Remco Campert: al die dromen al die jaren

Al die dromen al die jaren
Een schrijversleven in citaten en fragmentenaant.

Daan Cartens

1929-1941
‘Elke dag een verregende koninginnedag’ | De Haagse Jaren

Remco Campert werd geboren op 28 juli 1929 in Den Haag, als enig kind van Jan Remco Theodoor Campert (Spijkenisse, 15 augustus 1902 - Neuengamme, 12 januari 1943) en Wilhelmina (Joekie) Broedelet (Den Haag, 4 oktober 1903 - Amsterdam 3 juli 1996). Over zijn geboortestad schreef Campert in de bundel Dit gebeurde overal (1962):

Zijn ouders waren op 8 februari 1928 in de residentie getrouwd. Remco zou zich later een ‘kunstenaarskind’ noemen. Zijn vader en zijn grootvader Johan W. Broedelet (1877-1946) waren schrijvers, zijn moeder actrice bij het Hofstad Toneel.

‘Wat schrijven is, leerde ik van mijn opa, niet van mijn vader. De vader van

Tweeënhalf jaar na de geboorte van hun zoon scheidden de ouders van Remco Campert.

(Mijn moeder) sprak niet over de Camperts. Zelfs over mijn vader wist of wilde ze me weinig meer vertellen dan dat hij ‘charmant’ was. Hij had haar in de steek gelaten na drie jaar huwelijk. Het moet haar zwaar gekwetst hebben. Als ik vroeg hoe hij geweest was klapte ze dicht en op den duur vroeg ik er haar niet meer naar. Het kwam wel goed uit, want ook ik wilde degene vergeten wiens voornaamste verdienste het in mijn leven was geweest dat hij mij geboren had doen worden en die zich in de jaren dat hij daar de kans voor kreeg zich weinig of niets van mij had aangetrokken. (uit: Familie-album, 1999)

Zijn vader hertrouwde op 16 september 1936 met Clara Eggink. Ook dat huwelijk werd na korte tijd (op 16 januari 1939) ontbonden. Omdat zijn moeder vaak

Officieel woonde Remco bij zijn moeder. Aanvankelijk aan de Beeklaan 507, later aan de Hooigracht I^d. Hij volgde de openbare lagere school aan de Galvanistraat en in Kijkduin.

‘Voor Den Haag heb ik een vreemd gevoel overgehouden. Een gevoel van ergernis en van liefde, misschien is dat het gevoel dat men altijd heeft als men aan zijn eigen jeugd denkt. Ik heb nooit het gevoel gehad dat ik een ouderlijk huis had. Ik heb in mijn jeugd een soort oefening in alleenzijn gehad. Iedereen had ouders, behalve ik. Ik zat altijd in andere huizen. Mijn onrust heeft zeker te maken met die onzekerheden uit mijn jeugd. Toen ik acht, negen was, woonde ik in Kijkduin, een kunstenaarsdorp. Ik ging daar ook naar school. De losse manier van leven van de schrijvers en dichters heeft grote invloed op me gehad.’

Over die tijd schreef Campert het verhaal ‘Herinner je je nog’ in de bundel De jongen met het mes (1959):

Ze reden op hun zilveren fietsen over het brede terras en een vriendje kletterde dwars door een ruit heen en fietste door tot hij buiten het dorp was, waar ze hem langs de kant van de weg vonden, bloedend over zijn hele gezicht. Ze brachten hem naar een dokter in een ander dorp en terwijl de dokter jodium op zijn gezicht smeerde, vluchtte Herman weg, het naar ether en medicijnen geurende huis uit, en reed terug naar zijn eigen huis, waar hij precies op tijd kwam om thee te drinken, thee met een koekje erbij.

Remco was tien toen de oorlog uitbrak, hij woonde in die meimaand tijdelijk bij grootmoeder Campert, ‘(ze was) heel lief, zoals oma's horen te zijn.’ In een tv-portret zei Campert: ‘De oorlog heeft vooral indruk op me gemaakt omdat je de macht van iets anders ervaarde, maar aan ons, kinderen, werd natuurlijk lang niet alles verteld. Als schooljongen schud je de oorlog van je af.’

1941-1945
‘de tijd duurt één mens lang’ | De Oorlogsjaren

In 1941 verhuisden Joekie Broedelet en Remco naar de Huidekoperstraat 23 in Amsterdam.

Een jaar later werd Remco ‘liefderijk opgenomen in een gezin waarmee mijn familie van moederskant al jaren bevriend was. Het gezin bestond uit vijf jongens, twee meisjes [...] en een moeder die het geheel bestierde - voor mij tante

In de oorlogsjaren woonden ze in de buurt van Tongeren op de Veluwe in een huis ‘waar we allemaal net inpasten. [...] Hoewel niet thuis, voelde ik me voor het eerst thuis, zoals ik me acht jaar later nog een keer thuis zou voelen, te midden van mijn generatiegenoten, de Vijftigers’ (id.)

Remco was bevriend met Kees Moody, één van de zoons. Ze lazen tijdschriften en spaarden foto's van filmsterren. Campert ontdekte in het huis een exemplaar van Kees de Jongen van Theo Thijssen.

‘Ik las het boek voor het eerst toen ik van de leeftijd was van Kees en ik herkende het meteen, alsof het voor mij geschreven was. En dat vind ik nog steeds. Het is ongelooflijk goed geschreven. Heel simpel en ook heel poëtisch.’

Samen bezochten ze de Mulo in Epe, totdat de Duitsers de school in september 1944 opeisten. Tegen tekstschrijver Hans Dorrestijn zei Remco Campert: ‘Misschien voelde ik me tijdens de oorlog wel voor het eerst schrijver. Ik moest voor Meester Rensink een opstel schrijven, dat werd een nauwkeurig verslag van een wandeling door het bos. Het duurde daarna weer even totdat ik mijn schrijven serieus ging nemen, zo rond mijn achttiende.’

In de winter van 1943 kwam Joekie Broedelet naar de Veluwe om haar zoon te vertellen dat zijn vader in het concentratiekamp Neuengamme was overleden. In ‘Januari 1943’ uit de bundel Scènes in Hotel Morandi (1983) schrijft Campert:

‘Ik ken mijn vader door wat hij in de oorlog gedaan heeft, in het verzet. Daar heb ik een enorme bewondering voor. Hij is opgepakt omdat hij joden via Limburg naar Zwitserland sluisde. Ik heb me altijd verwant met hem gevoeld. Maar

Pijn die niet meer overging - een openliggende zenuw, die Martin Simek in zijn interviewprogramma aanraakte, toen hij Remco Campert aanspoorde om ‘De Achttien Dooden’ uit zijn hoofd op te zeggen. Halverwege stokte de zoon: ‘Ik sloeg dicht, bij zoiets essentieels. Toen ik na afloop naar huis liep dacht ik: ik moet op orde komen met mijn vader. Ik kan maar niet blijven doen of ik niks met hem te maken heb en hij niks met mij. Ik moet dichterbij hem komen.’

In Familie-album, een uitgave van de CPNB ter gelegenheid van de Boekenweek 1999, probeert Campert aan de hand van materiaal uit het RIOD en het Letterkundig Museum, getuigenissen van familie en vrienden en zijn eigen, minimale, maar kervende herinneringen zijn vader Jan Campert te portretteren. Bijna veertig jaar daarvoor, in 1962, had Remco al een bloemlezing uit de poëzie van zijn vader samengesteld: Wie weet slaag ik in de dood.

Over de zoektocht ‘Over mijn vader’ in Familie-album merkte Campert op: ‘Door het schrijven van dit verhaal heb ik hem in zekere zin toch even ontmoet. Ik heb hem vluchtig aangeraakt, heb een beetje ontdekt wat voor man hij was, hij is dichterbij gekomen, minder schimmig geworden. Het is zeer persoonlijk, dicht op mijn eigen huid geschreven.’

Kort na de Tweede Wereldoorlog, in 1946, was een fonds gesticht voor bijzondere prestaties op het gebied van cultuur, genoemd naar Remco's vader; in 1947 werd in Den Haag de Jan Campertstichting opgericht, die nog altijd jaarlijks prijzen toekent in diverse literaire genres.

Joekie Broedelet keerde kort nadat ze Remco had verteld van zijn vaders overlijden, terug naar de stad en haar werk. Ze voelde zich om den brode genoodzaakt om te blijven spelen, een feit waar haar zoon altijd begrip voor heeft getoond. Remco Campert typeerde die oorlogsjaren later zo:

‘In het bos merkte je weinig van de oorlog en als je er wat van merkte (luchtgevechten, later de V-2's die gierend en ratelend overtrokken op weg naar Engeland, soms een Duitse patrouille die langzaam over het weggetje voor het huis fietste) aanvaardde je het als iets normaals, iets dat bij het leven hoorde. Anders

‘De oorlog heeft in zekere zin wel een onuitwisbare indruk gemaakt en voor een deel mijn leven bepaald, maar de ontsnapping aan de oorlog, de bevrijding dus, was voor mij veel belangrijker.’

