En vought geen maeght van uvven aert. Rosette. Jck meynde datj' al hoofser vvaert.
[pagina 22]
Voor my, al vvat het Hof begint, Daer ben ick vvonder toe gesint, En vvis het staet my vvel soo groen, Mocht ick maer slechs mijn vville doen, Het hof en drough noyt vreemt gevvaet, Off ick en haddet metter daet. Sibille. En, mochtet gaen na mijnen vvensch, Ghy vvaert terstont een ander mensch. Rosette. Hoe! isset niet een schoone saeck, En voor een vryster groot vermaeck, En staetet niet ghe vveldich breet In steden hoofs te sijn gekleet? Seght vvatje vvilt, slecht om de dracht Js menich mensche hooch geacht, Men vvort daer vande slechte lien Als voor een vvonder aengesien. Sibille. Een vvonder, jae, Maer, lieve kint, En gaet hier in niet al te blint. ‘Al vvatter vreemt en selsaem staet ‘Dat is gemeenlick uytte maet: ‘En uyt te munten boven al, ‘Dat is een vvech tot ongeval; ‘Het drijft de menschen tot de spijt, ‘En maeckt een jonghe maeght benijt, ‘vvant al dat bont en prachtich gaet, ‘Dat raeckt ghemeenlick inden haet; ‘Dus vvie door middel vande pracht, ‘Tot ick en vveet vvat eere tracht ‘Die gaet de rechte vvegen niet, ‘VVaerom men yemant eere biet: Geen baggh' off kleet, maer enckel deucht Dat is het ciersel vande jeucht, Dat is alleen de rechte voet, VVaer door men achtbaer vvorden moet. Jnt korte, vryster vvieje sijt, En leght geen gronden vanden nijt; Maer, vvoont in u een edel bloet, Off in u siel een reyn ghemoet, Siet datje desen regel hout, ‘Hoe schoonder steen, hoe minder gout. Dan seght my doch eens, lieve maeght, VVat heeft een vryster oyt bejaeght? VVat ist dat dés' of gene ving Om datse na den adel ging? Hier koomt een vryer met een pluym, Die set het seyl te byster ruym; En daer misschien een vreemden haen, Die met den deghen vveet te gaen: Van elders rijst een edelman, Voor die het maer ghelooven kan, Die roemt van datmen noyt en las, En dat sijn leven niet en vvas; Siet daer me- Juffvrou dan getrout, Gedroopt alleen met eygen smout, En efter uytter-maten breet, En vvonder moedich uyt-gereet,
[pagina 23]
Niet Hoofs alleen, en voor het oogh, Maer oock in prijs gevveldigh hoogh; Het huys ten breetsten toegerust, Met dinghen van een vreemde kust, De kinders prachtich op-gevoet, Gelijck de nieuvven adel doet, Vry hooger als een edelman, En dat al op haer nieuvven van, Ey seght vvat salt ten lesten sijn? De daet gegeven voor den schijn; Als' vaders erf ens' moeders goet Gesmolten in den hoogen moet. VVat my belangt, ick prijse meest Te schoeyen op sijn eyghen leest; Oock heb ick dés' en die gekent Tot hoofsche dracht alree gevvent, Die, naer een maent te sijn getrout, Dat gansche vvesen heeft berout, Vyt reden, dat een sedigh man Dat vreemt gestel niet lijden kan: Siet daer! hoe seer dat yeder geckt, Daer vvort het hooft dan vveer gedeckt, Men doet in alle dinghen min, Het seyl dat moet een reefjen in. Denckt hoe dat onse Juffer past, Die liever altijt hoogher vvast, Dat prachtich hooft, dat hoofsche kleet, Dat baert haer dan het meeste leet, En noch ist beter soo gedaen, Als op sijn hoofs te blijven gaen, En by een man van middel-maet Te drijven al te grooten staet. Ghy, soete maeght, schout dit gevaer, En laet dat hoofsche vvesen daer; ‘Het dalen is te grooten spijt, ‘En rijsen kanmen alle tijt. Rosette. Jck ben verstelt in dit gheval, 'k En vveet niet vvat ick seggen sal, Het stuck dient naerder ondersocht, En vry vvat beter overdocht; Doch tis genouch van desen praet, Keert vveder tot het hoofs gelaet. Sibille. Oock dit en heeft my noyt behaeght. Rosette. VVel hoe moet dan een jonge maeght Sijn bleyck, en peers, en vveder root, En dat oock buyten alle noot? Voor my, 'ken kan het niet verstaen, VVaer toe het dienstich is gedaen, Beschaemt te sijn is Quesels vverck, En niet van die met vast gemerck Haer vordert om te sijn getrout, En staegh haer vryers onderhout. Doch vvaerom moet ick sijn beschaemt Jndien ick doe dat my betaemt? Laet yemant, die oneerlick leeft, Off yetvves opte leden heeft,
[pagina 24]
Verschieten om 'ken vveet niet vvat, En drillen als een dorre blat. Maer ick, of yemant mijns gelijck, In goet en oock in deughden rijck, En vvien men niet vervvijten kan, Mach die niet gaen voor alle man? Mach die niet met een vry gemoet En met een onvertsaeghden voet, Mach die niet treden over straet? En toonen yeder bly gelaet? Mach die niet komen over al? Soo seght eens vvieder komen sal? Ick segge dat een reyne geest Is koen, is vast, is onbevreest, De deught is bout, een dief is bloo. Sibille. VVel, soete maeght, hoe spreeckje soo? Een maeght is schouvv, een hoer' is stout; En dat is duysent jaren out. Soo ghy alleen van mannen spraeckt Ghy had misschien het vvit geraeckt; Maer efter vveet, dat oock een man Te stijf van aensicht vvesen kan: Een strack, een hart, een stout gelaet Vervveckt niet selden grooten haet, Doch, vvat belangt een stoute maeght, Die heeft noyt vvijsen man behaeght. Door-siet de boucken al te mael, In Griecksche, Roomsche, Fransche tael, En vvatter geestich is ghemaeckt, Dat al de beste geesten smaeckt, Men vint een maeght daer af-gemaelt, Niet soo ghelijck als ghy verhaelt, Niet stout, of die voor alle man, Met stijve kaken spreken kan, Maer stil, en van een sachten geest, Die lichte bloost, en lichte vreest, Die sedich spreeckt, of stille svvijght, En licht een aerdich bloosjen krijght; Dat is van outs het maeghde-beelt, Dat yeder een sijn herte steelt; ‘De schaemt ontrent de teere jeught, ‘Dat is een teycken vande deught, ‘Een teycken van een sachten aert, ‘Dat hondert goede dingen baert; ‘Dus, vvaer ick oyt van maeghden las, ‘Daer vont ick dat oock schaemte vvas. Cum tener ille in virginibus pudor ad mores aulicos hodie facere non putetur; imò à multis improbetur; accipe, benevole lector, quaedam tum veterum tum recentium eâ de re testimonia.
Hieron. ad Celant. lib. 20. Epist. 20. Ornet pudicitiam verecundia, quodque praecipuum semper fuit, cunctas in te virtutes pudor superet.
Stobaeus Serm. 27. Demades ajebat pudorem in muliere pulchritudinis arcem esse.

[pagina 25]
Demosthen. de Repub. Rubor virtutis color est.
Annaeus Robert. Rer. Iudicat. lib. 4. cap. 10. Verecundia pudicitiae comes est, castitatis custos, insigne mulierum decus ac ornamentum. ornat enim pudor aetatem, taciturnitas commendat pudorem.
Ludov. Vives de Christian. Faemin. lib. 1. cap. quomodo foris aget mulier. Illa faemina mihi facundissima, cui, cùm verba erunt ad viros facienda, rubor toto ore suffunditur, turbabitur animus, & verba non suppetent.
Testimonia Poëtarum Virg. 12. AEneid. Indum sanguineo veluti violaverit ostro Si quis ebur, vel mixta rubent ubi lilia multâ Alba rosâ, tales virgo dabat ore colores, Flagrantes perfusa genas, cui plurimus ignem Subjecit rubor, & labefacta per ossa cucurrit.
Statius 2. Theb. Ibant insignes vultuque habituque verendo Candida purpureum fusae super ora ruborem, Dejectaeque genas.
Ovid. 3. Metamorph. Nescit quid sit amor; sed & erubuisse decebat. Hîc color apricâ pendentibus arbore ramis, Aut ebori tincto est.
Jdem Epist. her. 11. Erubui, gremióque pudor de jecit ocellos. Sed & audi novos, nec rerum aulicarum imperitos.
Don Antoine de Guevare Epist. à Mosen Puche. Ie tiens pour certain qu'en une femme honteuse il y a peu à reprendre, & en celle qui est affrontée il n'y a rien à louer. De maniere que le meilleur douaire, le meilleur heritage, & le meilleur joyau qu'une femme peut avoir est d'estre honteuse.
Mich. de la Montag. des Essais lib. 3. cap. 5. Noz Peres dressojent la contenance de leur filles à la honte & à la crainte (les courages & les defirs tousiours pareils) nous à l'asseurance; nous n'y entendons rien: c'est a faire aux Sarmates qui n'ont loy de coucher avec homme, que de leur mains elles n'ayent tué un autre à la guerre. Rosette. Nochtans vvie sich soo lichte schaemt, En quijt haer noyt soo dat betaemt, VVant, alsse byde menschen koomt, Soo staets' in alle ding beschroomt, Haer vvoorden hebben geenen val, Sy vveet nau hoe sy spreken sal, Het eerste, midden, en besluyt Dat koomter al benepen uyt, Sy staet en trilt oock by een vrient. Sibille. Maer gaet niet voorder als het dient, 'k En vvil niet soo vertsaeghden geest, Die oock sijn eyghen schaduvv' vreest, Jck vvil een stil, een heus gelaet, En dat in rechte middel-maet;
[pagina 26]
En evenvvel soo gaetet vast Dat vvijse lieden sijn gepast Veel liever met een teere maeght, Die haer oock vvat te sedich draeght, Als met een veegh, die inde praet Door vryheyt haer te buyten gaet, Dus schoon sy vvort by vvylen stom, (En siet! men vveet niet eens vvaerom,) Dat eerbaer svvijgen menichmael Is beter als de beste tael, En t'maeckt haer over al bemint. Rosette. Ick ben hier anders in gesint, Dus seght ons hier de reden van? Sibille. Jck vvil, indien ick maer en kan, Siet als u t' eerbaer root ontsteeckt, Tervvijl dat yemant met u spreeckt, Het is een eer die hem geschiet, Dat ghy hem roode vvangen biet, V jeuchdich bloet, te voren stil, Dat huppelt op om sijnent vvil, Iae t'koomt hem vlytich int gemoet, Gelijckmen lieve vrienden doet, Dus vvort hem inden sin gebracht Dat ghy hem eere vverdich acht. Dan koomter noch een reden by, Die vvil ick dat u kondich sy, ‘Een maeght die teere vvangen heeft ‘Indiense tot haer dagen leeft, ‘Die krijght vvel licht een vaster huyt ‘Oock eerse dertich jaren sluyt, ‘Maer vvort een vryster onbeschaemt, ‘Off stouter als het haer betaemt, ‘Die is, voor dan en alle tijt, ‘Haer stil en sedich vvesen quijt, ‘VVant als het reyn, het edel root ‘Is inde maeghden eens ghedoot, ‘De schaemt, eylaes! een teere blom, ‘En keert dan nimmer vvederom: ‘VVien eens dat aerdigh vvaes ontglijt, ‘Die mist het dan voor alle tijt. Soo my dan yemant vragen sou, Hoe ick een maget liever vvou? Te vry, of al te seer beschaemt: Jck seyd' hem dat het eer betaemt Te vvesen sedich boven maet, Als vvat te stout in haer gelaet. Rosette. Ick vinde des al niettemin De schaemte brengt veel schaden in; Maer is ecn vryster geestigh-koen, Die vveet haer vvaren voort te doen, Die koomt den vryer tegen gaen, En toont haer midden opte baen, Jae koomt soo dichte byden man Dat hy het niet ontsetten kan. Doch vrysters die te bloode sijn, Die blijven inde maeghde-pijn,
[pagina 27]
VVant offer schoon een vryer koomt, Sy vinden haer in als beschroomt, En daerom sijnse byster schouvv, ‘Een bloode maeght, een late vrouvv. Sibille. Maer is een vryster al te stout, Die vvort dan lichte noyt getrout. Rosette. Noch dicnter efter vvat gedaen, VVat quamder oyt van stille staen? Sibille. VVeest klouck, en besigh over al, Maer beter stil in dit geval. Rosette. Hoe! vvaerom geefje desen raet? Sibille. Om dat het vvoelen niet en baet; VVant schoonje staegh u siele quelt, En al u kracht te vveere stelt, Iae schier geheele nachten sucht, Tis al om niet en sonder vrucht; ‘De sleutel van den echten bant ‘En is doch in geen menschen hant, Besiet hoe menich eerbaer maeght, Die noyt haer teere schaemte vvaeght; Besiet hoe menich sedich hert, Dat van sijn deel verscheyden vvert Off met de baren vander zee, Off door een onbekende ree, Off door een meir van enckel sant, Off door een ongebaende strant, Off door een bosch, of eensaem vvout, Dat noyt van menschen is gebout, En noch soo krijchts' haer vvederpaer, Oock eer het yemant vvort gevvaer; ‘God leydt de sijne metter hant, ‘En brengtse tot den echten bant, ‘Dus, vvie op hem alleen betrout ‘En eygen tochten vvederhout, ‘Die krijght gevvis, te rechter tijt, ‘Dat hem tot enckel heyl gedijt. Siet, Zipora des Priesters kint, Siet hoe sy haer geselschap vint; Sy vvoont daer heen in Midian, En krijght een vvijs en heyligh man, Een man, oock in des konincx hof Van groot beleyt, en hoogen lof, Een man, oock byde meeste groot, Die koomt haer vallen inden schoot. Rebecca vveet van geen gevry, En min van slimme linckerny, Sy vveyt de schaepjens in het groen, En laet dien grooten Herder doen, En siet! sy vvortet nau gevvaer, En krijght een hoeder over haer. VVas Hesther niet een slechte maeght, En uyt haer eyghen lant gejaeght? En siet des efter niettemin, God maecktse tot een koningin;
[pagina 28]
Sy pooghde niet door eygen daet, Maer God die vvas haer toeverlaet. ‘Jnt korte, na dat ick het merck, ‘Het trouvven is geen menschen-vverck, ‘Ons doen en is maer losse vvaen, ‘Dus latet op den Heere staen. VVeest datje sijt, en steunt op Godt, En vvacht van daer een gunstich lot. Rosette. Ick neem u goede reden aen, Ick sie het dient alsoo gedaen; Maer laet my daerentusschen toe, Dat ick hier op een vraghe doe. De vrysters die op trouvven staen, Die sijn gemeenlick seer begaen, Om eens te vveten vast bescheyt VVat man haer God heeft toegeleyt: Ick mede, so de jonckheyt plagh, Nieus-gierich over dit beslagh, Ben gans tot dese kunst gesint, Maer segt of ghy het dienstich vint? Hier after vvoont een selsaem vvijf, En doet de jonckheyt groot gerijf, Sy heeft een vvonder gau verstant Om yeder uyt sijn eygen hant Te seggen, met een grooten schijn, VVie dat haer beste vryers sijn; Sy vveet de droomen vander nacht, En vvatmen inde stilte dacht, Te passen op een vvare daet, En vvatter uyt te vvachten staet; Noch toontse door een spiegel-glas VVie dat vvel eer de liefste vvas; En, schoon hy is niet in het lant, Noch toontse daer sijn eygen stant; Sy toont hoe dat hy buyten leeft, En vvie hy daer verkoren heeft, Jnt korte, vvatter schorten mach, Dat brengt de spoockster aenden dach; Sy vveet geluck en ongeval En vvat ons vvedervaren sal, Het schijnt sy heeftet al gesien VVat man en vryster kan geschien, VVat houtje doch van dese kunst? Sibille. Soo lief ghy hebt des Heeren gunst, Onthout u van dat naer-bejagh, Dat niet als hinder geven magh; Het is den duyvel raet gevraeght, En Godes seghen vvech gejaeght; VVant hoe sou doch een grillich vvijf Door, ick en vveet niet vvat, bedrijf, Door-gronden onsen ganschen loop? Jck bidde laet dien snooden hoop, ‘Geluck te seggen uyt een hant ‘Js ongeluck en mis-verstant. Al die sich best hierop verstaen En sietmen hier niet verder gaen,
[pagina 29]
Als dat een hant hun nu en dan Yet van ons tochten seggen kan, En noch so ist een momme-kans, Die niemant dient als vyse mans. En om een droom bedroeft te sijn, Dat acht ick niet als malle pijn, Siet! dat een mensche door den dach Geduerich inde sinnen lach, Off dat hy voor den slaep bedacht, Dat quelt hem dickmael inder nacht, Dat hangt en vvoelt hem door den sin, En beelt hem vreemde dingen in. Als yemant op de luyte speelt Soo langhe tottet hem verveelt, En scheyter dan ten lesten uyt, De snaren geven noch geluyt, En maecken dan een vvijle langh Een kleyn geruys, een vveder-klangh, En schoon het koomt ons vande luyt, Men hoort vvel dattet niet en sluyt. VVanneer de mensche leyt en slaept, En vveder nieuvve krachten raept, De geest die speelt, men vveet niet vvat, Niet vveerdich op te sijn gevat; Dus laet de vijse droomen daer, Niet een van duysent isser vvaer, En al dat duyster ondersouck En staet niet inden maeghden-bouck. Beveelt aen God dit gans beslagh, En latet gaen gelijck het magh. Rosette. Moet dan geen vryer met beleyt By maeghden vvorden aengevleyt? Ten minsten alsser yemant koemt, Die ons sijn eygen herte noemt, Die ons sijn troost en leven hiet, Jae staegh sijn echte trouvve biet, En, schoon men hem niet aen en haelt? Gestaegh voorby ons deure dvvaelt, Laet (seg-ick) dan ten minsten toe, Dat hem een maget gunste doe, En niet door eenich streng ghelaet Hem dringe tot een vvrangen haet. Sibille. Jck ben hier in met u ghesint, VVant noyt en heb ick tvvist bemint, Oock vveet ick dat een stueren aert Noyt gunst of soete liefde baert, Dies prijs' ick dat een jonghe maeght Haer niet als heus en stil en draeght; Doch een geval dat neem ick uyt, Dat is, vvanneer een lichte guyt Koomt rallen eenich vuyl bejagh, Meer als de schaemte lyden magh, Dan meyn ick dat sy toonen moet Dat hy de maeghden schande doet. Rosette. Die regel heeft my noyt behaeght, VVant hoe! sal oyt een teere maeght
[pagina 30]
Een jongman varen inden baert, Soo haest hy door een luchten aert Yet brengt te bert dat dertel luyt, Off ymmers niet te vvel en sluyt? Jck meyne dattet beter staet, Dat sy haer ooghen neder slaet, En eer haer leet met svvijghen vvreeckt Als datse fel of vinnich spreeckt: Ick segge dat het eerbaer root Js haer gevveer in desen noot; VVant snar te vvesen inden beck, Dat is al vry een groot gebreck. Sibille. Voorvvaer 'ken vvil niet gans end al V tegen sijn in dit gheval, Maer, na dat my de reden scyt, Soo dienter eenich onderscheyt: Siet! als een maeght, een jonge spruyt, Yet hoort dat niet te vvel en sluyt, Tis best het vvoort te laten gaen Als niet gevat, en onverstaen; En vveder, alsse langer leeft, En nu vvat rijper sinnen heeft, En datter yemant grillen seyt Met sneghe vvoorden omgeleyt, Soo datmen daer in anders niet Als door een dicke nevel siet, Dan acht ick noch den besten raet Dat onse vryster stille staet, En hoor' het sonder tegenspraeck, Gelijck een onbekende saeck: Maer als misschien een stouter gast Haer schaemte naerder ondertast, Off dat een ongesoute quant Springt al te vveelich uyt den bant, En maecktet, door een loss en mont, By vvare maeghden al te bont, Soo dienter vry een streng gemoet Dat hem na rechte vveerde groet. VVeet, als u yemant onderhout Die niet als vuyle grillen spout, Dat hy koomt kloppen opte haegh, En doet ghelijck een stille vraegh, Hoe ghy de saecke sout verstaen, Indien hy verder vvilde gaen; ‘Een die verdraeght onnutte praet, ‘Die leydt als gronden tot de daet. Niet dat ick vvil, in dit geval, Dat oyt een vryster schelden sal, Off datse met een fel gebaer Sal yemant vallen in het haer, Neen, dat maeckt al te quaden naem, End is tot minnen onbequaem; ‘Niet dat de liefde soo verdrijft ‘Als dat een jonge vryster kijft, ‘Tis best dat sy het vvoeden mijt ‘En deftich spreke sonder spijt, ‘Off toone, met een streng gelaet, ‘Dat haer dat jocken tegen staet,
[pagina 31]
En, soo dat even niet en baet, Soo vvil ick datse vorder gaet, En datse voorts den spotter schout, En haer uyt sijn geselschap hout. Rosette. VVel hoe, vriendinne, soo gestoort, En al maer om een kluchtich vvoort? Gevvis ghy seylt al vvat te scherp, En maeckt een vryster al te serp, VVant soo ick desen regel hiel, En yeder een soo bitsigh viel, Gevvis ick ging in korten tijt Vooral mijn soetste vryers quijt, En, tot een meerder ongeval, Ick hiete Suyr-muyl over al. Sibille. Neen, dat is enckel onverstant, Men spreeckt geen jonge vryster schant, Dat sy uyt haer geselschap vvent Een die men voor een spotter kent. Ick vvensche dat een vryster sy Iuyst soo, ghelijck een honigh-by, Die, schoon men tot de plaets genaeckt, Daer sy van bloemen honigh maeckt, Nochtans aen niemant hinder doet, Die heus en nuchter haer begroet; Maer vintse daer een droncken-slet, Soo is haer strael op hem gevvet, Sy prickt, sy steeckt, sy valt hem aen, Tot hy ten lesten ruymt de baen. Jck segge dan met beter schijn, Het sal u meerder voordeel sijn Dat ghy het slim geselschap haet, Als datjet noch te spraecke staet. ‘Een die het quade van hem vvijst, ‘Die toont dat hy het goede prijst. Al is het byetje vvonder soet, Het vveet vvanneer het stralen moet. VVanneer een boere jongeling Set in een boom een selsaem ding, Een Molock, of een bulle-man, Off vvat hy leelicx vinden kan, Sal yemant dat alsoo verstaen Als of het spoocksel vviert gedaen Op dat het ooft, uyt enckel spijt, Daer moeste blijven alle tijt, Ten minsten tot het neder-sijght, En soo niet eenen plucker krijght, Off dat het, tot eens yeders spot, Sal vanden regen sijn verrot? Neen, dat en is de meyning niet, Maer vvat in dit geval geschiet, Is slechs op dat de jonge vrucht Niet sy genomen, metter vlucht, Off van een kraey die't al verslint, Off van een exter, of haer kint, Off van een ander vogel-grijp, Op dat het fruyt, ten vollen rijp, En sonder bluts, en sonder vleck, En niet gheschonden vanden beck,
[pagina 32]
Mocht over tafel sijn gedient, Ter eeren van een beter vrient. Ick prijse dan een snege maeght, Die dese gieren van haer jaeght, En alle grage vogels mijt Die haer begraeyen voor den tijt; ‘Het maeghde-peertje dient gepluckt, ‘Niet inder haesten afgeruckt. Let, als een kraye peeren steelt, Hoe licht dat haer het fruyt verveelt, Sy geeftet hier en daer een pick, En siet! dan valtet in het slick, En koomter dan een naeckte pier, Off eenich ander selsaem dier, Een soogh, een padd', een vuyle sleck, Die meynt het is voor haren beck, En sit dan in haer sap en teert, Soo dattet alle menschen deert; O vrysters, mijt die snoode vreught, Dit is een spieghel voor de jeught. VVat dient dit naerder uyt-geleyt? My dunckt daer is genough geseyt. Rosette. Ick sie nu daer of daer ontrent, VVaer heen sich uvve reden vvent, Het stuck is vveert te sijn gevat, Jck vveet exempels inde stadt. Dan, t' schijnt dat ghy, tot onsen spijt, Het vryen vvonder nau besnijt, Hierop dan, eer vvy vorder gaen, Voor al een korte vraegh gedaen; Seght, dienter oyt een man getrout Die sijn geloove niet en bout Opt eygen vvit en oogh-gemerck, Gelijckmen leert in onse kerck? Jck sie, men vvoont hier onder een, Men heefter vrees en hoop gemeen, Men geeft gevvillich alle dach Al vvat ter oorlogh dienen mach, Ick achte, dat het echte bedt Hier immers niet en dient belet. Sibille. Ghy siet hoe ons de daet bevvijst VVat tvvist en onlust datter rijst, En vvatmen al voor quelling vint Oock tusschen lieden eens gesint; Eylaes, het leven vanden mensch En gaet niet al naer herten-vvensch: VVat salder dan al drouve pijn, VVat salder leet en moeyte sijn, Als yeder door een eygen baen Sal vvillen na den hemel gaen! ‘Jck bidde, viert maer eenen Godt, ‘Ghy die u voedt uyt eenen pot. Rosette. Legt ons de mate niet soo nae, Op dat het ons vvat ruymer gae; Daer heeft doch menich vvijf gheleeft, Dat haren man gevvonnen heeft;
[pagina 33]
‘De nachtegael (gelijckmen seyt) ‘Die op het eygen bedde leyt, ‘Die heeft gemeenlick groote kracht, ‘Sy queelt oock inde midder-nacht. Sibille. Maer, kint, indien het anders viel, Siet vvat een helle voor de siel: Rosette. ‘Een geestich vvijf kan vvonder vvel ‘Belesen haren bed-gesel; ‘Haer mont die heeft een soete kracht, ‘Die oyt veel vvonder heeft gevvracht. Sibille. Maer ist niet seker dat de man Het stuck al harder drijven kan? Hy vveet, hy leeft, hy hoort en siet, VVaer door hy beter pijlen schiet. Rosette. VVat isser doch van kloucke mans? De vvaerheyt heeft de beste glans. Sibille. Dat is de vvaerheyt inder daet, Maer siet eens hoe de vveerelt gaet, ‘Het reyne vvort al eer besmet ‘Als oyt het vuyl sal vvorden net. ‘En yemant fris en vvel gesont, ‘Jndien hy kust een siecken mont, ‘Die vvort eer van het quaet geraeckt ‘Dan hy den siecken beter maeckt. Rosette. Ghy hebt gevvis te svvaren hooft; Het beste dient veel eer ghelooft. Sibille. VVel seght eens, offer yemant quaem Die over u de vryheyt naem, En seyde, Roosje, beste kint, Ick heb u boven al besint, Ick heb u lief, en lijde smert Tot in het putjen van mijn hert, Ick bidde vvort mijn echte vrou En gunt my doch u reyne trou, Jck sal u troost in alle pijn, Ick sal u lief en leven sijn, Tis vvaer, 'ken hebbe gelt of goet Maer 'k hebbe vry een hoogh gemoet; Ick sal gaen varen over Zee, En poogen naer een gulde ree, Ick sal gaen soucken over al, VVie vveet vvaer ick het vinden sal? Ick bid u, seg my doch een reys, Sout ghy hem geven sijnen eys? Rosette. Ick sal u seggen dat ick meen, Jck spreke ront, en meyne neen: ‘T'geluck is los, en glibber-glat, ‘Dat niet soo licht en vvort gevat, ‘Ick prijse datmen tast en siet, ‘Van hoop en roockt de keucken niet;
[pagina 34]
‘VVaer koopter yemant vleys of vis ‘Om gelt dat noch onseker is? Sibille. Mijns oordeels, hebje vvel geseyt Maer t'dient vvat naerder uyt-geleyt; Jck segge datje minder meught V troosten op een losse deught Die niet en is, die niemant heeft, Maer die noch in het ydel svveeft, Als op het gelt of ander goet Dat yemant noch verkrijgen moet. Rosette. Gevvis dat schijnt al vvat te sijn. Sibille. Het is de vvaerheyt, niet de schijn. Rosette. VVel aen, vriendinn', ick nemet aen, En vvil na desen regel gaen; Maer als my dan een vryer mint In Gods-dienst eens met my gesint, Die hem oock vvel en eerlick draeght, En my daerop ter eeren vraeght, En dient hem dan niet aengeseyt Al vvat my inden boesem leyt? Dats immers reden, soo ick meen. Sibille. Voor my, ick segge vveder neen, En meyn', al helt een rijpe maeght Tot yemant die haer liefde draeght, Dat sy dan evenvvel voortaen Met loode schoenen dient te gaen, Dat sy moet decken haren gront, Dat sy moet snoeren haren mont, Dat sy haer sinnen niet te bloot Moet storten in een vreemden schoot; ‘Daer is een soet, een eerbaer neen, ‘Dat alle maeghden is gemeen. Rosette. Dat neen en kan ick niet verstaen, My dunckt vvy moeten ronder gaen: Het is een greep die niet en sluyt. Sibille. VVel hoe? met eenen streeck de bruyt? Rosette. VVanneer een saecke koomt te pas, Dan isset immers niet te ras. Sibille. Noyt dienter vvare maeght gevrijt Gelijck een dief een beurse snijt. Rosette. ‘Een die ten vollen is bereyt, ‘Doet qualick alsse langer beyt. Sibille. ‘Tis best te vvachten tijt en stont, ‘Die haestigh suypt verbrant den mont. Rosette. ‘Als d'ure daer is en de man, ‘Soo isser toch geen vvachten an.