Het was de tijd van feesten met de Engelse en Canadese bevrijders. Muziek. Drank. Sigaretten.

Over die bevrijding gaat het verhaal ‘Er waren eens...’ uit de bundel Een ellendige nietsnut (1960). Twee van de hoofdpersonen, Wessel Franken en Walter Kameroen, stelen een jeep en willen daarmee naar Apeldoorn rijden, ‘dat een kilometer of twintig van hun huis aflag’. Het eigenlijke verhaal bestaat uit een stroom van herinneringen aan de oorlog en eindigt met een loflied op de mogelijkheden na de bevrijding:

Laten we de vlaggen uitsteken, trommelen op telegraafpalen, telegrammen aan ministers zenden, vuurwerk- en confettifabrieken leegkopen, de Marseillaise zingen in de villa's van het Militair Gezag, de kranten verbranden en radiostations opblazen, staatshoofden jonassen, pastoors judassen, dominees petrussen, kappersmeisjes en jazztrompettisten volgieten met whisky, universiteiten ondermijnen, bewaarscholen opheffen... laten we hoger springen dan Nijinski en lager vallen dan Ikaros, want hier rijden ze: twee jongens in een jeep.

In september 1945 keerde Remco Campert naar Amsterdam terug. Hij ging weer in de Huidekoperstraat wonen.

1945-1959
Dwars door puinstof heen | Naoorlogse (School)tijd, De Jaren Vijftig

Remco Campert bezocht drie middelbare scholen: allereerst gedurende een korte tijd het Haags Lyceum in Den Haag; daarna tijdens de oorlogsjaren, zo goed en kwaad als dat ging, de Mulo in Epe en na de bevrijding ging hij naar het Amsterdams Lyceum tot voorjaar 1948. Hij verliet de school zonder diploma.

De oorlogsjaren betekenden: ‘een opgebroken jeugd. Daar heb ik wel de zekerheid aan ontleend dat ik mij goed kan redden in allerlei omstandigheden. Ik heb altijd mijn eigen plan moeten trekken. Na de oorlog kwam er een periode van grote onzekerheid. Ik had drie jaar op het platteland gewoond, ik droeg klompen, en toen moest ik naar mijn moeder in de stad. Eindelijk een vaste situatie, maar die maakte me erg onzeker, want onvastheid was altijd mijn zekerheid geweest.’

‘Op tweederde van de af te leggen afstand kreeg ik genoeg van de middelbare school en begon in m'n eentje, weinig solidair, te staken. De wereld buiten lokte in al haar geheimzinnigheid. Maatschappelijk beoogde ik niets. Ik ging niet naar het Binnenhof om er ruiten in te gooien, maar naar de bioscopen en jazzcafés. Ik genoot niet meer van onderwijs, maar van een soms beangstigende vrijheid’ (uit: CaMu 1999).

Remco Campert debuteerde in 1946 met een kwatrijn in de schoolkrant Halo (Het Amsterdams Lyceïsten Orgaan), het blad waar ook Rudy Kousbroek in publiceerde. In november 1946 werd Campert redacteur van dat blad, Kousbroek in februari 1947. Behalve gedichten en prozateksten, (deels onder het pseudoniem Klungel) publiceerde Remco Campert ook tekeningen in Halo. Nadat hij het Amsterdams Lyceum had verlaten, kwam Campert in contact met mensen als Charles Boost en Eduard Elias, die een Nederlands equivalent van The New Yorker wilden maken. Aan dat blad, dat Mandril. Maandblad voor mensen ging heten, werkte Campert vanaf het eerste nummer, dat in oktober 1948 verscheen, mee met cursiefjes en cartoons.

Al op het Amsterdams Lyceum werd Remco Campert gegrepen door de jazzmuziek, hij werd een trouw bezoeker van jazzclub Sheherazade in de Wagenstraat, waar Ria Joy Loverman en You go to my head like a glass of champaign zong. Andere favoriete artiesten waren Toon van Vliet en Nedley Elstack.

‘Het was de muziek die bij me hoorde. Ik heb nooit de behoefte gehad zelf een instrument te bespelen. Ik was meer de fan. De jongen die niets kon, maar er

wel heel erg graag bij wilde horen. Het was vooral de sfeer rond de jazz die me aantrok. Het verbodene, dat speelde in die tijd zeker mee.’

‘Jazz speelde voor mij een belangrijke rol. En anderen heb ik ook van dat belang kunnen overtuigen. Of ze moesten er wel aan geloven: ik draaide mijn nieuwe plaatjes tot vervelens toe. Bekeerlingen maken. Ik had de eerste bebopplaten, opgenomen in New York. Things to come, bijvoorbeeld. Gillespie met groot orkest, een fantastische, woeste plaat. En Parker. Die nieuwe muziek hoorde bij ons. Want de eerste bebopplaten stuitten, ook bij het jazz-establishment op vreselijk verzet. Dat was oerwoudmuziek, dat soort termen. Ik voelde een overeenkomst tussen die jazzmensen en ons’ (uit: H.J.A. Hofland/Tom Rooduijn: Dwars door puinstof heen, grondleggers van de naoorlogse literatuur, Amsterdam, 1997).

In 1947 bezocht hij Praag via een schooluitwisselingsprogramma. De reis door het vernietigde Duitsland maakte diepe indruk. In Vogels vliegen toch, het debuut van Campert uit 1951 staat het gedicht ‘Een neger uit Mozambique (gesprek in de namiddag)’

‘Toen ik van school afging, vlak na de oorlog, heb ik de poëzie in mij toegelaten. Of eruit gelaten, zou je ook kunnen zeggen. Die stond een beetje onder invloed van wat ik toevallig gelezen had. Het lezen van de experimentelen was iets zo totaal anders. Lucebert voor het eerst horen lezen, dat was een groots moment. Hij was voor mij en Rudy het grote wonder van die jaren. Maar ook voor mensen als Elburg en Kouwenaar, die door hem een andere taal zijn gaan schrijven’ (uit: Dwars door puinstof heen).

De Cobra-tentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam werd gehouden van 3 tot en met 28 november 1949. In de zomer van datzelfde jaar had Campert voor het eerst Parijs bezocht.

‘In Parijs broeide en gistte het voortdurend. Er verschenen telkens nieuwe blaadjes. Buitenlanders gingen intensief met elkaar om, want de Fransen vormden een ondoordringbare kring. Parijs associeer ik met een goede periode in mijn leven, met vitaliteit, met schrijven ook. Ik voelde me toen voor het eerst dichter.’

In 1950 richtten Remco Campert en Rudy Kousbroek het tijdschrift Braak op, met als ondertitel Maandelijks Cahier voor proza, poëzie en critiek. ‘De titel ging uit van het idee van het braakliggende land. En ook een beetje van oeaghhhh, kotsen op de rest en natuurlijk de tong uitsteken naar Menno ter Braak.’ De eerste twee nummers waren getypt, het redactie-adres was het ouderlijk huis van Kousbroek. Na drie nummers traden Lucebert en Bert Schierbeek tot de redactie toe. Van Braak verschenen in totaal zeven nummers. Voorjaar 2000 kwam een door Hans Renders bezorgde facsimile-uitgave van het tijdschrift uit (met het nooit verschenen achtste nummer). Campert publiceerde in Braak voornamelijk gedichten, deels onder het pseudoniem Vincent Mureno. Een aantal van die gedichten werd later opgenomen in zijn gedichtenbundel Vogels vliegen toch.

Toen het eerste nummer van Braak al uit was, verscheen in het mei/juninummer van het literaire tijdschrift Libertinage het gedicht ‘Te hard geschreeuwd?’

Die stem, ‘dwars door puinstof heen’, was dat de stem van een nieuwe generatie dichters?

‘Iedereen was er diep van doordrongen dat we ontzettend belangrijk waren. Dat zeg ik niet blufferig, maar het was één van die fenomenen dat je dat allemaal van elkaar wist. Je moet overigens niet vergeten dat er een groot leeftijdsverschil was. Er zaten mensen bij die in de oorlog in de gevangenis hadden gezeten. Ik was 21, voor mij begon het leven pas. De tijd waarin je leefde, ervaarde je niet als kil en na-oorlogs. We werden eerder geboren uit die tijd dan dat we er ons tegen verzetten.’

In november 1950 ging Remco Campert voor de tweede keer naar Parijs. Campert en Kousbroek leefden in Hotel Beauséjour aan de Rue Lacepéde en later in kleine huurkamers of appartementen. Samen vervaardigden ze dichtbundels op de stencilmachine van het Parijse Internationale Theater Instituut.

's Avonds probeerden ze die aan belangstellende Nederlanders in het Quartier Latin te slijten. Eén van die bundels was Ten lessons with Timothy, gebaseerd op de gelijknamige grammofoonplaat van Dizzy Gillespie in een oplage van vijfentwintig exemplaren.

De sfeer van vriendschap, gedeeld geluk, van de roes blijkt uit het verhaal ‘Alle dagen feest’ uit de gelijknamige bundel (1954):

Ze dronken iets en nog iets en waren in een uitbundige hoerastemming, toen de eerste gasten arriveerden.

Het werd een gedenkwaardige avond. Otto Ombach liet zich van een boekenkast naar beneden vallen, omdat er niet genoeg aandacht aan hem werd besteed. Hij lag op de vloer, ogen geloken, tot Willem Ananas met behulp van

Alfred hem naar de vuilnisbelt transporteerde, waar ze hem op een oude matras legden en begroeven onder lege conservenblikjes, petroleumkannen en lekke afwasteiltjes. De vrouwen van Ananas en Racine verzoenden zich met elkaar en lieten hun dijen zien.

In 1951 verscheen Camperts debuut in boekvorm Vogels vliegen toch bij uitgeverij U.M. Holland, een jaar later kwam Een standbeeld opwinden uit bij De Bezige Bij. Voor Berchtesgaden (1953) kreeg Remco Campert in datzelfde jaar de met Ellen Warmond gedeelde Reina Prinsen Geerligsprijs.

In 1954 kwam de eerste verhalenbundel uit bij De Arbeiderspers: Alle dagen feest. De achttien verhalen waren geschreven tussen 1951 en 1953, de jaren van veelvuldig verblijf in Parijs, ook met zijn eerste vrouw Freddy Rutgers.

In 1955 kreeg Campert de poëzieprijs van de gemeente Amsterdam voor ‘Gedicht met een moraal’.

In opdracht van het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen schreef Campert het gedicht ‘Het huis waarin ik woonde’, ‘een lang gedicht in delen’, opgedragen aan Freddy (Rutgers), Bert (Schierbeek) en Lucebert. (1955). Voor de bundel Het huis waarin ik woonde en het ook in 1955 verschenen Met man en muis kreeg hij in 1956 de Jan Campertprijs.

‘Ik heb enkele jaren bij Bert Schierbeek gewoond, net als Lucebert. In die tijd ben ik eigenlijk gevormd. Het was meer dan een vriendenclub, het was voor mij een soort familie, iets wat ik altijd had gemist. Ik ontdekte op alle fronten het leven, alles kwam tegelijk, mijn eerste verliefdheden, mijn schrijverschap. Ik kan nooit zonder enige aandoening terugdenken aan die tijd.’

In 1959 verscheen de bundel Bij hoog en bij laag.

Elf verhalen telde de bundel De jongen met het mes (1959), die evenals de gedichtenbundels bij De Bezige Bij uitkwam.

In 1958 kreeg Campert samen met Nico Scheepmaker de Anne Frankprijs voor Vogels vliegen toch, in 1959 wederom de novelleprijs van de stad Amsterdam, dit keer gedeeld met Vincent Mahieu voor De jongen met het mes. Dezelfde verhalenbundel werd in 1960 bekroond met de prijs van de Amsterdamse Kunstraad.

Het werk van Remco Campert werd vanaf zijn debuut in kranten en tijdschriften gevolgd en besproken door zowel critici als mede-Vijftigers.

Zo schreef Gerrit Kouwenaar in zijn inleiding op de bloemlezing Vijf 5 tigers: ‘Zeker is in elk geval dat de instelling van de dichter achter of in het experimentele gedicht tegenover de tijd, het tijdsgebeuren, de samenleving radicaal gewijzigd is, tot welke persoonlijke conclusies dit hem verder ook aanleiding mag geven. En dat deze conclusies onderling ver uiteen kunnen lopen, zal ieder duidelijk zijn die een gedicht van bijv. Remco Campert naast een van Lucebert legt.’

Paul Rodenko karakteriseerde de poëzie van Campert in de NRC van 29 januari 1955: ‘Camperts taalgebruik is zo doelmatig dat hij een specifieke sector van het leven in niets anders dan poëtisch te noemen zuiverheid weet te ontdekken. Men kan hem een verlegen lyricus noemen.’

Adriaan Morriën typeerde de poëzie van Remco Campert naar aanleiding van diens bundel Een standbeeld opwinden: ‘De manier waarop hij van een eenvoudige notitie tot een belangrijke, ontroerende verheldering komt: terloops, door middel van een lichte handbeweging, of een zinvolle verschrijving.’

Op 20 februari 1952 trouwde Remco Campert in Amsterdam met Frédérique (Freddy) Renée Clothilde Rutgers.

‘Ik was achttien toen ik Freddy leerde kennen. Ze woonde in Wassenaar en ging naar de tekenacademie in Amsterdam. Ik schreef gedichten en we waren

Drie jaar heeft het mogen duren.’

Kort nadat hij met Freddy Rutgers was getrouwd, solliciteerde Campert naar een baan: ‘Ik heb me aangemeld bij Het Vrije Volk, maar daar wilden ze me niet. Ik moest een bloedproef doen, waar ik heel gedwee mee instemde. Liters bloed heb ik laten aftappen voor Het Vrije Volk! En nog altijd weet ik niet of het aan mijn bloed lag, dat ze me daar niet hebben aangenomen.’

‘Ik was er al vroeg van overtuigd dat ik geen vaste baan moest hebben met een pensioen enzo. Dat heb ik altijd als een soort verstarring gezien, en terecht.’

‘Preuts is het woord niet, maar al met al waren wij toch heel nette jongens. Ik had alleen het geluk een mooie, aantrekkelijke vrouw te hebben en daar werd door collega-dichters achteraan gezeten. Toen ik haar verliet hebben eerst Gerrit Kouwenaar en toen Jan Elburg een verhouding met haar gehad. Maar het was absoluut niet zo van: wil jij d'r hebben, neem d'r maar’ (uit: Dwars door puinstof heen).

Mijn mooie jonge vriendin droeg een verpleegstersuniform met niets eronder aan, zoals in die tijden en in Franse films de gewoonte was. Mijn collega-dichters drongen als de nacht in het café viel en de liefde voor het bedreigde vaderland ons geheel vervulde vaak bij haar aan op verpleging. Een oude bard die de sluiting van de Afsluitdijk nog had meegemaakt bood aan om als drenkeling te fungeren die grote behoefte had aan mond-op-mondbeademing. Ik was hier niet voor. Het leek me beter dat ze haar krachten spaarde en pas in het geweer zou komen als het water ons boven de lippen steeg en vlak onder de neus stond. (uit: Een mooie jonge vriendin en andere belevenissen, 1998).

Tijdens het Boekenbal 1956 ontmoette Campert Fritzi ten Harmsen van der Beek, bewoonster van de tussen Laren en Blaricum gelegen villa Jagtlust. Fritzi, dochter van de door de strip Flipje van Tiel bekend geworden tekenaar Eelco ten Harmsen van der Beek en Freddie Langeler, was in augustus 1951 getrouwd met de adellijke Eric de Marechal le Font St. Margeron. Na dit kortstondige huwelijk keerde Fritzi met haar in 1951 geboren zoontje Gilles terug naar Blaricum. Na de dood van hun ouders joegen broer Hein en Fritzi in hoog tempo het door de vader verdiende kapitaal erdoorheen. Toen Remco direct na de Boekenbalnacht met Fritzi meeging, kwam hij terecht in een sfeer van verbrast fortuin en verlatenheid.

Vanaf 15 juli 1956 verscheen onregelmatig onder redactie van Wouter Kampert de Jagtlustkoerier voornamelijk door de redacteur gevuld met huiselijke gebeurtenissen, voorvallen en verbale plagerijen:

Van bevoegde zijde vernemen wij: De econonomische toestand op Jagtlust blijft zorgwekkend. Baar geld is zo goed als niet voorhanden, terwijl ook de vooruitzichten niet onverdeeld gunstig genoemd mogen worden, hoewel van een lichte verbetering sprake is. Verscheidene schuldeisers vertelden ons, dat ze hun geduld langzamerhand beginnen te verliezen. Het gerucht wil dat in Jagtlust ingrijpende bezuinigingen voor de deur staan. Het rantsoen van 60 sigaretten per dag wil men terugbrengen. Ook zal men streng op het brood gaan bezuinigen, evenals op melk en yoghurt. (uit: nr. 1)

Op 20 december 1957 trouwde Campert met Frederike Martine ten Harmsen van der Beek in Blaricum.

‘Trouwen, dat deed je toen nog. Hokken was er niet bij. Maar je bleef niet zo lang getrouwd. Ik moest en zou met Fritzi trouwen, ik bleef maar zeuren en uiteindelijk bezweek ze. Ik wilde per se met haar trouwen omdat ik het onzinnige idee had dat ik haar daarmee zou behouden, maar eigenlijk liep het al mis vanaf de eerste huwelijksdag. Het was een woeste tijd op Jagtlust. Dagelijks woedden er feesten. Dat heeft het ook stukgemaakt.

Op mijn aandringen heeft ze wat gedichten ingestuurd voor een reisbeurs van wat toen nog O.K.&W. heette. Tweeduizend gulden kreeg ze, in die tijd een waanzinnig bedrag. Op reis is ze er nooit van geweest. We hebben eerst onze schulden afbetaald, van de rest hebben we wilde feesten gegeven.’

‘Fritzi bewoog als een gedicht, ze was poëzie.’