[pagina 35]
Sibille. ‘Veel saecken doetmen al te vroegh, ‘Ist vvel, soo isset tijts genoegh. Rosette. ‘Des menschen in-geboren aert, ‘Maent yeder om te sijn gepaert. Sibille. ‘Die met den eersten inval mint, ‘Js maer een enckel venus-kint. Rosette. ‘VVie niet in tijts sijn net en treckt, ‘Die heeft verdient te sijn begeckt, ‘T'geluck dat is te byster ront, ‘Het speelt ons dickmael aen den mont, ‘En soomen dan niet toe en bijt ‘Tis seker dattet henen glijt, ‘En die voortaen niet meer en magh, ‘Hout niet als drouvigh na-geklagh, ‘VVant als de kans daer henen schiet, ‘Daer staetmen dan bedruckt en siet. Daer is voorvvaer geen meerder spijt En die soo in het herte snijt, ‘Als datmen heeft voorby gejaeght, ‘Dat nu een ander vvel behaeght, ‘Daer nu een ander mede paert, ‘Daer nu een ander vvel af vaert; Ick kenne meer als eene maeght Die-haer ten hoochsten noch beklaeght, Dat sy niet happigh op en greep, En al de vingers toe en neep, Dat sy niet vlytigh vvaer en nam, Dat noyt sijn leven vveder quam; Wat dienter dit en dat geseyt? Siet hier int korte mijn bescheyt: Een die het vasten nu verveelt En sit niet met een mes en speelt, En schrijft niet op sijn tafel-bort, Met bier of vvijn daer op gestort, En fymelt niet aen dit of dat, Maer siet dat hy de bouten vat. Ick prijs' hier in den ouden tijt, Doen heeftmen uyt de borst gevrijt, Doen sprackmen uyt een rechten gront, VVaerop de gansche saecke stont; 'k En vvil niet halen uytten houck, Een geyl of dertel minne-bouck, Jck sal u brengen aenden dach, Dat niemant vveder-spreken mach. Let eens vvat hier Rebecca doet, Die maeckte vry al beter spoet, Die hadde noyt geveynsden mont, Maer ging in alle dingen ront, Die bracht geen vreemde rancken voort, Noch eenigh dubbel-sinnigh vvoort, Die maeckte noyt geen krommen sprong, Die seyde niet, Jck ben te jong, Maer schier so haest sy vvas gevraeght, Hoe dat het reysen haer behaeght, Soo sprackse met een open stem; Hy gae alst dient, en ick met hem.
[pagina 36]
Siet daer dat is de rechte padt, Hoe dat een vryer dient gevat: Daer maecktmen strax een kort besluyt, En siet! de vryster is de bruyt, Men spreeckt maer eens den vader aen, En alle saecken sijn ghedaen. Ach! vvat een tijt beleven vvy Vol list en snoode linckerny, Het moet ten hooghsten sijn beklaeght Dat menichmael een teere maeght Soo door de list is omgekeert, En soo veel streken heeft geleert, Dat sy een eerlick jonck-gesel Gebruyckt als voor een kinderspel; Sy doet hem drillen voor de deur, Sy stelt hem duysent-mael te leur, Sy hout hem dickmael opten gang, Niet selden gansche jaren lang, En als hy meynt te sijn geloont Van alle gunst aen haer getoont, Dan heeft hy dickmael slechs gedient Tot lock-aes van een liever vrient. Sibille. Niet al te breet: u gans bescheyt Dat kan haest vvorden vveder-leyt, Al vvat ons Moyses daer vertelt Js op het kortste voor gestelt, Het stuck is neerstich overdocht, En alle dingen ondersocht, Al staeter maer een kleyn verhael. Rosette. Neen dat ontkenn' ick teenemael; En daer toe hebb' ick dubbel recht, VVant met dat Abrams trouvve knecht Sijn goede boodschap had gedaen, Geen mensch en vvil het vvederstaen, Terstont, terstont, den tvveeden dach, Soo vvas van reysen sijn gevvach, En siet! de maeght, by hem versocht, Die gaf haer vvillich opten tocht, Sy vvas maeght, vryster, en gevrijt, En vvech gevoert op eenen tijt. Sibille. Nadien u dit dan niet en smaeckt, Soo hoort een vvoort dat naeder raeckt. T'exempel door u by-gebracht, Heeft mijns bedunckens kleyne macht; Tis vvaer, Rebecca sprack terstont, En dat oock met een vollen mont, Maer dit en is niet eer gheschiet, Gelijckmen uyt de reden siet, Als na dat Abrahams gesant Nu gunste byde vrienden vant, Iae soo de saecken had beleyt Dat hem de maeght vvas toegheseyt, Die nu, als op een vast besluyt, Had teyckens van een volle bruyt; Oock vvijst de Schrift ten vollen aen Dat haer de vraeghe vvort gedaen,
[pagina 37]
Niet by den knecht van Abraham, Off een die van den vryer quam, Maer tis alleen haer eyghen bloet Dat haer de groote vraeghe doet, En daer vvast jae de rechte stont, Te spreken uyt een vollen mont. Gaet nu en laet de dochters vry Laet maeght en jongman, vvie het sy, Haer in het vryen stellen aen Als Labans suster heeft gedaen; Voorvvaer 'ken hebbe niet met al Dat ick in haer berispen sal. Rosette. Dit schijnt (tis vvaer) vvel yet te sijn, Maer noch en vind' ick geenen schijn, Geen stoffe, noch besetten gront, VVaer mede ghy bevveeren kont Dat u voorgaende vrysters-leer Kan staende blijven metter eer: 'k En vinde niet in mijn gemoet, Off in mijn diepste maeghde-bloet, Dat yemant anders spreken mach Als dat hem inden boesem lach. Sibille. VVilt ghy hierop soo deftich staen, Soo moet ick hier vvat dieper gaen. VVel neemt dat u een jong-man seyt Vriendinne, siet ick ben bereyt Te sijn u lief, u vveerde man, Soo lang ick adem blasen kan, Soo lang u vvacker ooghe pinckt, Soo lang u soete stemme klinckt, Soo lang als u een ader slaet, Bevalt het u, en seght maer, Jae't. Neemt mede datje langen tijt Tot desen vrient genegen sijt, En met soo goedertieren aert VVel sijt geneyght te sijn gepaert; Maer overslaende niettemin Hoe svvaer het valt een vryen sin Te geven tot een engen bant, En denckt oock dat u teer verstant De keuse van een echte man Niet soo het dient beleyden kan, Dat mede langhe dient getouft Al eermen rechte vrienden prouft, En datje tot soo grooten pack, In alle deelen sijt te svvack, En hebt oock boven al geleert, Dat hier u vader dient ge-eert, End dat de vrienden dient geseyt VVaer toe de saecke vvort beleyt; Soo kontje, met een vast beraet, Hier uyt vvel maecken desen staet, Dat soo een stuck is al te groen Om met een jae-vvoort af te doen: En tis daerom u vvare plicht, Gelijck de reden u bericht, Het aengeboden trou-verbant Alsnoch te vvijsen vander hant;
[pagina 38]
En als de saecke soo gheschiet, Soo vind' ick inder vvaerheyt niet VVaerom een vryster met bescheyt Kan sijn beticht met dubbelheyt. Ick vveet, het is een out verschil Of oyt een mensch om beters vvil De vvaerheyt mach te buyten gaen; Dan vvorter noch een vraegh gedaen, Of yemant nu en dan een reys Mach op een stil, en loos gepeys, Dat niet een mensch en vveet als hy Een duyster antvvoord brengen by; Doch, na dat hier mijn oordeel draeght, Ick meyne dat een Christen maeght Behoort te sijn oprecht en ront, En niet te spelen metten mont, ‘Sy is doortrocken, en beveynst, ‘Die anders spreeckt en anders peynst. Rosette. Dat hebje vvonder vvel geseyt En tis de gront by my geleyt; Ghy spreeckt hier juyst soo ick het meen, Daer leyt dan is vermomde neen. Hoe! als een jong-man ons bevalt, VVaer toe soo langen tijt gemalt? Men kan voor ons vvel seggen, Jae, En dat hy tot de vrienden gae, En vint hy daer een gladde baen, Soo sijn de saecken af-gedaen; Dat is de rontheyt dien ick drijf, En voor een maeghden-regel schrijf. Sibille. Neen, dat en prijs ick niet met al, VVant of een maeght in dit geval Het veynsen nimmer vvel en staet, Soo dient toch echter haer beraet En vvat haer inden boesem leyt, Niet voor den minnaer uyt-geseyt; Daer is geen vvet die dat gebiet, Daer is geen lant daer dat geschiet; Men mach een deel van sijn besluyt Met klare vvoorden drucken uyt, Men mach een deel van sijnen gront Bedecken met een heuschen mont. Rosette. Maer seg dan hoe dat selsaem neen Koomt met u reden over een, En hoe dat toch een Christen aert Sijn rechte plichten hier bevvaert; VVant (na my dunckt) hier vvort geseyt Dat in het herte niet en leyt; En dat is tegen u ghebot, En even sonde tegen Godt. Sibille. Het neen vvaer van hier vvort geseyt, Dient noch al naerder uyt-geleyt: Tis vast, vvanneer een rechte maeght Op eer en trouvve vvort gevraeght,
[pagina 39]
Dat sy dan niet en gaet te vverck Als op dit bondigh oogh-gemerck, Te vveten, datse seker stelt, Hoe seer dat haer de vryer quelt, Noyt yet te vvillen, of te doen, Soo lang het stuck is rau en groen, Dat is, tot eens het gans beslach, En vvatter toe behooren mach, Aen haren vader is bekent, En dickmaels om end om gevvent; Soo dat hy haer ten lesten seyt Kint, dits het deel u toe-geleyt; Eer dit ten vollen is gheschiet, Soo vvil, of kan een vryster niet, En schoon sy seyt te vooren, Neen, t'Koomt mette vvaerheyt over een; En haer gemoet is niet beveyst, Haer vvoort dat is, gelijckse peyst; VVant, schoon sy t'lief niet nood' en siet, Dat niet en vought, dat vvilse niet. Doch hier van op een ander tijt. Rosette. Neen, ick en scheld' u geensins quijt, Maer vvensch te vveten uvven gront VVaerop ghy vveder-spreken kont Dat uvve vryster segge jae, Mits het haer vader soo verstae. Sibille. Mijns oordeels, ist een stoute daet Indien een dochter onderstaet Te seggen tot een jong-gesel, Beminde vrient, ick vvil u vvel, Mijn hert dat is tot u gesint, Indient mijn vader dienstigh vint: Voorvvaer vriendinn' een teere maeght En dient soo verre niet gevvaeght, En dient niet op haer eygen sin Soo diep te treden inde min, Dat sy aen yemant open doet Het middel-punt van haer gemoet; Een vooght, een vader dient gekent, Dat dient de jonckheyt ingeprent. VVanneermen recht en vvel besiet VVat hierin voortijts is geschiet, Men vint dat gans het trou-verbont Alleen maer aen den vader stont, Geen vryer quamer by een maeght Dan alst de vader vvas gevraeght; Geen maeght betrat het echte bedt Als by den vader uyt-geset; De dochter stont genouchsaem stil, En t'ging al na des vaders vvil: En, of al schoon een jonge maeght Op dese saecken vvert gevraeght, Men vint noch efter datse svveegh, Of met gebogen hoofde neegh, Het eerbaer root, dat haer ontstack, Dat vvas de mont die voor haer sprack; Dit is alsoo van outs gevveest, Gelijckmen inden Bibel leest;
[pagina 40]
Gelijckmen over al bevint Al vvaer men eertijts heeft gemint. Rosette. Maer schoon de vader int begin Niet recht en vveet sijn dochters min, Ten is geen svvacker trou-verbant Al koomt sijn vville naderhant; En geeft hy dan het groote vvoort, Soo gaen met een de saecken voort; Of soo hy't niet en kan verstaen, Soo blijft den handel ongedaen: En na my dunckt, op desen voet Soo krijght de vader dat hy moet. Sibille. Al dunckt u dit soo vvel geseyt, Daer is te grooten onderscheyt: Neemt, dat een jonge dochter ging Haer geven aen een jongeling, En dat alleen op desen gront, Jndient haer vader soo verstont; Noch isset al een losse daet Die vry geen dochter toe en staet, VVant soo de vader yet ontdeckt Dat tot des vryers nadeel strookt, En dat sijn eysch hem vvort ontseyt, Kijck! vvat een spel is daer bereyt. VVat dunckt u, sal de loose quant Niet roepen door het gansche lant Al vvat de vryster heeft gedaen, En vvatter oyt is om gegaen, En maecken alle menschen vvijs Dat slechs de vader is te vijs, En dat hem niet als dat belet Te klimmen op het echte bedt? En singt hy noch geen ander liet, Soo is hy noch de quaerste niet. Oock vvijst de reden krachtigh aen Dat, als een dochter gaet bestaen Alleen op haren dommen sin Den geest te strecken tot de min, Dat ja de vader veel verliest Soo haest sy maer een vryer kiest; Jn vougen dat sijn hooge macht Js in een engen houck gebracht; Hy kan niet doen dat hem betaemt, Maer na sijn dochter heeft geraemt; En siet nochtans, in ouden tijt Doen vvert de dochter niet gevrijt, Het stuck vvas in des vaders hant, Die maeckt' of brack den echten bant, En dat is verr' den besten voet; VVant dat de losse jonckheyt doet En is gemeenlick anders met Als dat op malle dingen siet, Een montj', een ooghj', een vyse-vaes, Het svvetsen van een jongen dvvaes, Een trotsche gang, een vreemde sprong, Een grilligh deuntje dat hy song, Een knevel van een spitsen baert Met vier in haren stant bevvaert,