‘Ik heb nog nooit in mijn leven zoveel gedronken als daar en ik wist: als ik nog

In 1998 zegt Remco Campert in een interview met De Groene: ‘Ik schrijf uitsluitend uit liefde voor het schrijven. Liefdesaffaires heeft men soms meerdere in het leven, terwijl schrijven voor mij een blijvende liefde is. Eeuwige trouw aan het schrijven is voor mij net zo vanzelfsprekend als zo lang mogelijk trouw blijven aan ademen. Een levensbehoefte.

Ik kan me ook niet voorstellen dat die behoefte ooit verdwijnt. Als je schrijven als een loopbaan beschouwt, dan denk je misschien op een dag: ik ben nu zo en zo oud, ik heb me bewezen, nu ga ik vissen. Maar bij mij zal het schrijven nooit ophouden. Wil ik door leven, en dat wil ik graag, moet ik schrijven.’

Campert schreef behalve verhalen en gedichten ook hoorspelen (voor de VARA-radio) en teksten voor het cabaret Lurelei, voor het programma Helaas (1959) het nummer ‘Komische schets’ en voor O.K. en W. (1962) samen met Simon Vinkenoog: ‘Wat is pornografie’. In die jaren vertaalde Campert ook een groot aantal toneelstukken en romans van onder anderen Eugene Ionesco, Marguerite Duras, Francoise Sagan, Ira Levin en G.B. Shaw.

1960-1971
‘steeds verder verdwalen/in steeds steviger schoenen’ | De Jaren Zestig

In 1960 trouwde Remco Campert in Amsterdam met Lucia van den Berg. Op 17 mei 1960 werd hun dochter Emanuela geboren, op 3 augustus 1963 hun tweede kind, Cleo.

Het echtpaar woonde in de Jordaan aan de Bloemgracht en verhuisde in 1964 naar Antwerpen, waar ze aan de Gounodstraat op nummer 15 een groot huis bewoonden. In 1966 keerde Campert alleen naar Amsterdam terug.

‘Er is spijt omdat ik het met mijn kinderen ook niet zo goed heb gedaan. Je herhaalt wat je had moeten vermijden. Kennelijk is er geen ontkomen aan. Ik heb spijt dat ik het leven niet kan afdwingen.’

‘Ik heb mijn huwelijk afgeraffeld, zoals een kind in een schoolschrift zijn huiswerk afraffelt, omdat het met zijn vriendjes buiten wil gaan spelen.’

‘Tussen mijn dertigste en veertigste vluchtte ik continu het huis uit, ik kon mijn ei niet kwijt, ik kon niet vinden wat het was wat ik zocht, ik wist alleen dat het altijd ergens anders was. Steeds maar weer de straat op. Die onrust heeft me vaak van het werk gehouden.’

In 1961 verscheen de roman Het leven is vurrukkulluk (augustus 1999 kwam de drieëntwintigste druk uit), die direct een bestseller was.

‘[Het leven is vurrukkulluk] is een gevoel. Daardoor is het een boek dat voor mij nooit helemaal zijn waarde zal verliezen. Een gevoel dat ik wel altijd heb. Een soort jeugdgevoel, ik weet niet precies hoe ik dat moet zeggen. Jongensdroomachtig, dat zit er sterk in. Het is in zo'n meisje (Panda) gewoon verdisconteerd. Een meisje waarvan je denkt als je zeventien bent, wat is die al ver, die durf ik nooit aan te spreken, ze is nog jonger dan ik. En eindelijk, toen ik dertig was, durfde ik haar in een boek aan te spreken, bij wijze van spreken [...] Verder is het een boek dat in verschillende stijlen uiteenvalt, of stijl, gebrek aan stijl bijna. Op een gegeven moment, als Boelie het huis uitgaat, wordt het boek totaal anders en dan wordt het minder. Toen werd het reëler en in dat genre had ik altijd al betere verhalen geschreven’ (uit: J. Bernlef & K. Schippers, Wat zij bedoelen, 1965).

‘Op een avond zat ik achter mijn bureau voor een stukje papier en toen schreef ik: Het leven is vurrukkulluk. Dat vond ik een grappige zin. Iemand moet die woorden zeggen, dacht ik. Toen heb ik er van gemaakt:

‘Het leven is vurrukkulluk,’ zei Panda.

Op die zin moest iemand reageren. Ik schreef:

‘Jaaah, beaamde Mees met een zucht.’

Zo ben ik doorgegaan. Een schema had ik niet, ik wist niet hoe het verhaal verder zou lopen. Maar na de ene zin kwam de andere zin, en zes weken later was het boek af. Later begreep ik dat ik een geluksgevoel wilde beschrijven. En nog later begreep ik dat dat geluksgevoel het schrijven zelf was’ (uit: Jan Brokken: Schrijven, 1981).

Ook Liefdes schijnbewegingen, dat in februari 1963, verscheen, was direct een succes. In augustus 1999 kwam van dat ‘leesboek’ de achttiende druk uit.

‘Liefdes schijnbewegingen is in wezen helemaal geen vrolijk boek, het is alleen maar op een onderhoudende manier verteld. Een grap wordt niet geschuwd, maar het is een droevig boek. [...] De oorspronkelijke bedoeling was een figuur te beschrijven die iets meer contact had met gewone banale dingen, die iets banaler was dan de anderen. Ze zijn allemaal erg banaal als je het goed beschouwt. Sander Kolm is een jongen uit een ander milieu. Door hem kreeg ik de gelegenheid over trams te praten bijvoorbeeld. Trix of haar broer zou ik niet over trams kunnen laten praten, die zitten in auto's, liggen op bed of ze zuipen. Als zij in een tram zitten dan zouden ze dat altijd negatief beschrijven. Sander Kolm is ook een beetje een tegenwicht voor Lex. Ik merkte later pas, toen ik het boek afhad, dat ze dezelfde naam hebben. Sander is de kleine burgerman, al heeft hij in de gevangenis gezeten. Leidsepleinkabouter-achtergrond. Gewone jongens die ook geluk vinden aan het eind. Dat meisje waar hij ineens gek op wordt, is ook een gewoon meisje’ (uit: Wat zij bedoelen).

In 1962 was de gedichtenbundel Dit gebeurde overal verschenen. Het gedicht ‘Niet te geloven’ uit die bundel zorgde in 1964 voor nationale opschudding.

Voor regisseur Frans Weisz had Remco Campert het scenario geschreven van de in Rome opgenomen korte speelfilm Helden in schommelstoel. Weisz wilde vervolgens Het leven is vurrukkulluk verfilmen, maar hij kreeg de financiering niet rond. Remco Campert werkte intussen tegelijkertijd aan de roman en het scenario van Het gangstermeisje. De roman verscheen in december 1965, het scenario van de gelijknamige film werd voltooid door Jan Blokker. In de film werd de rol van de schrijver Wessel Franken gespeeld door Paolo Graziosi en het gangstermeisje door Kitty Courbois. Van de voorbereidingen voor de film en de uiteindelijke verfilming verscheen in 1966 De film Het gangstermeisje met foto's van Eddy Posthuma de Boer en een weergave van de gesprekken tussen onder anderen Remco Campert, Jan Vrijman en Frans Weisz.

Over de verfilming schreef C.B. Doolaard in Het Parool (1966): ‘Het gegeven van Remco Campert stelt zware eisen. Het toont de crisis van een schrijver, die ondanks het succes van zijn boek, twijfelt aan de waarde van zijn werk en het schrijven in het algemeen en die zich om dit conflict uit te werken moet losmaken uit zijn huwelijk, omdat hij iedere andere vaste binding als een belemmering van zijn creativiteit ervaart. Hij laat zich overhalen om een scenario voor

Wat is het ganstermeisje precies voor jou, vraagt Jascha.
Een illusie, zegt Wessel.
Een dodelijke illusie, zegt Jascha.
(uit: Het gangstermeisje)

In 1965 verscheen ook de gedichtenbundel Hoera, hoera, in 1968 kwam Mijn leven's liederen uit, in 1970 Betere tijden.

Over de gedichten uit de jaren zestig schreef Hans Andreus: ‘Zijn beelden zorgen altijd voor een kleine verrassing, zijn taal is direct, koel, licht romantisch soms, zijn hele poëzie is doordrenkt van eerlijkheid, bescheidenheid en vanzelfsprekendheid.’

L.Th. Lehmann (‘de enige mens die ik ken die Oxfordiaans Nederlands spreekt’, uit: Het bijzettafeltje, 1993) schreef: ‘De poëzie van Campert is een soort wonder en waarschuwing. Het wonder is dat iemand die zo maar wat doodgewone woorden voor zich uit schijnt te mompelen, zonder zich druk te

In 1968 verscheen van Remko Kampurt Tjeempie! of Liesje in Luiletterland, een roman ‘in eigen nieuwe spelling.’

‘Liesje is een vrij abstract schoolmeisje, ze woont in Wassenaar en haar moeder verzet zich tegen een taak die een leraar haar heeft opgelegd, want zij vindt dat alle schrijvers smeerlappen zijn die alleen aan sex denken. Het meisje weet niet wat dat is, dus dat vraagt ze dan maar direct aan die schrijvers. Daar krijgt ze uiteraard verschillende antwoorden op en verschillende toepassingen.’

Een jaar later, in 1969, verbood de rector van Het Nieuwe Lyceum in Hilversum klassikale lezing van de verhalenbundel Een ellendige nietsnut (1960), omdat hij het boek ‘pornografisch, walgelijk en smerig’ vond. De betrokken leraar Nederlands, H. Bonset, weigerde zich bij die beslissing neer te leggen, maar bond uiteindelijk in, omdat het bestuur van de school dreigde zijn voorlopige aanstelling niet te verlengen. De V.V.L., de vereniging van Neerlandici en de redacties van de literaire tijdschriften Kentering en Podium protesteerden met kracht tegen de maatregel van rector en bestuur en betuigden hun sympathie aan de auteur.

Behalve in Een ellendige nietsnut bundelde Remco Campert verhalen in een uitgebreide herdruk van Alle dagen feest (1963), Nacht op de kale dwerg (1964) en Hoe ik mijn verjaardag vierde (1969). Alle bundels, aangevuld met enkele ongebundelde verhalen, verschenen in 1971 onder de titel Campert Compleet.

‘Ik ben enorm beïnvloed door The New Yorker. Mijn hoogste ideaal was een prachtig, sluitend New Yorker-verhaal te schrijven. Ik imiteerde de opbouw van de Amerikaanse short-stories. Het werden wel mijn eigen verhalen, maar ik keek heel goed naar die prachtige, compacte aanpak van de Amerikanen.’

‘Ik kan me voorstellen dat je in een boek een figuur nodig hebt die buiten je ervaringssfeer ligt, dan schrijf ik hem maar weg, of ik schrijf hem niet. Dan wordt het een verzinseltje, daar voel ik helemaal niets voor’ (uit: Wat zij bedoelen).

In Amsterdam leerde Remco Campert in 1966 de uit de V.S. afkomstige galeriehoudster Deborah Wolf (-Spelman) kennen. Met haar en haar twee kinderen Leslie en Jeroen uit haar eerste huwelijk woonde Campert vele jaren samen, totdat zij in de jaren tachtig besloten apart te gaan wonen. Op 5 januari 1996 trouwde Remco Campert in aanwezigheid van kinderen en kleinkinderen met Deborah.

1971-1979
Al die dromen al die jaren | Redacteur De Bezige Bij; P.C. Hooftprijs

‘Ik ben jong begonnen, ik debuteerde op mijn achttiende. De eerste boeken heb ik argeloos geschreven, fris van de lever, ik heb nooit bij het creatieve proces stilgestaan. Ik schreef, het ging goed en mijn boeken verkochten. Nu ben ik ouder geworden, het vuur van de jeugd is gedoofd [...] Ik had de laatste jaren scherpe kritiek op mijzelf, en dat remde het schrijven. Eigenlijk moet je nooit over het schrijven nadenken, dan kun je er mee doorgaan. Jammer genoeg ben je je gedachten niet altijd de baas. Ineens kwam het bij me op: waarom, hoe, wat, waar ben je mee bezig? Na een paar maanden stond het voor me vast: nee, ik wil niet meer, ik heb het vanaf mijn achttiende gedaan, zo is het wel genoeg geweest. Ik wil iets anders.’

(uit: Schrijven)

‘Schrijven is, zoals bekend, een eenzaam beroep, waarbij het gevaar dreigt dat je je op den duur totaal gaat afsluiten, je eigen werk zo belangrijk gaat vinden, dat je de mensheid uit het oog verliest. Ik wil niet als zonderling eindigen. Ik wil weten wat het is om met andere mensen samen te werken. Het is nu voor het eerst van mijn leven dat ik ergens in dienst ben en niet voor mezelf vecht. De Bezige Bij is zo'n unieke uitgeverij, daar wil je ook op een andere manier mee te maken hebben dan alleen boeken voor te schrijven.’

Door de bemoeienissen van Remco Campert verschenen de in de HP gepubliceerde Treitertrends van Kees van Kooten gebundeld bij De Bezige Bij en niet bij De Arbeiderspers, waarmee Van Kooten aanvankelijk contact had. Voorts haalde Campert Jan Wolkers van Meulenhoff naar De Bezige Bij. ‘Wolkers had ruzie met Meulenhoff en daar wist ik van. Ik dacht: Wolkers is een goede aanwinst voor De Bij, maar hoe leg ik dat aan? Ik heb Jan alleen een kaartje gestuurd waarop ik hem veel sterkte wenste, en dat hielp. Iedereen dong natuurlijk naar zijn hand, maar kennelijk op de verkeerde manier. Juist het feit dat ik niet zeurde: kom bij ons, maakte dat De Bezige Bij De doodshoofdvlinder en volgende boeken publiceerde. Om de een of andere reden had hij een zwak voor mij’ (uit: Wim Wennekes, Geert Lubberhuizen, uitgever, 1994).

‘Over zijn werk als talentscout zegt Campert gniffelend: “Dat heb ik geloof ik wel goed gedaan.”’ (id.).

In 1972 verscheen de verhalenbundel James Dean en het verdriet, in 1974 verschenen door Willem van Malsen geïllustreerde prozafragmenten onder de titel Op reis, in 1976 kwam Alle bundels gedichten uit, in 1979 gevolgd door een nieuwe, aan Deborah opgedragen gedichtenbundel Theater. De columns die Campert

Op 2 maart 1973 zond de NCRV-televisie de kolderieke speelfilm De appeloogst uit; cineast Bob Langestraat, schilder Willem van Malsen en fotograaf Philip Mechanicus spelen op het ‘landgoed’ van Remco Campert in Noord-Frankrijk de rol van drie vrienden die een meisje meenemen en proberen bij haar in een goed blaadje te komen.

In januari 1974 verscheen in een oplage van drieduizend exemplaren het eerste nummer van het door De Bezige Bij uitgegeven tijdschrift Gedicht met Remco Campert als oprichter en redacteur. Er verschenen twaalf nummers van het tijdschrift, het laatste in december 1976.

Pasen 1976 ging de film Alle dagen feest in première. De door Matthijs van Heijningen geproduceerde film is gebaseerd op vier verhalen van Campert: Alle dagen feest, Een ellendige nietsnut, Hoe ik mijn verjaardag vierde en Op reis. Peter Faber speelde de rol van Wessel Franken; vier regisseurs - Ate de Jong, Orlow Seunke, Otto Jongerius en Paul de Lussanet - waren verantwoordelijk voor de verschillende verhalen. (Op 1 september 1979 werd de film door de VARA-televisie uitgezonden).

‘Gezien door de ogen van de regisseurs, die ieder naar eigen aard de humoristische, melancholieke of poëtische kantjes scherp slijpen, krijgt men het nogal gecompliceerde karakter van deze typerende Campert-man aardig door. Maar zij beschikken ook over een formidabele acteur, Peter Faber. Hoe zij Franken ook zien, Faber brengt het loepzuiver over, zonder dat ook maar één moment gevaar ontstaat voor verbrokkeling van karakter. (uit anonieme recensie Leeuwarder Courant, 31 augustus 1979)

In De Revisor 11/5 (november 1975) publiceerde Remco Campert het later in Theater opgenomen gedicht ‘1975’.

‘Het drukt het gevoel uit, dat we er niet in geslaagd zijn een einde te maken aan al het vreselijke, waar we met de poëzie een eind aan wilden maken. Toen we begonnen hadden we op de een of andere manier het naïeve idee dat we de wereld konden veranderen met onze poëzie. Dat is niet gebeurd. Eigenlijk hebben we de realiteit een beetje uit het oog verloren. De taal is niet sterk genoeg gebleken.’

In 1976 presenteerde Remco Campert voor het eerst met Geert Lubberhuizen Poetry International in De Doelen in Rotterdam.

Initiatiefnemer en de man die jarenlang directeur van Poetry was, Martin Mooij: ‘Ik had Remco voor het eerst gezien in De Bijenkorf tijdens de Boeken-week, ergens in de jaren vijftig. In de begintijd van Poetry verliep lang niet alles gladjes. We wisselden vaak van presentator. Pier Tania heeft het gedaan en Aad Nuis. Geert Lubberhuizen kwam met het plan om Remco te vragen. Hij had zelf meegedaan aan Poetry National in 1975. We brachten toen een avond over de Vijftigers. Remco raakte allengs meer betrokken bij Poetry. In het begin was hij enorm gespannen, maar hij vond het presenteren steeds leuker, het ging hem ook goed af. Hij deed ons suggesties aan de hand, hij heeft natuurlijk een feilloze antenne voor poëzie en niet alleen daarvoor. Zijn gevoel voor wat echt of onecht is aan iemand is sterk ontwikkeld. Dat merkte ik vooral tijdens de reizen die we al gauw samen en met anderen gingen maken.’