[pagina 41]
En dach aen dach eens op-geset, Dat is hier veel het listich net Dat eerst het los gesichte vangt, En dat tot in het herte prangt: Rosette laet u vader doen, VVant ghy eylaes sijt al te groen. Rosette. Maer hoe sal dan een teere maeght Die lust, en rust, en leven vvaeght, Haer moeten vougen tot een man, Die sy misschien niet velen kan, En dat uyt dvvang en hoogh gebiet? Dat is voorvvaer een groot verdriet. Daer vvoont een tocht in ons gemoet Die dickmael vreemde saecken doet, Men haet een mensch, men vveet niet hoe, Een ander draeghtmen gunste toe, En al om ick en vveet niet vvat, Dat noyt te recht en is gevat; En alsmen dan een kint besteet, En dese gronden niet en vveet, Soo koomt het licht te sijn gepaert En tegen vvil, en buyten aert. VVie maer een reyse neemt ter hant, Een vveynich uyt het vaderlant, Die taelt voor al met goet beraet Naer een bequamen mede-maet, Die met sijn doen, en gans beslach, Sich naer sijn macker vougen mach; VVat moeter dan niet sijn gedaen By die een reys gaet nemen aen, Niet van een kleynen ommegang, Maer voor sijn leven dagen lang? Hoe dient gelet in dit geval Aen vvie men sich verbinden sal? Hoe dienter naer een maet gevraeght Met vvie men goet en leven vvaeght, En diemen altijt dragen moet Gelijck een sleck haer huysjen doet? Sibille. Voor my, ick houde voor gevvis Als dat het gans ondienstigh is, Een maeght te binden aen een man Die haer verstant niet lyden kan; Jck rade dat de vader-macht Jn desen deele sy versacht, En datmen noyt met onverstant Haer dringe tot den echten bant Met yemant die haer tegen staet, Maer houde voor den besten raet Dat, als een dochter vvederstreeft, Men haer dan vvat bedenckens geeft; Misschien sy vvil een korte tijt, Haer stellen buyten alle strijt, Of kan de sucht niet anders gaen, Soo blijft het beter ongedaen; VVant dese knoop duert al te lang Om vast te maecken door bedvvang.
[pagina 42]
Aen d'ander sijde lijd' ick niet, Hoevvel het al te veel geschiet, Dat jong-gesel of teere maeght Eer hy of sy't haer vader vraeght Tot dees of gene vvort gesint, Of inde trouvve sich verbint. VVie lant-goet koopt, ooc maer eeen voet, Besiet eens vvat hy niet en doet Al eer hy tot den handel gaet; Hy pleeght voor eerst gesetten raet, Hy laet op alle boucken sien, En vraeght gemeenlick oude lien, Oft niet voor renten is verpant, Oft niet en draeght een stillen bant, Oft niet en is soodanigh goet Dat altijt gaen en keeren moet, Oft niet en heeft een vuylen stanck Door yemants goot of vvater-ganck, En offer oyt, by vvinter-dach, De buert' een voet-padt hebben mach; Int korte, niet en is soo kleyn Of 't leyt en vvoelt hem in het breyn, En als hy dit ten vollen vveet, Dan isset dat hy vorder treet, Hy roept getuygen byden koop, En dat niet vanden slechten hoop, Maer lieden midden uyt den raet, Die dragen kennis vande daet, Men neemt geduerigh parkement, Daer vvorden segels op geprent, Dan vvort het stuck noch eens gemelt, En vveder by geschrift gestelt, Niet in het duyster van een houck, Maer in een openbaren bouck, Daer yeder klaer en open siet, Hoe al den handel is geschiet: Indien men dus veel saecken doet Ontrent een huys, of ander goet, Dat yeder, na den pallem-slagh, Strax vvederom verkoopen magh, VVat dienter niet te sijn bedacht? VVat dienter niet by een gebracht VVanneer men yet voor handen heeft Dat ons tot inde beenen kleeft, En datmen tot sijn lesten dach Niet vande leden schudden mach? Gevvis hier dient gans diep gemerck, Of anders isset kinder-vverck. Rosette. Al dat is nu genoegh verstaen, En, my, is des genough gedaen; Maer nu soo vvild' ick vvel een reys V spreken van een diep gepeys Dat my door al de sinnen vvoelt, En hooren vvat ghy des gevoelt: Een aerdigh meysje, die ick ken, (Maer peyst doch niet dat ick het ben) Bemint een seker jonck-gesel, Die neemt haer gunst oock byster vvel.
[pagina 43]
Hy is in goet, in eer, en staet, Al vry vvat boven hare maet, De vryster vvist (gelijckse sey) Dat aen haer ouders alle bey Het vol besluyt van dese trouvv Ten hoochsten vvel bevallen sou: Dit aldus sijnde (sprack de maeght) Soo vvert hier over nu gevraeght, Of eens dees jongman stont bereet Te svveeren met een dieren eet, Dat hy my nu en alle tijt (God geve vvie het oock benijt) Sou kennen voor sijn vvederpaer, Al leefd' hy thienmael duysent jaer, Behoudens dat ick vvederom Mijn jeught, en teere maeghde-blom, Tot laefenis van sijn verdriet, Hem inde stilte plucken liet. Hier over (seg-ick) vvort gevraeght Of dese kanse dient gevvaeght, Dan of ick beter dit geval Voorby mijn deure vvijsen sal; Ick, vry ontset van desen slach, Stont voor een vvijle slecht, en sach, Doch, na dat ick my had bedacht, Soo heb ick dit te bert gebracht. Voorvvaer, na dat de maeghde-plicht Ons jonge dieren onderricht, Soo moet een vryster nimmermeer Soo verre vvijcken buyten eer Hoe schoon dat oock een vryer spreeckt, Al schijntet dat sijn herte breeckt, Tis vvint, en vvasem altemael, ‘Een vryer slacht den nachtegael, ‘Die in het vvilde dapper fluyt, ‘En maeckt een over-groot geluyt, ‘Maer alsmen eens vvat naerder let ‘En op sijn vleys, en op sijn vet, ‘En datmen ondertasten sal ‘Van vvaer ons koomt dit groot geschal, ‘Soo vintmen slechts een mager dier, ‘Dat niet en heeft als sijn getier, ‘En vvatmen op of onder siet, ‘Daer is een stem, en anders niet. ‘Al vvat de vryers brengen by ‘Dat is maer liffelaffery, ‘Maer loose reden, sonder gront, Alleen gevvassen inden mont, Haer groot beslach, haer gans bedrijf, En sijn maer vvoorden sonder lijf, ‘Ten sijn maer ratten die het speck. ‘VVel dreygen met een gragen beck, ‘Maer om te komen in de val Daer toe en is geen lust met al. Dit vvas 'tbescheet dat ick haer gaf, Maer sy en liet daerom niet af, En sprack; Ick vveet vvaerop ghy siet, Dat efter vveder-hout my niet; VVant dat het Maeghde-bouc gevvaeght Dat nimmermeer een teere maeght
[pagina 44]
Met yemant haer vergeten moet, Al sprack hy vvoorden honich-soet, Dat houd ick als een vaste vvet VVel diep in mijn gemoet geset; Maer als een aerdigh jongeling, Biet aen de maegbt een schoonen ring En boven dat met eede svveert, Dat hy die voor sijn deel begeert, En geeft daer op sijn rechter-hant Als tot een eeuvvich onder-pant, Dat sy dit al noch evenvvel Moet achten voor een kinder-spel, En vvijsen't efter vander kant Dat is (mijns oordeels) onverstant, En ick en vindet (hoe ick souck) Niet eens in al het maeghde-bouck. Dit matse noch al breeder uyt, En maeckt' int eynde dit besluyt, Dat ja een maeght uyt dit bejach Haer nut en voordeel soucken mach; Te meer indien het seker gaet Als dat de vrient, om goet of staet, Of noch misschien op beter gront, Haer ouders vvel te sinne stont; En als het stuck alsoo geschiet, Soo feylter, mijns bedunckens, niet: VVat klachten heeft mijn vader dan? Hy heeft sijn vvill', en ick een man. Nu vvensch ick des al niettemin Hierop te vveten uvven sin. Sibille. Had dese vryster vvel gesocht, En hare saecken vvel bedocht, Het bouckje vande maeghde-plicht, Dat hadd' alleen haer onderricht; VVant daer is klaer genough geseyt Hoe dese saecke dient beleyt, ‘Maer vvat doch baeter keers of bril ‘VVanneer een uyl niet sien en vvil? Doch nuje bidt om mijnen raet Soo duncket my een sotte daet, Dat oyt een maeght haer eer verkoft Om ick en vveet vvat trou-beloft. Rosette. VVel offer eens een hups gesel Mismoedich om het lang gequel My quame seggen alle daegh, My quame seggen evenstaegh, My quame seggen overluyt, Ten vvaer' ick quame tot besluyt, Dat hy, tot troost van sijnen brant, Sou reysen naer een verre lant, Sou dolen hier, en vveder daer, VVel vijf, of ses, of seven jaer, Seght, of ick om dit hoogh beklagh, Den klager oyt believen magh. Sibille. Al klaeght de vryer byster seer, En vvaeght u troutjen nimmermeer;
[pagina 45]
Die greep en is geen rechte voet VVaer door men herten vvinnen moet, ‘De liefde vvort door liefde groot, ‘En niet met dvvang of harden noot ‘En min door eenigh dreygement. Rosette. De reys dient efter afgevvent, Dus seght hoe ickse steuyten sal. Sibille. Maer, Roosje, sijtje noch soo mal? Al maeckt de schipper groot gekraey, Hy blijft noch dickmael aende kaey. Jck hebber veel van dese lien, Jck hebber menichmael gesien, Die vvaren op de reys gekleet, En schenen tot den vvech gereet, Ja stonden al geleerst, gespoort, Maer geen van allen ginger voort; Ick kenn' in stadt een jonge maeght Die van dien mallen schrick gejaeght Ging scheyden van haer vveerde trou Om dat de vryer reysen vvou. Ghy, beelt soo diep geen vvoorden in; Ten sijn maer rancken vande min, Sy komen uyt een loosen gront, En vvassen niet als inden mont. Rosette. Al schijnt een vryer vvonder schalck, Hy is nochtans gelijck een valck, Die, als hy na de proye vlieght En dat hem daer sijn hoop bedrieght, Soo dat, hy, schoon hy bijster hijght, Niet een patrijs gevangen krijght, Die, seg ick, is dan ongesint, Hy slaet de vleugels inden vvint, Hy geeft hem veerdigh opte vlucht, En souckt voor hem een beter lucht, Het schijnt, hy schaemt hem voor het dal Daer yeder vveet sijn ongeval. Sibille. Beminde maeght, verstaetet vvel, 'k En vvil niet dat een jong-gesel Sal draven gansche jaren lang, En jagen eeuvvigh, sonder vang, En dit alleen tot enckel spot; Neen, dat is tegen mijn gebot: Ick vvil maer datmen eerlick vrijt, En alle kromme gangen mijt, Ick vvil dat noyt een jonge maeght, Hoe seer dat oock een vryer klaeght, Sal vvijcken van de rechte baen, Om slimme vvegen in te gaen. Rosette. Js dat alsoo een stale vvet, Die alle vrysters is geset? Die vast moet blijven alle tijt, Soo datse geen verset en lijt, God geve vvatter omme-gae? Sibil. En tvvijffelt niet, ick segge jae:
[pagina 46]