In 1976 bracht Poëzie hardop een programma over Remco Campert, vijftig gedichten en prozafragmenten werden gelezen en voorgedragen door enkele acteurs onder wie Marnix Kappers.

In 1978 maakten Hans Keller, Remco Campert en Rudy Kousbroek voor de VPRO-televisie het programma Hotel Hilton - Hilton Hotel, volgens Rudy Koubroek een vorm van logovisie: ‘Je zou dat woord kunnen omschrijven als het in beeld brengen van iemands gedachten.’

De film was geïnspireerd door een gedicht van Raymond Queneau over een wandeling door het 15^e arrondissement van Parijs, beginnend bij het Hilton Hotel en eindigend op de Place Balard. In het eerste deel ziet de kijker de beelden die Queneau zag tijdens de wandeling, vervolgens wordt de route nagewandeld door Kousbroek en Campert die hun indrukken weergeven en de film wordt afgesloten door een vertaling van het gedicht door Remco Campert. Kousbroek: ‘Opnieuw logo-visie, maar niet alleen de herinnerde beelden, er was nog iets bijgekomen: de kennis van het gedicht.’

Regisseur Hans Keller nu over die productie: ‘Het was voor ons een ongelooflijk avontuur, een jongensdroom die uitkwam. We stimuleerden elkaar door onze verhalen. Ik had al lang een film met Remco willen maken, maar we wisten niet goed waarover. Net als later over andere onderwerpen, viel door dat gedicht van Queneau alles op zijn plaats. Precisie, dromen, een getemperde melancholie. Die wandeling in de film is een soort parade van verscholen kennis van Remco en Rudy. We hadden en hebben een groot vertrouwen in elkaar. Die film getuigt daar al van.’

In 1979 werd aan Remco Campert de P.C. Hooftprijs 1976 voor poëzie toegekend door een jury bestaande uit Gerrit Kouwenaar (voorzitter), Rein Bloem, Judith Herzberg, Redbad Fokkema en Cees Nooteboom.

‘Die prijs zal het schrijven extra stimuleren. Jarenlang heb ik bijna niet kunnen schrijven. Ik had er geen zin meer in. Tegen het schrijven voelde ik een fysieke afkeer. Ik dacht er wel aan, maar ik werd geteisterd door een verlammende twijfel. De column in de HP was zo'n beetje het enige wat ik schreef en ook dat kostte me soms moeite. Het schrijfvuur ontbrak, ik vroeg me af of ik ook de tweede helft van mijn leven met schrijven moest vullen. Aanvankelijk was het antwoord op die vraag: nee. Ik had geen zin meer in het gedoe. Maar na enige jaren kwam ik erachter dat schrijven het enige is wat ik kan. En dat het één van de leukste dingen is om te doen’ (uit: Schrijven).

Na de toekenning werd het oeuvre van Remco Campert door een aantal critici getypeerd en geanalyseerd:

‘In de verhalen komt Camperts vermogen tot zijn recht om met een mengeling van distantie en genegenheid en met trefzekere details de kleur weer te geven van het leven om hem heen in de verschillende perioden van zijn bestaan. Oorlogstijd valt voor hem vrijwel samen met de kindertijd, bevrijding met de ontdekking van de buitenwereld.

De gedichten gaan vaak verder terug in de tijd dan het proza. Er zijn wel verhalen die over de bevrijding gaan bijvoorbeeld, maar het viel me op dat er in elke poëziebundel van hem gedichten te vinden zijn die naar de kindertijd en daar-

mee de oorlog verwijzen. Campert is bij uitstek de dichter gebleven van de spanning tussen het particuliere leven en het publieke’ (Aad Nuis, HP, 23 juni 1979).

‘In tegenstelling tot de meeste andere Vijftigers heeft Campert zijn werk steeds direct betrokken op de werkelijkheid. Aangezien hij zich minder toelegde op de taal en meer op gevoelens en ervaringen, komt in zijn poëzie de tijd en de tijdgeest van na de oorlog herkenbaar voor. Weliswaar gaf hij aanvankelijk een en ander wat wollig vorm in de traditie van Lodeizen en vlogen er tientallen vogels verlangend door zijn regels, weg naar onbereikbare verten, maar ook toen al bleek wat Camperts grootste kwaliteit zou zijn: een met emotie gevulde waarneming van de realiteit’ (T. van Deel, Trouw, 16 juni 1979).

‘Camperts fort ligt in het vermogen met een minimum aan middelen atmosfeer te scheppen. Niet voor niets is het understatement zijn sterkste troef. Door zich te concentreren op één personage, dat als schrijver of beeldend kunstenaar een duidelijk herkenbaar alter ego is, en zijn wederwaardigheden de loop van het verhaal te laten bepalen, kan hij afzien van al te gecompliceerde verwikkelingen en een gevarieerde karaktertekening met de nodige psychologie’ (Jaap Goedegebuure, HP, 25 juni 1983).

De P.C. Hooftprijs werd op 16 juni 1979 in de Burgerzaal van Rotterdamse stadhuis uitgereikt door minister Gardeniers-Berendsen van CRM.

‘Literatuur heeft de merkwaardige eigenschap ook het verdriet, dat met het menselijk leven verbonden is, onder woorden te brengen. En als ik dit zeg, denk ik natuurlijk meteen aan die lichtvoetige, maar alles doordringende melancholie in de gedichten van Remco Campert. Het wonder van de literatuur - want zo wil ik het dan toch noemen - is dat zij, door het uitspreken van het tragische in het leven van de mens, verzoenend is. Zij geeft zelfs geluk. Het geluk, ervaren in een betere, gavere verstandhouding met het bestaan. [...] Waar is Remco Campert? Dat betekent: hoe pas ik in 's hemelsnaam in dit verwarrende leven, dat wat mij overkomt omdat ik geboren ben? U bekijkt de mensen en de dingen met de blik van de niet in het leven uitgenodigde, de buitenstaander. U beschrijft de voorvallen met de soms bezeerde en soms schuchtere ironie van iemand die van zijn medemens houdt - heel innig eigenlijk. Maar door die opstelling terzijde ziet u het onbegrijpelijke in alles wat zich ogenschijnlijk normaal en samenhangend voordoet. [...] In uw levenshouding zijn twee tegendelen verenigd. Uw afstandelijkheid is vol toenadering. Uw ironie heeft een melancholische toon, maar met warmte en innigheid. Het is levensaanvaarding van een ontwapenende pessimist, die van het bestaan houdt op de schuchtere manier van de eeuwig verliefde.’

Ter gelegenheid van de uitreiking hield Joop den Uyl een redevoering over de relatie tussen kunst en socialisme, waarop met name in de Volkskrant polemisch werd gereageerd.

Na de prijsuitreiking verscheen in NRC/Handelsblad een gefingeerd ‘Hollands Dagboek’ van Remco Campert (in werkelijkheid geschreven door de redacteuren Vera Illes en Hans W. Bakx) met een uitgebreide, minachtend getoonzette beschrijving van de feestelijkheden rond de P.C. Hooftprijs. Campert reageerde zeer verontwaardigd, de hoofdredactie van NRC Handelsblad publiceerde enkele dagen later een excuus.

Martin Mooij: ‘Ten tijde van de P.C. Hooftprijs ging het helemaal niet goed met Remco. Hij had persoonlijke problemen, twijfelde aan zijn schrijverschap, direct na de uitreiking gingen we naar een festival in Lahti, Finland. Daar hebben we op het balkon van Remco's kamer uren en uren zitten praten. En hoewel hij zich helemaal niet lekker voelde, is hij dan toch degene die voor jou ontbijt gaat halen. Het zit bij hem nooit in het grote gebaar, maar in de kleine dingen.’

1980-1989
‘Het meeste thuis in het gebied tussen droom en actie’ | De Jaren Tachtig, Schrijver van het Boekenweekgeschenk

In 1980 verscheen de verhalenbundel Na de troonrede. In 1983 de roman De Harm en Miepje Kurk Story, in 1984 gevolgd door de prozabundel Wie doet de koningin. De gedichtenbundel Scènes in Hotel Morandi (waarin het gedicht ‘Januari 1943’ was opgenomen) verscheen in 1983 en werd door de kritiek zeer goed ontvangen.

‘Scènes in Hotel Morandi is een veelbetekenende titel. Scènes zijn kortstondige verhevigingen van leven. Een hotel is een tijdelijk onderkomen. Morandi was een schilder van kruiken en potten, dode dingen. De titel is dus al een vlechtwerk van verwijzingen en beperkingen: leven en dood, verheviging en stilleven, en bovenal voorlopigheid, relativering. Wil je het hoofdthema heel beknopt samenvatten, dan kun je het de beschrijving van de mens als materiaal voor dood en leven noemen’ (Wim Zaal in Elsevier, 16 juli 1983).

In 1980 maakten Hans Keller en Remco Campert voor de VPRO de t.v.-film De sprong, gebaseerd op een fotoalbum van een Duitse officier, door Campert in 1977 op een vlooienmarkt in Berlijn gevonden.

Hans Keller: ‘Het album gaf een heel precies verslag van de veldtocht vanaf Aken, door Zuid-Limburg, België en Frankrijk van april 1940 tot eind juni van dat jaar. Die officier had er tekstjes bij geschreven, de plaatsen kon je exact traceren. Wij wilden het verhaal van die man laten zien, de meeste foto's waren door hem gemaakt, op de laatste, intrigerende foto zat hij zelf op een paard en sprong over een niet-zichtbare hindernis, alsof hij uit zijn eigen bestaan, uit de tijd sprong. Met Remco ben ik veertien dagen naar alle plaatsen uit dat album gaan zoeken, vaak aan de hand van details als kilometerpaaltjes. Uiteindelijk heb ik zonder Remco, maar met een cameraploeg, de route opnieuw gereden. Ik vond een restaurant met aan de gevel een verlicht uithangbord met daarop een springend paard. Dat bood me de mogelijkheid het verhaal naar het heden te trekken. Remco heeft de film pas in het stadium van de eindmontage gezien.

Hij was er heel gelukkig mee en heeft toen een aangrijpende commentaartekst geschreven.’

In 1981 bezocht Remco Campert met Martin en Connie Mooij, Bert en Thea Schierbeek, Rutger Kopland, Jules Deelder en Edgar Caïro voor het eerst Indonesië. Campert raakte bevriend met de directeur van het Erasmushuis, Roel Verstrijden.

Martin Mooij: ‘Remco's betrokkenheid met het land was direct voelbaar. Zijn moeder had er vaak opgetreden. We moesten tijdens het bezoek vaak op eieren lopen, het was nog de tijd van het Soeharto-regime, je kon niet met alle schrijvers contact leggen. Remco heeft een aangeboren afkeer van autoriteiten, je merkt dat vaak niet zo, omdat hij stil en teruggetrokken kan zijn, maar opeens kan hij verrassend fel uit de hoek komen met opmerkingen die getuigen van een enorme mensenkennis. Zijn achterdocht en argwaan voorkwamen vaak onvoorziene problemen.’

‘Remco Campert schreef al voor kranten en weekbladen toen een column nog een cursiefje heette. De actualiteit vormde vaak de aanleiding voor het schrijven, maar de verleiding om commentator of polemist te worden heeft hij altijd weerstaan. Zijn oordelen en meningen, nauwelijks onderdrukte woede-of lachbuien, stileerde hij tot een verhaal,’ aldus de kernachtige typering van Campert als columnist in de flaptekst van Vele kleintjes.

De kritiek reageerde overwegend enthousiast op Camperts prozaminiaturen.

‘Ik heb Campert [...] al eens een subliem chroniqueur van het moderne leven genoemd, die meer dan een echte geschiedschrijver zou kunnen of willen een mentaliteit onder woorden brengt die we direct herkennen als de heersende gemoedsgesteldheid, in ieder geval in een (groot)stedelijke omgeving’ (Willem Kuipers in de Volkskrant, 20 april 1984).

‘Campert heeft een heel fijnzinnige en taalgevoelige verhouding tot de eigen tijd [...] Als de eigen tijd over zelfironie zou kunnen beschikken, dan zou die er

zo uitzien, als een verhaal van Campert, luchtig, met een neiging tot slapstick en nogal droefgeestig ook’ (T. van Deel, in Trouw, 22 maart 1984).

‘Mijn persoonlijkheid vind je vooral in mijn columns, denk ik. Als je mijn stukjes allemaal achter elkaar zou lezen, wat ik niemand aanraad, dan zie je één vent, één mannetje - een aandachtige liefhebber van het bestaan.’

In 1984 werd Remco Campert door de CPNB gevraagd om het Boekenweekgeschenk voor 1985 te schrijven.

Hans Keller: ‘Remco wilde graag, maar tobde enorm over de korte tijd die hij kreeg om de novelle te schrijven. Rudy Kousbroek begreep dat Remco alleen in afzondering en met een zekere dwang het project kon voltooien. Een groot deel van het Boekenweekgeschenk is in Parijs geschreven, in de voor Remco comfortabele nabijheid van goede vrienden.’

Op 20 maart 1985, aan het begin van de Boekenweek, verscheen Somberman's actie in een oplage van 385.000 exemplaren.

‘Ik dacht altijd: ik moet het leven erin halen. Laten zien wat voor auto's er reden in een bepaalde tijd, beschrijven hoe het haar van mensen zat, hoe ze zich kleedden en zo. Ik heb altijd een sterke behoefte gehad mijn verhaal in de tijd te plaatsen. Sommige schrijvers zijn bang dat latere lezers die actualiteit niet meer zullen begrijpen, maar dat heb ik niet. Ik leef nu en gebruik dat leven voor mijn boeken. Somberman's actie gaat over werkloosheid. Ik interesseer me natuurlijk voor het sociale en sociologische probleem: wat doe je als je niets te doen hebt. Maar Somberman is niet alleen maar het prototype van de werkloze. Hij is iemand die met zijn gebrek aan reacties veel met mezelf te maken heeft. Ik ken zijn puberale opvatting van de wereld heel goed: te lang in bed blijven liggen, dingen ontvluchten, niet tot actie komen. Je moet het niet als een zedenschets zien.’

‘De ellendige grootheid van Camperts schijnbaar eenvoudige proza schuilt in de kracht die deze minimale variaties op hetzelfde thema maar houden: het thema van vogels die niet kunnen vliegen en die na wat klapwieken met hun vleugels (omdat ze even denken dat het alle dagen feest is) zich terugvinden in een verkeerd bed. Wanneer Somberman van zijn vrouw te horen krijgt dat het natuurlijk allemaal zijn oorzaak heeft in de midlife-crisis raakt hij buiten zichzelf van woede. Waarom? Omdat er eigenlijk geen oorzaken zijn. “Een echte zondebok viel er niet aan te wijzen - dat was nog wel het meest frustrerende.”’ (Carel Peeters in Vrij Nederland, 9 maart 1985)

Zoals altijd bij de kapper suft Somberman een beetje weg. Het vakkundige gefrunnik aan je hoofd, je moet het over je laten komen. Het zal ook wel met zijn levenshouding te maken hebben. Misschien voelt hij zich wel het meest thuis in het gebied tussen droom en actie. Zo kan hij altijd denken dat de actie vlak voor hem ligt. Hij hoeft maar een stap terug te doen en hij is op weg. En dan is er geen terug meer. (uit: Somberman's actie)

In 1987 kreeg Remco Campert de door Nico Scheepmaker jaarlijks toegekende Cestodaprijs, voor het ‘moeiteloos beoefenen van de Nederlandse taal in al haar genres.’

In 1988 werd Campert genomineerd voor de AKO-literatuurpijs met de bundel Eetlezen.

1989-2000
‘zo keert alles terug/om straks weer weg te gaan’ | De Productieve Jaren Negentig

De lichte stagnatie in het schrijverschap van Remco Campert werd in de jaren tachtig succesvol doorbroken met het Boekenweekgeschenk en de bundeling van zijn columns en prozaminiaturen. In de jaren negentig was Campert productiever dan ooit op verschillende terreinen: met Jan Mulder toerde hij door het land met theaterprogramma's, samen met Hans Keller maakte hij een aantal t.v.-documentaires, hij publiceerde drie gedichtenbundels, een kinderboek,

Theater

‘Ik durf steeds meer. [...] Vroeger durfde ik nauwelijks om me heen te kijken, ik was gewoon bang dat iemand mij zou zien. Op een gegeven moment dacht ik: daar valt niet mee te leven. Door in het theater te gaan staan is veel schroom weggevallen. Eindelijk durf ik de mensen recht in hun ogen te kijken. Vroeger sloeg ik altijd mijn blik neer.’

‘Ik had behoefte aan contact. Dus gaf ik me op bij een theaterbureau en daar bedachten ze een programma samen met Jan Mulder. We zijn bevriend, houden van elkaars werk. Prima idee. Het succes, niet alleen in Amsterdam, maar ook ver daarbuiten, waar mensen een abonnement hebben op een avondje uit, geeft zo'n ongelofelijke voldoening. Trillende handen had ik al een paar jaar niet meer, maar nu dacht ik ook niet: hoe zien ze mij, hoe sta ik erbij. Ik voelde een heel nieuw soort zekerheid. Die was er altijd wel, maar die zat ergens in mij. Nu kwam die opeens naar buiten. Uitstraling, merkbaar voor anderen. Ik

weet niet waardoor en hoe. Wat is er gebeurd in mijn bestaan. Ik was altijd bang. Een glas, nog een glas en toch kwam ik niet uit m'n woorden. [...] De angst is totaal verdwenen. Er is iets in mij gebeurd. Ik voel dat het verder zal reiken.’

Tussen 1989 en 1995 trokken Remco Campert en Jan Mulder met de theaterprogramma's Droomijs, Nieuwe herinneringen, De teen en De tekenlerares door het land, afgesloten met een afscheidsprogramma in De Kleine Komedie in Amsterdam. De kritiek reageerde aanvankelijk gereserveerd, maar later steeds positiever op het optreden van het duo.