Het is een peyl die niet en vvijckt, Het is een seyl dat niet en strijckt, Het is een rots die noyt en beeft, VVat slach haer vvint, of bare geeft, En dits nu menighmael geseyt. Rosette. Ghy sijt te streng in u beleyt: VVel oft een eerlick jongeling Soo byster aen het herte ging Dat hy nu sieck van liefde vvaer, En laege schier in doots gevaer, Soo dat het vier gevveldich straf Hem vvees gelijck een open graf, Seght eens, vvat raet in dit verdriet? Sibille. Ké lieve kint, en achtet niet; Dat groot beklagh, die svvare pijn En is niet meer als enckel schijn; VVaer isser een in onse tijt, VVaer isser yemant doot gevrijt? Men roept ick reys, ick queel, ick sterf, Ten sy ick eenmael troost vervverf; En siet! ten is maer al bedroch, Sy blijven, en sy leven noch. Dan schoon al queelde yemant seer, Ghy noch en gaet niet buyten eer, Maeckt datje dese klippen mijt, Daer tucht en schaemte schip-breuck lijt, De kortse vande geyle min En heeft maer slimme parten in, Het is een strick, een fuyck, een val, Die licht een vryster vangen sal, Indiense niet en vvort geleyt Na tucht, en vvare schaemte seyt, Dus, sooje raet of reden acht, Hout dese rancken gans verdacht. Siet Ammon leyt van minne kranck Hy nut geen spijs of soeten dranck, Hy is soo mager uyt-geteert Dat hy aen alle menschen deert, De koninck is met hem begaen, Die koomt en spreeckt den linckert aen, Die geeft gehoor aen sijn geklagh, Om dat hy soo verdrietigh sach, En mits hy leet soo grooten noot, Dat hy scheen dichte byde doot, Maer of hy schoon al dapper hijght, Soo ras hy Thamar maer en krijght, Geen hooft, of hert, en doet hem seer, Daer sijn geen svvacke leden meer, Hy is terstont soo kloucken man Dat hy een maeght verkrachten kan; Is dat niet dapper sieck gevveest, Daer vuyle lust het quaet geneest? Rosette, vvat ick bidden mach, Vermijt u van dit slim bejach; Of schoon een vryer byster klaeght, Ghy, hout u als een vvijse maeght En vvort doch noyt een malle bruyt, Al spoogh hy long en lever uyt;
[pagina 47]
Ontsegt hem tot de rechte stont, Dat is het volle trou-verbont, ‘VVie oyt began ontijdigh spel Dat vvas een sot in Jsrael.Ga naar voetnoota Rosette. Vriendinne tusschen ons geseyt, Is dit niet vvat te lang gebeyt? VVant als de knoop is toe-gegaen, Dan isser geen ontseggen aen; Het vvijf is dan haer eygen niet, Maer vought haer na de man gebiet; En vvatmen doet uyt enckel dvvanck, Dat heeft gemeenlick genen danck; Maer geeftmen eermen geven moet, Dat maeckt de gunste dubbel soet. Sibille. Ey svvijght doch, Roosje, tis gedvvaelt, VVat leyt u in het hooft en maelt? VVie ist die yemant liever vvas Om datse geylen brant genas? VVant of al schoon een jongeling Met liefde-korts bevangen ging, Jae lage boven maten kranck, Noch heeft de vryster genen danck Indiense met een eerlick lijf Hem geeft oneerlick tijt-verdrijf. VVat van verraders vvert geseyt VVort oock to vrysters uyt-gebreyt, ‘Men vvil de daet, en niet den man ‘Die slimme rancken smeden kan. Rosette. 'k En kan dit efter niet verstaen, Of vvijst my naerder reden aen: VVie kander soo ondanckbaer sijn Die vreughde loont met drouve pijn? Sibille. Ghy eyst my vvonder vast bescheet, En evenvvel het is gereet: Gods eygen vvoort dat vvijst de baen, Hoe vreemt dat hier de saecken gaen. Siet Ammon (die, gelijck het scheen, Van enckel liefde schier verdvveen) Kreegh door bedrogh en slim beleyt (Gelijck hier vooren is geseyt) Het eynde van sijn dvvase lust, En siet! daer vvas het vier geblust:
[pagina 48]
Ach! Thamar mocht vvel henen gaen, De gansche liefde vvas gedaen; Daer gaetse van haer eer berooft, En stroyt vast asschen op haer hooft, En, uyt een drouvigh herten-leet, Soo scheurtse noch het bonte kleet, Het kleet dat slechs een jonge maeght, Dat maer een s' konincx dochter draeght, En dat geen vryster hebben mach, Die oyt by man te bedde lach: Maer of al schoon de dochter treurt, En haren besten tabbaert scheurt, Een hoofsche knecht, een slimme guyt, Die jough de maeght ter kamer uyt; Of datse slecht en deerlick siet, Die slimme quant en vvilse niet: Soo haest sy maer en vvas onteert, Is al sijn vvesen om-gekeert; Sijn gansche lust is vvegh geruckt Soo ras het bloemtje vvas gepluckt. Rosette. Maer dat vvas oock een losse schrouf, Een lichte guyt, een loosen bouf,
[pagina 49]
Die soo eens Konincx dochter schond En strax met schanden henen sont: Hy kreegh oock loon na sijn bejagh, Daer yder vvel op letten magh, VVant hy vverd juyst alsoo geplaeght, Gelijck hy dede mette maeght, De jongers van het dertel hof, Die smeerden hem vvel dapper of, Soo dat hy flux ter plaetsen bleef, Daer hy sijn droncken vreughde dreef: Soo moetje varen alle tijt, Soo moetje varen vvieje sijt, Die oyt een jonge vryster schent En dan haer moeder vveder sent. Sibille. VVel soete maeght let op het stuck, En mijt soodanigh ongeluck; En offet schoon eens soo geschiet, Dat u een loose gast ontbiet, Als dat hy sieck te bedde leyt, En nu als vande vveerelt scheyt, En dat vermits de groote vlam Die uyt u schoonheyt voetsel nam, En dat de quant daerop misschien V eens versouckt te mogen sien, Eer dat hem door, het svvaer geval, Sijn drouve siel ontslippen sal; Jck bidde, koomter niet ontrent, Schoon hy u duysent boden sent, Tis mal gebaer, of slimme list VVaer door men naem, of eere mist. Soo is de Vos oock vvel gestelt, Hy gaet hem leggen of het velt, Hy streckt hem uyt met al het lijf, Het schijnt sijn oogen vvorden stijf, Het quijl dat severt opten gront, De tong die hangt hem uytten mont, Int korte, vvie daer koomt gegaen, Die seyt, och Reyntje tis gedaen: Maer soo daer eens een vogel koomt Die nu het beest niet meer en schroomt, En dat het slim gedrochte siet Dat sich de proye schoone biet, Soo springt het loose vosjen op, En grijpt den vogel byde kop, Dat is de sieckte die hem let, De sieckte dient hem voor een net. Maer om te keeren tot den gront, Daerop ons eerste reden stont, ‘Noyt koomter uyt een quaet begin, ‘Noyt koomter uyt de geile min, ‘Noyt koomter uyt te snellen spoet, ‘Dat voordeel aen de vrysters doet. Als yemant, voor den rechten tijt, De vruchten vanden vvijngaert snijt, En slaeter dan met luchten sin Van stonden aen de tanden in, En dat daerop de druyve berst, En op de stompe tanden knerst,
[pagina 50]
Soo voelt hy strax een vvrange smaeck, En siet, daer eijndicht sijn vermaeck; Hy greinst, en, met een snar geluyt, Soo spout hy't al ten monde uyt; Hy toont hem norts en bijster gram, Om dat hy steyl en hooge klam, En groote moeyten onderstont Alleen maer om een sueren mont. Gelooft het, teere maeght, gelooft, Als eenigh gier u maeghdom rooft, En dat hy, voor den rechten stont, Daer aen verkoelt sijn heeten mont, Dat (seg-ick) even metter daet Het vuyl bejagh hem tegen staet; VVant eerst so vvroucht hem sijn gemoet, En seyt hem dat hy qualick doet, En jaeght hem als een snelle storm, En knaeght hem als een felle vvorm; Dan koomt hem vorder inden sin, Hoe licht ghy vielt in geile min, Hoe ras ghy van het bloemtjen schiet Dat noyt sijn eerste vvesen siet: En noch soo vvorter, boven dat, Een vast besluyt hier uyt gevat, Te vveten, dat een stoute maeght, Die eens haer beste panden vvaeght, Geduerigh, na den eersten val, Oock elders dertel vvesen sal. Siet daer u vveerde maeghde-blom, Siet daer u gansche vville-kom, Siet daer u gunst met haren danck, Die scheyt als met een vuylen stanck; Siet daer het lang-gevvenste soet, Dat is terstont maer enckel roet: Dat is een plaegh, een harde vvet, Die God op vuyle lusten set; Al vvas de vryster lief-getal, Sy vvort eylaes tot enckel gal. O Maeghden, vvat ick bidden magh, En doet my noyt soo quaden slagh, En offer yemant heftigh vrijt, Verbeyt noch al den rijpen tijt. En vvat hier t' schoon beloven raeckt, Dat yemant somtijts gaende maeckt, En bouvvt noyt op soo vveecken gront, Al maecktet yemant vvonder bont, De vverelt is te bijster loos, En my, eylacen! al te broos, Om dese kans, door ons bestaen, Met eenich voordeel aen te gaen. Hoe lichte vvort een jonge meyt Ellendich van het stuck geleyt Door slim bejagh, en enckel list, Daer op de slimste niet en gist! Het schijnt sy heeft haer banden vast, En efter isset mis getast; De linckert scheert alleen de geck, Sijn eet is maer een minne-treck. Hier svveerter een in dit geval Dat hy sijn lief beminnen sal,
[pagina 51]
So lang hy d'aerde van beneen Met sijne voeten sal betreen; En als hy dan sijn heete lust Na sijn gevallen heeft geblust, En dat hy uyt sijn vuijle schoen Een hant vol stofs heeft laten doen, Dat hy met voor-bedachten sin Ter smuyck daer had gesteken in, Dan lacht hy dapper inde vuijst, En meynt hy heeftet vvel gekuijst; Daer sit de vryster dan bedot, Tot eijgen leet, en vreemden spot. Een ander vint een slimmer treck, En roert aldus sijn loosen beck; Ick sal u houden trou-verbont, Soo lang tot my de gansche mont Met aerd' en stof sal sijn bedeckt; En siet! noch isset maer gegeckt, VVant also ras de slechte maeght Haer eer ontijdich heeft gevvaeght, So steeckt hy't hooft maer in het stof, En roept terstont, Ick bender of. Noch seytmen hier te sijn geschiet Dat een sijn lief aldus verriet, Hy seyd' haer vreemde lijmery, En voughder dit ten lesten by; De schepper die hier boven is Sy mijn getuyge, dat gevvis Ghy sult mijn echte vrouvve sijn, Geneest my slechs de minne-pijn: De maeght, eylaes! onnoosel dier, Die blust hier op het dertel vier, Maer na de lust, en haer bejach, Van trouvven vorder geen gevvach: De Quant en koomt niet vveder uyt, Daer satse doen de soete bruyt; En schoon sy dickmael hem ontbiet, De linckert gaet, of koomter niet; Eens quam hy haer te moete gaen, Doch al de liefde vvas gedaen, Hy keerd' het hooft aen d'ander sy, Maer siet de vryster ginger by, Sy greep hem by sijn opper-kleet, En maent hem dier op sijnen eedt Dat hy doch sijn beloofde trou Ten lesten eens voltrecken vvou; De gast die stont een vvijle stom, Maer evenvvel hy loucher om; Ten lesten seyt hy; slechte duijf Ick met u trouvven? vvat, een struijf! Eij rust u hooft, onnosel kint, Beloven is maer enckel vvint, De schepper daer ick u by svvoer En is niet anders, lieve moer, Als dese lepel, dieje siet, Die pap aen kleijne kinders biet: Ghy daerom vveyt ons niet te breet, Daer is geen klem in desen eedt. Siet daer stont onse bruyt en keeck, Eylaes! haer gansche kracht besvveeck;
[pagina 52]
Maer ofse drouve vvas of niet, Sy moest verteeren haer verdriet, Vermits sy genen troost en kreegh; En vvas noch blijde datse svveegh. Rosette. Waer ick princesse van het lant Jck sou dien slimmen lanterfant Wel anders dvvingen tot de trou, Hy mochte seggen dat hy vvou. Maer isser niet een strenge vvet By prins of keyser in-geset Voor soo een onbeschaemden mont Die met een voor-bedachten vont Den maeghdom vande vrysters steelt, En met de vveerde trouvve speelt? Sibille. Mijn svvager is een advocaet, Een man die vry het stuck verstaet, Die heeft my dickmael aengeseyt Dat, als een vryster is misleyt Door grepen die een spotter drijft, Dat evenvvel de trouvve blijft: Een vvoort gesproken opten voet Gelijckmen dat gemeenlick doet, En vvort na rechten niet verstaen Dan soo de reden is gegaen. Rosette. O! dat behaeght my vvonder vvel, Beloven is geen kinder-spel: Het Recht, dat recht het slim geschil Wanneer een boef niet vvel en vvil. Sibille. Neen holla, jonge dochter, neen; En gaet niet verder als ick meen: Neemt dit niet voor een oogh-gemerck Op datje daerop gingt te vverck; Oock dit en diergelijcke recht Dat heeftet vry al vvat te slecht Om yemant van haer eer geset Te brengen tot het echte bedt; Want schoon men soo een lincker daeght En bijster voor den Rechter klaeght, Wat koomter van als enckel spijt, En datmen op de tongen rijt? Bedenckt eens vvat die loose quant Niet op sal halen t'uvver schant; Hy sal daer seggen voor gevvis Dat ghy gelijck een taye klis Hem pleeght te kleven aen het lijf, Hy sal daer roepen stout en stijf Dat ghy hem over langen tijt Hebt nae-geloopen en gevrijt, Dat ghy hem dickmael hebt geterght En ick en vveet niet vvat geverght, Jae, datje noyt een kleyn vermaen Van trou-beloften hebt gedaen Als doen ghy nu te bedde laegbt En sijnen brant ontsteken saeght;
[pagina 53]
Noch sal hy, als met open keel, Omstandicheden vvonder veel En duysent rancken op een ry Tot schijn van vvaerheyt brengen by, Dus sultje vvorden ingevoert Voor eene die geduerigh loert Om jonge vryers rijck en vet Te krijgen in u vincke-net; Daer sultje staen, onnoosel lam, Nu gans bedroeft, dan hevich-gram, Nu bleeck eylaes, en sonder moet, Dan vveder root gelijck een bloet; Int korte, t'uvver grooter schant, Een kluchje door het gantsche lant. Rosette. Voor eene die haer stuck verstaet Js hier toe vry al beter raet, Voor my stont ick in dit geval, 'k En vvaer mijn leven niet soo mal Van yemant gunste toe te staen, Of eerst soo moester vooren gaen Een ring, en dat een diamant, Een briefje van sijn eygen hant Waerin hy my gelooven sou, En vaste minn', en echte trou; En dit al voorens soo gedaen, Dan isser geen ontkennen aen. Sibille. Och kint al vvaerje noch soo sneegh, V saecken gingen noyt ter deegh; Ghy oyt, van soo geslepen quant, Ghy, brieven krijgen van verbant! Ghy, gronden leggen t'uvver eer! Ey liev, en dencktet nimmermeer. Ghy sijt te svvack, en hy te sterck; Dit stuck en is geen maeghde-vverck, Hoe seer ghy op u saecken let, Jndien hy maer een punt verset, Of slechts een letter omme-draeyt, V gans beleyt dat is bekaeyt; Hy sal u met een hoofschen treck, Hy sal u met een loosen beck, Hy sal u door een vreemde tael Ontglippen, als een gladden ael; My valt hier in een vreemt geval Dat u al vvijser maecken sal, Indienje maer het stuck en vat; Rosette. VVel aen vriendinne seght my dat. Sibille. Een jonck student, een vveeligh gast, Met jock en spel voor al gepast, Vol jeuchdigh bloet, en enckel brant, Koomt vveder in het vaderlant, Daer gaet hy staen als advocaet, En siet eens vvatter omme-gaet, Hy kreegh voor eerst daer niet te doen, En 't stont hem uytter-maten groen, ‘Voorvvaer het is een kunstigh man, ‘Die jeught en vveelde dragen kan.
[pagina 54]
Hy vvort daer inde buert gevvaer, Een bolle meijt, een geestich haer, Een dochter van een svvarte smit, Maer sy vvas uijter-maten vvit; Hij koomter by des avonts laet, VVanneerse voor de deure staet, Hy jockt en speelt al vvat te vrij, Hy bleeffer gansche nachten bij, Hy maeckter naerder kennis met, So dat hy raeckt ontrent haer bedt, Daer onse duyf, de slechte griet, De gronden leyt van haer verdriet. Sy pleeght niet lange dit bejach, Sy voelt vvat anders alsse plach, De smit verneemt een selsaem vet, Dat sich ontrent haer midden set. Hij roept sijn dochter vvat ter sij, Hij roepter oock de moeder bij, Hij gaetse stil en sachtjens aen, En vraeght hoe alle saecken staen, Daer is de meyt in groot gevaer, Sij vventet hier, sij keertet daer, Doch mitss' in allen bleef te kort, So seyts' int leste vvatter schort; De smit, eylaes, de goede man, Gelijck een ijder dencken kan, Is uyter-maten seer ontstelt, En tot de siele toe gequelt; Maer evenvvel nadien hij siet Dat 't geen met vreughde vvas geschiet Met druck niet af kan sijn gedaen, So spreeckt hij dus sijn dochter aen: V stout bedrijf en geilen brant Heeft ons gebracht in dese schant, Nu dienter neerstich op gepeyst VVat dit beginsel vorder eyst; Bij u sy dan te vveegh gebracht Dat uvve pol oock desen nacht Jn uvve kamer komen mach, Gelijck hij van te voren plach; En laet mij naerder overslaen VVat ons dan vorder dient gedaen. Siet! vveerde maeght dit koomter van VVanneer een vryster nu en dan Of al te grooten vrijheyt heeft, Of al te grooten vrijheyt geeft; Ick vvenste datmen in het lant So grooten vrijheyt niet en vant, Ick sie men laet de jonckheyt toe Te mallen, ick en vveet niet hoe, Oock dickmael inde stille nacht, En dat alleen, en sonder vvacht, Ach! hier uyt rijst ons groot verdriet, Dat niemant, als te laet, en siet. Het is voorvvaer een teere maeght (Mijns oordeels) al te veel gevvaeght; Het is haer al te seer geterght En boven hare kracht geverght; Let, ouders, let op dit bejagh, En bint het vrijen aen den dach;
[pagina 55]
Of anders krijght u kint een man Eer dattet yemant vveten kan. Rosette. VVel vvat is dit voor onbescheyt Dat ghij ons hier voor oogen leyt? Het schijnt dat ghy den vrijen tijt Van onse soete jeught benijt; VVy sijn een vry-gevochten lant, VVaerom dan hier een engen bant? VVaerom doch so een harde vvet De teere maeghden voorgeset? Jnt vrijen dientmen vry te sijn, En daer en dient geen sonne-schijn, Den avont is, van langer hant En inde stadt en op het lant, Geeygent tot de soete min, En niemant vonter hinder in. ‘Siet, vvie een dochter onderhout, ‘En vvenst met haer te sijn getrout, ‘Die kent geen heet of dertel bloet, ‘Maer heeft een reyn en heus gemoet, ‘Een herte dat niet quaets en peyst, ‘En niet als goede dingen eyst, ‘Dat heyligh bont is al te reyn, ‘Ten lijdt gee vuijl of dertel breyn. Doch schoon daer quamer een ter baen Die slimme vvegen dorste gaen; Ey geen van ons en is soo mal, Of vveet hoe sy haer dragen sal; Men kent die linckers metter daet, Men siet haest vvatter omme-gaet, Men hoort terstont haer losse tael, Men kent haer rancken altemael, Men siet, oock even sonder bril, VVaer dat het speeltjen henen vvil; Gevvis, indiender yemant dorst My eens maer roeren aende borst, Of dat een lincker yet bestont Dat ick vvat ongeregelt vont, Voorvvaer ick soud' hem laten sien VVaer toe het spel hem sou gedien. Een maeght moet doen gelijck een bye, Die vlieght, soo als ick dickmael sie, Op boom, op blom, op alle kruyt, En al met sang, en soet geluyt, Maer soo misschien een dertel kint Haer hier of daer geseten vint, En dat het vvicht het beesjen grijpt, En met een stouten vinger nijpt, Of anders bijde vleugels vat, En vvil gaen rooven haren schat, Dat is den soeten honich-raet, Die in het dier versegelt staet; Dan isset vry geen kinder-spel, VVant, siet! het dier is vvonder fel, Het steeckt, en straelt, gelijck vervvoet, Tot dat de roover vvijcken moet, Dit is van outs de rechte baen Die alle vvare maeghden gaen.
[pagina 56]
VVy sijn beleeft, en vvonder goet, Aen die ons niet als eere doet; Maer alsser yemant vorder gaet, Dan vvort oock heusheyt vinnigh quaet, VVy toonen dan voor alle man Dat oock het byetje quetsen kan. Sibille. Gevvis tis al maer kinder-praet, Ghy vveet niet vvatter omme-gaet, Daer raeckter menigh in het net, Schier eer sy op haer dingen let; ‘Als vveelde met een losse vreught ‘En doncker nacht, en gulle Jeught, ‘En heete min, en malle praet, ‘En ander dertel ongelaet, ‘Op eenen tijt te samen koomt, ‘Denct, vvat en dienter niet geschroomt. Ick segge noch, en blijver by, Dat ja het dertel nacht-gevry. Baert al te licht een ongeval, Daer van ick heden svvijgen sal. Al vvorter inde stille maen, By vvijlen dit en dat ghedaen, Ghy vveet men koopt geen rijcke dracht, Men koopt geen peerels inder nacht, Men koopt geen fijn scharlaken kleet, Of yet met kosten uyt-gereet, Men koopt geen hellen diamant, Dat alsmen siet het minste sant. Een maeght voor al, dat schoon gesicht, Is vvare voor een open licht; ‘De nacht en is maer enckel vvaen, ‘De sonne vvijst de feylen aen, ‘In duyster pleeghtmen vuyl bejagh, Maer tucht vermaeckt haer op den dach. Rosette. VVy hebbens al genough van dit, Dus keert eens vveder na de smit. Sibille. Het stuck dan vvort alsoo beleyt, Gelijck de vader had geseyt, De vryer ging sijn ouden padt, Maer vvort daer op de daet gevat; De smit die is ontrent het bedt Soo haest de vinck is in het net, Hy stelt hem bijster ongesint, Vermits hy daer een jong-man vint; Hy vlouckt, hy tiert, hy roept, hy vraeght, VVat ramp dat hem de sinnen jaeght Dat hy sijn kint, sijn liefste pant, Brengt in sijn eygen huys te schant; Hij seijt, het is met hem gedaen, Of hy sal beter vvegen gaen. De quant, verbaest in dit geval, En vveet niet vvat hy spreken sal, Hij seyt, ey lieve! niet te fel, Jck ben een eerlick jonck-gesel; Ick sal de saecke dienen aen, Ter plaetse daer het dient gedaen;
[pagina 57]
En soo kan oock het gantsche stuck, V dochter strecken tot geluck. Neen sprack de smit, o slimme gast, Jck heb u, en ick houd' u vast; VVant, sooje vvaert uyt mijn bedvvang, Ghy troud' haer noyt u leven lang; Ick ben een smit, en siet! ick vveet Het ijser dient in tijts gesmeet. Daer mede schreeuvvt hy bijster stijf Koomt veerdich hier, koomt boven vvijf, Roept, allje macht, de knechten hier, En segt, dat ijder uyt het vier Een gloeyend ijser brenge met, VVant nu dient op het stuck gelet; De smit en heeft naeu uyt-geseyt De knechts sijn altemael bereyt, En staen daer, als dat happigh volck Dat inden onder-aertschen kolck Bekrosen, svvart, en vuyl begaet, Den blixem metten bamer slaet. Daer grijpt de smit met groot getier Een ijser root gelijck een vier, En biet den quant dat heete stael En seyt, Ick vraege noch een mael, Jck vraege, seg-ick, met gedult, Of ghy mijn dochter trouvven sult. De pol noch des te meer verbaest, Meynt dat de man van gramschap raest, En bidt daerom sijns lijfs genae, En seyt met vollen monde, jae. Dats niet genouch, riep onse smit Ghy moest hier setten svvart in vvit, Hy toont een schrift met voor-beraet Gestelt by seker advocaet, Flux set u naem hier onder aen; Of neen, het salder qualick gaen. De vrijer siend' het moeste sijn Schrijft sijnen naem, doch int Latijn, En voughter noch tvvee vvoorden toe Die luyden, ick en vveet niet hoe, My dunckt het vi coactus vvas, De smit als hy dit briefjen las, Vraeght vvat dit vreende vvoort beduyt, Het is mijn Van die selsaem luyt Studenten (seyt die loosen haen) Die nemen vreemde namen aen. De man, gepaeyt met dit verset, Gaet inder haesten van het bedt, En seyt, geliefjens slaept gerust, En pleeght voortaen u soete lust, 'k En sal u nu geen hinder doen, Al duerde t'spel tot aende noen. De smit en is naeu vvech-gegaen, De vrijer praet van op te staen, Hy denckt sijn haring braeter niet, Na hy het daer gebakent siet; Hy seyt, ick houde voor gevvis Dat u het rusten noodich is; Of anders ben ick gans beducht, Het mocht u letten aende vrucht.
[pagina 58]
Daer mede ging de lincker heen, Niet sonder angst, gelijck het scheen. Het lijdt een dach vvel ses of acht Dat onse smit sijn svvager vvacht, Maer die heeft van dat vreemt gebaer Jn sijn gemoet soo grooten vaer, Dat hy niet eens meer om en siet, Het schijnt, hy meynt de vrijster niet. Noch is de man al vvel gemoet, Hy denckt mijn saeck is immer goet; Ick heb een schrift van sijner hant, En daer is recht hier in het lant, Ten lesten pleeght hy vveder raet, En spreeckt sijn eersten advocaet, Die, met dat hy het schrift bekeeck, Riep strax, Siet daer een slimme streeck! Dat vreemde vvoort hier in gedraeyt, Dat maeckt het gantsche stuck bekaeyt. Neen, sprack de smit, ten lijdt geen last, Ick hebbet al vvel ondertast; Dit selsaem vvoort is maer een Van; Dat is de vvaerheyt, sprack de man, De Van gestelt in dit bescheyt Die heeft u van het stuck geleyt: En siet! daer ging hy leggen uyt VVat vi coactus hier beduyt; Te vveten, dat met enckel kracht De quant tot schrijven is gebracht; Daer stont de smit doen slecht en sach, En maeckte vast een groot beklagh, Sijn vrouvve schijnt te sijn vervvoet, En schelt hem voor een rechten bloet, Om dat hy sich betalen liet Alleenlick met een gladde niet. De jonge dochter boven al Bevveent haer drouvigh ongeval, Sy schijnt van sinne gans berooft, Sy ruckt de vlechten van haer hooft, Sy vvringt haer om, gelijck een ael, Sy nat haer vvangen hondert mael, Sy leeft geduerigh in verdriet, Maer altemael en baetet niet; VVant ofse sucht of dapper krijt, Sy is haer beste goetje quijt; Sy moetet dragen in het graf, De neep die haer de vveelde gaf; Siet vrysters; ‘eens verloren eer ‘En vintmen noyt sijn leven meer. Ach! vvaer de vryster henen gaet, Daer vintse niet als enckel smaet; Sy is ten hoochsten seer beschroomt, Soo haest sy maer op strate koomt; VVant yeder heeft het oogh op haer, En al de kinders roepen daer, Hier is de meyt, die soete moer, Aen vvie de vrijer trouvve svvoer, Siet hier een deun, een vreemt geval, Een bruyt die nimmer trouvven sal. En koomtse dan uyt dit gedruys Om rust te soucken in het huys,
[pagina 59]
Daer vintse noch dat harder drijft, De vader vlouckt, de moeder kijft, De vrienden altemael, gestoort, En spreken niet een gunstich vvoort; Sy voelt de pijne vande dracht, Sy schroomt de pijne diese vvacht, De pijne van een drouvigh kint, Daer sy geen vader toe en vint: Maer, dat haer pijnight aldermeest, Dat is de beul in haren geest, Dat is haer eygen svvaer gemoet, Dat als een vvorrem leyt en vvroet, Dat knaeght haer siele nacht en dach, Soo datse nimmer rusten mach; Siet, vrysters, vvat een drouve stant Haer in die drouve vryster vant! ‘De teere maeghdom, soo het blijckt, ‘Die heeft yet dat den mol gelijckt, ‘Soo lang de mol op aerden leeft, ‘Het schijnt dat hy geen oogen heeft, ‘Maer sijn gesichte vvort ontbloot ‘VVanneer hy vvorstelt mette doot, ‘Het schijnt daer vvijckt dan eenich ding ‘Dat hem voor dese leden hing; ‘Geen maeght en siet haer eygen quaet, ‘Geen maeght en kent haer eygen staet, ‘Sy vveet niet vvat een schoon juvveel, ‘Sy vveet niet vvat een noodich deel, ‘Sy vveet niet vvat een vveerden schat ‘Sy in haer teerste leden hadt; ‘De maeghdom schijnt als steke-blint ‘Soo lang men die in vvesen vint, ‘Maer als dat bloemtjen is gegaen, ‘Dan koomter eerst voor oogen staen ‘Hoe leelick dat het is gemaeckt, ‘Hoe bitter dat de sonde smaeckt, ‘En vvat een pant dat sy verloos ‘Die voor de deught de vreughde koos; ‘Een vreught, een moeder vanden druck, ‘En van geduerigh ongeluck, ‘Een vreught, eylaes, die licht ontglijt ‘En staegh int herte leyt en bijt, ‘Een vreught, eylaes, een drouve vreught, ‘Een klippe voor de reyne jeught. Na lang gepruyl, en groot beslagh, Soo koomt de saecke tot verdragh, Men gaf een penning aende bruyt, En siet! daer is het speeltjen uyt. Hier blijckt dan grondigh, lieve kint, VVat rancken dat de vveerelt vint Om ons met list te nemen af Dat onse jeught haer luyster gaf. ‘Ach! schoon dat yemant vvonder seyt ‘VVanneer hy inde pluymen leyt, ‘De pluymen svvieren metten vvint, ‘En vvatter inde pluymen mint; ‘Dus, vrysters, vvilje geen verdriet, ‘En vrijt doch inde pluymen niet.
[pagina 60]
Rosette. Maer dese smit, onnosel knecht, VVas (mijns bedunckens) al te slecht, Dat hy een schrift ging nemen aen By hem gevveten noch verstaen; Voor my 'ken vvare niet so geck, Dat ick door soo een hoofschen treck Gebracht sou vvorden inden druck; Sibille. Ja ghy sout letten op het stuck, Ey vvie doch ist die niet en valt VVanneer hy inde liefde malt? Ick seg u dit, gelooftet vry, Dat meerder man, als ick of ghy, Hier in niet selden heeft gemist, En vvas gevangen eer hy't vvist. ‘VVaer yemant svvelt van sotte vvaen ‘Die mist terstont de rechte baen, ‘VVant die op eijgen vvijsheyt staet, ‘En pleeght gemeenlick geenen raet ‘Als met sijn eijgen ijdel breyn, ‘En dat is dickmael al te kleyn ‘Om recht te vveten vvatter schuylt, ‘Des vvort hy licht gebotte-muylt. Rosette. En spreeckt doch niet voor desen bloet, Hy vvist niet hoe hij pleyten moet; Gevvis had my de bruyt bestaen, Die vi coactus moester aen, Hy sou, al vvaer hy noch so vals, My soo niet schudden vanden hals; Ick hebbe vrienden in het Hof. Sibille. Beminde maeght, met u verlof, Schoon ghy al door een kloucke vont Het stuck alsoo beleyden kont Dat ghy bequaemt u vollen vvensch, Soo vvaerje doch een arrem mensch. Rosette. VVel hoe? ick greep hem bijde mouvv, En dvvong hem tot een vaste trouvv, Niet met gevvelt, maer door het recht. Sibille. Dat heeftet mede vvat te slecht, ‘Al vvaer men met den pleyt-sack vrijt ‘Daer troutmen niet als enckel spijt: ‘En daermen trout uyt enckel dvvang, ‘Daer pleytmen al sijn leven lang. Dan of misschien u domme jeught Noch hopen dorst gevvenste vreught, Om datje door een soet gedult Hem, sooje meynt, vvel leyden sult, Soo isset noch een meerder quaet Dat u voor al te duchten staet; Denckt vry dat God dat vuyl bejach Jn geenen deele lijden mach, Hy straft van outs met svvaerder hant Al vvat onteert den echten bant;
[pagina 61]
Dus als ghy voelt in u gemoet De bobbels van u grilligh bloet, Soo denckt dat God, die reijne geest, Voor alle saecken dient gevreest; Hy ist die eerst het echte bedt Tot onsen troost heeft ingeset, Hy is de vader vande trou, Hy ist die eerst de jonge vrou, Dien vveerden schat, dat edel pant, Gaf aenden man met eyger hant, Gelijck ick vveet in mijn gemoet Dat hy noch even heden doet. Al vvie in lusten is verhit, En steltse voor sijn eenigh vvit, En geeft hem daerom tot de vrou, En vester op sijn echte trou, Gelijck het menichmael geschiet, VVat kan hem naecken als verdriet? VVat segen vvacht hy van den Heer Die niet en trout tot sijnder eer? ‘VVat dvvase liefde vought by een, ‘Dat scheyt de klippel int gemeen. Dies stel ick voor den besten vont, En even voor een vasten gront, Dat yeder neme sijn begin, Niet uyt de tochten vande min, Niet om het goet, of ijdel eer, Maer inden segen vanden Heer; Dies, als een teere maeght gevoelt, Dat haer ontrent de leden vvoelt Een roock, een vonck, een grillich vier, Soo raed' ick aen het jonge dier, Dat haer gevvoonlick vrough-gebedt Hier naer een vveynigh sy geset; En datse met het daechsche broot Oock bidde voor den maeghde-noot, Oock bidde voor een gunstigh man Die hare jeught geneeren kan, Op dat alsoo de reijne lust Door rechte vvegen sy geblust. Oock vind' ick uytter-maten goet Dat hier eens moeders rijp gemoet Haer dochter leyde metter hant Tot midden inden echten bant, Haer dochter vvijse nu en dan Het vvesen van een echte man; En vvat al goets een soete mont Kan brengen tot het echte bont; En hoe een kint dient opgevoet, En hoe de keucken schaffen moet, En hoe een knecht, of stege meyt, Met reden dient te sijn geleyt; Jnt korte, vvat een handigh vvijf Moet brengen tottet huys-bedrijf. Rosette. Ghy hebt veel noten op u sang, En maecktet ons al vvat te lang; Jck meyne dat een teere maeght Niet op een nieu en dient geplaeght,
[pagina 62]
Met dus, en soo, met dit, en gint Gelijck een onbedreven kint, Sy is uyt schole t'huys gekeert, En daer genough in als geleert, Al vvat haer noch te vveten staet, Dat kanse leeren uytte daet. Sibille. Neen, ‘die haer saecken vvel bevroet ‘Die leert te voren eerse doet. ‘En schoon al isser yemant grijs, ‘Al isser yemant dapper vvijs, ‘Noch heeft hy efter leerens noot, ‘En leert oock midden inde doot. ‘Het trouvven is een vaste koop, ‘Het trouvven is een vaste knoop, ‘Het trouvven en het huys-gesin Die hebben veel bedenckens in. Rosette. Ghy vvickt het trouvven bijster svvaer, Het schijnt als oft een ambacht vvaer, Ia datmen regels leeren moet, Gelijck men inde kunsten doet; Een kleuter efter niettemin De jongste van het huys-gesin, Die eerst maer inde vverelt kijckt, En schier als na de lueren rijckt, Die meynt vvel dats' haer plichten kan, En vvatmen houft ontrent een man, En daerop troutmen alle daegh, VVat vvonder ist soo ick het vvaegh? Sibille. 'k En vvil niet seggen vvatmen doet, Maer vvatmen na de reden moet; Ick vveet, daer sijnder al genough Die trouvven uytter-maten vrough, Maer hoe het mette lieden staet, En vvatter dickmael omme-gaet, Dat hoortmen staegh met groot verdriet. Rosette. Eens anders doen en roert my niet. Ick segge dat een jonge maeght Die slechs haer moeder vvel behaeght, En soo de sleur vvat houden kan, Js dienstich voor een eerlick man. Sibille. Of schoon een moeder in het rou Sich met haer dochter lijden vvou, Dat is alleen soo lange goet Tot datse buyten vvoonen moet, VVant koomtet op een trouvven aen, Soo moet de saecke vorder gaen. Het koren, dat een lants-man eet, Hy veeltijts slechs daer henen meet, En, schoon daer loopt vvat onkruyts in, Tis goet genough voort huys-gesin; Maer als hy na den solder gaet En haelt van daer het vruchtbaer saet, De hope van het nieuvve jaer, Dat sift, dat seelt hy allegaer,
[pagina 63]
Hy scheyt het onkruyt van het graen En laeter niet een vuyljen aen. Een moeder die een dochter heeft Die haer nu tot een man begeeft, En nu haest vruchten dragen sal Ten dienste van het aerdsche dal, Die moet dan vry vvat vorder gaen Als sy te voren heeft gedaen; VVant, schoon sy van een teere maeght Al dit of dat in huys verdraeght, Dat raeckt haer man, en haer alleen En niet de vverelt int gemeen; Het is maer eygen huys-verdriet, Ten roert de vreemde lieden niet; Maer soo een maeght vol quade sucht Gevvassen buyten alle tucht, Haer met den man in echte paert En kinders haers gelijcke baert, Dat gaet de gansche vverelt aen, Die hier in vvort te kort gedaen; Dat raeckt voor al het vaderlant, Daer in het quaet vvort voort-geplant; Dies isset dat ick noodich acht Dat by een moeder sy betracht, Eer oyt een dochter vvort besteet, Dat sy haer volle plichten vveet. Rosette. Ghy spreeckt hier uytter-maten vvel, En stelt een noodigh huys-bevel; ‘De moeder is de naeste vrient, ‘Haer kint te leeren hoe het dient. Maer, na dat ick het stuck bemerck, Soo vint hier oock de vader vverck, Het ampt dat hem is opgeleyt, Dient hier al mede vvat geseyt; My dunckt dat hy moet omme-sien, En dencken vvatter kan geschien, Hy dient te letten alle dach VVat aen sijn dochter schorten mach; En hoe haer vvesen is gestelt, En vvat haer inde sinnen quelt; VVant, alsmen hier de sieckte kent, Dan is het quaet haest afgevvent. Ey, neemt op alle dingen acht, De rijpe tijt heeft vvonder kracht, VVie siet het niet? een rijpe peer Die valt oock sonder schudden neer, Die valt oock vanden minsten stoot, Die valt oock dickmael inde sloot, Ja midden inden modder-kuyl, En maeckt haer aerdigh blosjen vuyl. VVel hoort dan, vader goede vrient, Dat hier voor al gevveten dient, Hebt ghy meloenen inden hof Deylt vrienden mede, scheyter of, En hebje t'huys een rijpe maeght, Siet datj' haer niet te lang en vvaeght; Soo ras u vrucht, of dochter rijpt, Soo grijpt, o goede vader, grijpt,
[pagina 64]
En brengtse veerdich aenden man, Die haer ten nutte brengen kan: VVant, sooje vvat te lange touft, Ghy staet om haest te sijn bedrouft, V vrucht om ras te sijn verrot, V dochter om te sijn bedot. En al, mits ghy te lange spaert Tvvee vruchten van te vvacken aert. VVat dunckt u doch van dit besluyt? Sibille. Jck sie, ghy prijst een jonge bruyt. Dàn, koomtet op een praetjen aen, Soo hebje vry niet al gedaen; Ick vveet hierop al mede vvat, Hier dienstigh om te sijn gevat. Het ooft dat vrough is vanden tack, Js vry niet sonder ongemack, VVaer dattet eens vvort omgehutst, Daer isset over al geblutst; Het is van stonden aen geraeckt, En schijnt als opten koop gemaeckt, Maer siet, het tijdigh vvinter-freuyt Al krijght dat vry een harden steuyt, Of dattet stijf vvort aengetast, Noch blijftet echter vvonder vast, En is geduerigh niet te min, Gans dienstigh voor het huys-gesin. Rosette. 'k En spreeck niet van het freuyt alleen, Mijn leer is overal gemeen. Heeft yemant duijven op het kot, Of spreuvven in een vogel-pot, Hy dient gevvis met alle vlijt Te passen op den vluggen tijt; VVant, soo hy't vvat te lange maeckt, Tot eens de rappe jeught genaeckt, Hy sal voorseker op het lest Niet vinden als een legen nest; En siet, dan ist te laet gesucht, De vogels svvieren inde lucht. Sibille. En denckt niet dat my stoff ontbreeckt, Oock schoonje nu van vogels spreeckt. Men seyt ons dat het jong patrijs Loopt al te veerdich in het rijs, Loopt al te ras in bosch en hey; VVant siet! het kleeft noch aen het ey, En daerom vvaer het pooght te gaen, Daer sleept den dop hem achter aen. Rosette. Vriendinne vvaerom dit geseyt? Het dient vvat naerder uyt-geleyt. Sibille. Een die met trou-sucht is gequelt, En metter haest ten manne snelt; Die draeght tot in het echte bedt Niet selden kintsche grillen met; De pruyltjens met de poppe-vaen Die slepen dickmael achter aen.
[pagina 65]
Rosette. Maer beyt een vader vvat te laet, Soo koomter noch een meerder quaet. Siet als de gerst, of ander graen, Niet vanden acker vvort gedaen, Niet vvort gescheyden vanden gront Te goeder uyr, te rechter stont, Strax valt het rijpe koren uyt, Vermits het ayr niet meer en sluyt; Daer leght het dan, en vvort aldus Tot spijse van een grage mus. Sibille. Maer die het koren al te groen Heeft inde schuere laten doen, Die vint oock vry sijn herten-leet; De schooven vvorden dickmael heet, Dies moetet vveder uyt den tas Al vvat te vrough gestapelt vvas. Een vrijster van te groenen aert Die bleve beter ongepaert, Tot dat haer vvesen rijper vvaer, En nutter tot een vveder-paer; VVant die int echte bedde treet, Eer sy de rechte gronden vveet, Die stelt vvel licht den echten bant Jn roock, in vier, in enckel brant, Om datse by een eerlick man Jn stilte niet gedueren kan: Sy vvil, sy sal, sy moeter uyt, Hoe vast dat oock de deure sluyt, Sy is het echte leven moe, Dies vvilse naer haer moeder toe; En siet dan valter meer beslagh Om haer te brengen tot verdragh, Als ofmen man en echte vrou Van nieus te samen paren sou. Een dochter van een rijper sucht Die schickt haer beter na de tucht, Die vveet haer grilligh onverstant Te toomen met een eygen bant; Sy kan vermanen als het dient, Sy kan vertroosten haren vrient, En koomter suer of koomter soet, Sy vveet hoe sy haer quijten moet; Maer duyven van haer eerste vlucht, Die vvillen niet als open lucht. Rosette. Veel vvijse schrijvers niettemin Die sijn met ons van eenen sin, En drijven dat een jonge maeght Haer in het trouvven beter draeght, Vyt reden datse buygen kan, En schickt haer soeter na den man. En siet, dat dunckt my vvel geseyt, Hoe breet dat ghy hier tegen vveyt: Ick houvvet met het jeughdich kruyt, Ick houvvet met een jonge bruyt, Ick hoorde lest een geestich man, Die sprack hier vvonder grondich van;
[pagina 66]
Hy seyde, dat hy niet en vvou Verkiesen tot een echte vrou Een rijpe maeght, die al te lang Gevveest had in haers moeders dvvang, Vyt vreese dat haer teer gemoet, Gevveken van het eerste soet, VVel licht misschien een stegen bocht Ontrent haer moeder krijgen mocht. VVie Ocker-noten groen confijt, Die let ten nausten op den tijt; Hy kiest voor al geen harde schel, Maer prouftse met een dunne spel, En gaetse door het jeughdich lijf, Dan is de schorsse niet te stijf; Maer, soo de punt niet deur en kan, Hy laet de vrucht en scheydter van: VVant dat den vollen tijt verbeyt VVort noyt in suycker vvegh-geleyt. ‘VVil eenigh man een buychsaem vvijf, ‘Die tale naer een jeughdich lijf, ‘Die kiese tot sijn vveerde bruyt ‘Een jonge maeght, een teere spruyt, ‘Aen vvie geen eelt, of harde quast ‘Ontrent den sachten boesem vvast; ‘En die voor al geen stegen neck ‘En kreegh door ander luy gebreck. Dit heeft de vrient my dus geseyt, Ja noch al breeder uyt-geleyt; En, na dat ick het stuck begrijp, Geen maeght en dienter al te rijp, En dese mis-slach vvort geschout VVanneer een vryster veerdigh trout. Sibille. Tis seker datmen schrijvers vint Die meer tot jonckheyt sijn gesint; Doch yeder segge vvat hy vvilt, De reden leert het vvattet schilt, Een maeght te nemen byder hant, Gevvassen boven onverstant; Of vvel dat kiecken-murruvv vleys, Dat niet en broet als mal gepeys. Eet vrough-gevvas, en prijstet vry, Ten dient maer voor de snoupery, ‘De Meysche kersen int gemeen ‘En sijn maer vel en enckel been, ‘Het freuyt gepluckt in grooten spoet ‘En dede noyt sijn meester goet; Het dient (gelijcker is geseyt) Jn suycker vvech te sijn geleyt, Of anders heeftet geen vermaeck, Maer slechs alleen een vvrange smaeck; Dies prijs' ick noch de rijpe vrucht Daer onder dat de moeder sucht. Rosette. Na dat ick uyt u reden merck, Soo maeckje staegh u gansche vverck, Om onse jeught en vveeligh groen Een open oorlogh aen te doen; Maer tis genough voor dese reys, Koomt nu en opent u gepeys,
[pagina 67]
En vvijst ons aen den rechten voet VVat yeder hier gevoelen moet. Sibille. Nadien ghy dan, beleefde maeght, My na de rechte gronden vraeght, Soo hoort vvat ick, na mijn verstant, Hier voor de beste peylen vant; Niet dat ick stell' een vaste vvet, Maer laet een yeder onverlet Te mogen doen in dit geval Na dat hy't dienstich achten sal. ‘Indien ghy souckt een aerdigh paer, ‘Soo geeft de maeght drie seven jaer, ‘De jongman seven boven dien, ‘En groetse dan voor echte lien, ‘Een vveynich meer of vveynigh min ‘Dat maeckt een eerlick huys-gesin. Rosette. VVel dat en is soo selsaem niet, Na ghy u eerst gestreng geliet; Maer hoort doch oock een kleyn gedicht, En steltet by de vrysters-plicht, VVant die my eerst het rijmtjen las Die seyde dattet geestigh vvas. Een jonge maeght van seve jaer Heeft dan haer tanden allegaer; Als sy noch seven jaer besluyt Dan schiet de jeught haer botten uyt. Soot noch eens seven jaren lijt Het roosjen vvort dan pluckens tijt. Doet hier noch seve jaren toe Het steeltjen is sijn bloemtjen moe. Noch eens dan seven jaer verhooght Haest, kinders, haest, het groentje drooght. Ontrent het seste seven-jaer VVat dan, als voor een vvevvenaer? En koomt het dan oock niet te pas Soo laetse blijven diese vvas. Maer siet! ons praet die heeft gedaen, VVant ginder koomt u man gegaen; Jck danck u voor u goet bericht, Tis tijt dat ick mijn ancker licht. ‘De doffe mane die verdvvijnt ‘VVanneer de gulde sonne schijnt. Sibille. Jck had oock even uyt-geseyt Al vvat my inden boesem leyt; Al scheen ick somtijts vvat te straf, En neemtet my niet qualick af. Ick had een gunstigh oogh-gemerck: ‘Oock strenge tucht is vriende-vverck. Hoc commune malum, semel insanivimus omnes.	voetnoot(a) Exod. 2.16. voetnootb De Priester sprack tot sijn dochteren, waer is hy? waerom liet ghy den man van u gaen dat ghy hem niet en noodichdet met ons te eten? ende Moyses bewillichde by den man te blijven, Ende by gaf Moysi sijn dochter Zipora. Exod. 2.20. voetnootc Prov. 19.14. voetnoota De his ita Thomas Erastus Professor Heydelberg. lib. 1. Disput. Medecin. contra Paracelsum. omnes orthodoxi & veteres ita judicant: Clemens, Iustinus, Origenes, Eusebius, Chrysostomus, Hieronymus, Augustinus, & saniores Scholastici. Vnum ascribam ex Tatiquo Assyrio. Nullus affectus, inquit, per occultam alterius rei dissentionem tollitur, nec aegrotus curatur amuletis; Daemonum istae aggressiones sunt, & qui aegrotat vel amat, vel odit, istos auxiliatores adsciscit. Manifesta est superstitio ubi rebus quibusdam vires ascribuntur, quas per naturam suam habere nequeunt; ut quan[d]o corallis vel hypericoni ascribitur potestas daemones, tonitrua & similia fugandi. dictum quoque fuit corporeum in mentem nihil posse, hoc certum est pharmaca non mutare animos, nisi prius mutent temperaturam corporis, quod longo demum tempore fit; taceo impossibile esse ita mutare temperaturam, ut amor potiùs sequatur quàm alia passio. vid. Plutarch. in vita Pericl. Mich. Montagn. lib. des Essais 2. cap. 26. voetnoota 2. Samuel 13.13.