‘Kan dat allemaal wel in een theatervoorstelling: lachen om je eigen grappen en die van je partner, alles voorlezen van papier en in je enige improvisatie aan je publiek gaan uitleggen dat het bankje op het toneel inderdaad een bankje is en de geschilderde boom ook werkelijk een geschilderde boom? Ja, dat kan, want voor Campert en Mulder gelden geen theaterwetten. Zij houden slechts een theatrale voordrachtsavond en die komt in het theater en voor het theaterpubliek nu eenmaal het best tot zijn recht. In deze vorm is literatuur eigenlijk op zijn mooist. Ik bedoel: nog mooier dan een mooi boek met bijvoorbeeld verhalen en columns van Remco Campert en Jan Mulder’ (Frank Verhallen in Trouw, 10 november 1993).

‘Hun afwezigheid zal een gemis zijn. Zelden lagen literatuur en theater op vanzelfsprekende, luchtige wijze zo dicht bij elkaar. Voetbal en wielrennen, oprechte boosheid, dood en melancholie, een algeheel levensgeluk getemperd door besef van nutteloosheid: daar ging het allemaal over’ (Kester Freriks in NRC Handelsblad, 9 november 1995).

TV-documentaires

In 1990 zond de IKON-televisie de tv-film Een neger in Mozambique van Hans Keller en Remco Campert uit, gebaseerd op het gelijknamige gedicht uit Vogels vliegen toch. Opnamen werden gemaakt in Praag en Parijs.

Hans Keller: ‘Het was heel merkwaardig, maar alles leek in Praag wel met dat gedicht te maken hebben. Remco heeft een goed oog voor locaties. Ook in Parijs. Omdat het Gare du Nord gerestaureerd werd, vond hij de rue Paradis heel geschikt als straat om de film te beginnen. En gelijk had hij!’

Gerrit Kouwenaar: ‘Dat gedicht was in zekere zin representatief voor hoe we allemaal dachten. Het kwam voort uit een soort wanhopigheid: zo mooi wordt

In 1993 maakten Hans Keller en Remco Campert voor de VPRO het spraakmakende drieluik Hotel Atonaal over de Vijftigers.

Hans Keller: ‘Voor mij was het een absolute voorwaarde dat Remco bij de totstandkoming van de documentaire betrokken was. Hij moest me behoeden voor vergissingen, het ging om de juiste toon, de serie moest een betoog worden, een statement. Het was voor mij meer dan een programma, het was een emotionele aangelegenheid. De Vijftigers hadden ook bij mij de literaire vonk doen overslaan. Het werd voor ons allen een sprong in de tijd. Ik vond het leuk om te merken dat alle dichters hun eigen werk en het belang van de stroming

wilden relativeren. Natuurlijk moest er veel gelezen worden. Ik vroeg aan iedereen om zelf gedichten uit te zoeken, maar Remco vroeg dat aan mij. Uitgerekend Remco! Het was echt een opgave, stel dat ik de verkeerde gedichten zou hebben uitgezocht, maar dat was niet het geval, hij was ingenomen met mijn keuze. Uiteindelijk hadden we zoveel materiaal dat we nog een vierde programma hebben gemaakt, waarin alleen werd voorgelezen.’

Remco Campert: ‘Iedereen is wel zijn eigen weg gegaan, dat is niet te vermijden, maar de contacten zijn altijd gebleven. We kunnen allemaal nog steeds vreselijk goed met elkaar opschieten.’

Hans Keller: ‘Wat me ontzettend is opgevallen is dat Nederland in de jaren vijftig een ander land was. Een vreemd land. Als je daar nu weer in terecht zou komen, zou je een paspoort bij je moeten hebben. Je merkt het ook aan de toon waarop de mensen spraken, het is bijna een andere taal. Maatschappelijk is wat de Vijftigers deden pas echt in de jaren zestig doorgebroken, denk ik.’

Op Tweede Kerstdag 1996 werd Het alfabet van Campert uitgezonden, een t.v.-film van anderhalf uur van Hans Keller en Remco Campert.

Hans Keller: ‘Zoals meestal hadden we al wel een titel, maar nog geen afgerond idee over de film. Remco vroeg me een keer of ik met hem meeging naar het net ontruimde huis van zijn moeder aan de Weteringschans. We gingen naar binnen en in die verlaten ruimte begon de telefoon te rinkelen. Ik dacht direct: dat is het! Remco loopt door het lege huis van zijn moeder, zij belt en vraagt: “Remco, wat doe je in mijn huis?” Remco vond het een mooi idee en Joekie ook. Toen ze enkele maanden later onverwachts overleed, wilde Remco dit begin toch handhaven. We zijn in Antwerpen geweest bij Hugo Claus, in Ierland bij Seamus Heaney. Ik heb Remco gefilmd in een prachtig hotel in Dublin, waar ik al eerder was geweest; hij staat in de lift, kijkt in de spiegel, gaat naar zijn kamer en legt zijn jas op het hotelbed.

Remco en ik werken heel associatief, die aanpak brengt je vanzelf op een punt dat je nog niet kende, maar dat uiteindelijk toch heel vertrouwd aandoet.’

Publicaties

In 1990 verscheen Gouden dagen, een vertelling opgedragen aan zijn dochters, Emanuela en Cleo.

‘In mijn boek Gouden dagen heb ik geprobeerd iemand tot leven te wekken die alleen geluk kent en niet begrijpt dat anderen ongelukkig zijn. Jaren heb ik me lopen afvragen, hoe schrijf ik dat? Het boek gaat over: wat zijn ouders? De dood komt er niet in voor, wordt althans niet genoemd. De ouders gaan op reis.’

We blijven op reis, had mijn moeder gezegd. Plotseling drong de betekenis van die woorden tot me door. Ik besefte dat we elkaar nooit meer zouden zien, tenzij in dromen of in de herinnering die als een droom is. En dat de wonderbaarlijke manier waarop we elkaar hadden ontmoet, was overgevloeid in een al even wonderlijk uiteengaan. (uit: Gouden dagen)

In 1992 publiceerde Campert de gedichtenbundel Rechterschoenen, in 1994 Restbeelden, Notities van Izegrim, daaruit:

en in hetzelfde jaar Straatfotografie.

In 1995 verscheen de novelle Ohi, hoho, bang, bang of het lied van de vrijheid, in 1996 de verhalenbundel De zomer van de zwarte jurkjes en in 1998 Een mooie jonge vriendin en andere belevenissen.

In 1995 verscheen in een gebonden editie de verzamelbundel Remco Campert Dichter, waarin naast alle bundels ook verspreide gedichten uit de periode 1950-1994 waren opgenomen. De uitgave werd gepresenteerd tijdens een avond in De Kleine Komedie, die werd gepresenteerd door Kees Fens en waaraan behalve door het Maarten Altena Ensemble werd meegewerkt door: Hugo Claus, J.A. Deelder, Tsjebbe Hettinga, Jaap Blonk, Mustafa Stitou, Gerrit Komrij, Elma van Haren, Eddy van Vliet, Cees Nooteboom en Simon Vinkenoog.

Vanaf 2 januari 1996 schrijven Remco Campert en Jan Mulder afwisselend een

dagelijkse column voor de voorpagina van de Volkskrant: CaMu. De columns worden jaarlijks gebundeld in CaMu, een jaaroverzicht.

‘Heerlijk, zo'n eigen hoekje in de krant. Ik krijg veel reacties, stapels post, bijna altijd aardig. Er is iets mis met me, denk ik. Als columnist moet je toch wat hate mail krijgen? [...] Op straat word ik aangeschoten: Hé, Remco! Dat gebeurt soms drie keer op een dag en ik loop er niet speciaal voor door de stad. Het is herkenning. Het meest directe contact dat je met je lezers kunt hebben en ik vind het fantastisch. Het hoort bij mijn zondagskindgevoel.’

In 1996 verscheen het kinderboek Oom Boos-Kusje en de kinderen, met tekeningen van Poeka Veldman. In 1997 kwam de gedichtenbundel Ode aan mijn jas uit, waarin de Zeventien schetsen voor Ysbrant zijn opgenomen en Het alfabet van Remco Campert, het begeleidend gedicht voor de tv-film.

In 1998 ging het programma Mijlpaal er trilt iets in première, een samenwerking van het Maarten Altena Ensemble en Veenstudio van Theatergroep Hollandia. Het theaterprogramma was gebaseerd op het gedicht ‘Solo’ van Remco Campert uit de bundel Dit gebeurde overal.

In 1998 verscheen de cd Zilver praten, waarop Remco Campert 43 gedichten voorleest.

Reizen, optredens, zeventigste verjaardag

In juni 1999 trad Campert op tijdens het poëziefestival van Medellin in Colombia. Opnamen van dat optreden werden uitgezonden in het door Tom Rooduijn gemaakte portret Remco Campert, een zondagskind, dat de AVRO-televisie op 24 oktober 1999 uitzond, ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Campert op 28 juli van dat jaar.

‘Colombia was een enorme ervaring. Een voetbalstadion vol mensen luistert uren onafgebroken naar gedichten. De aandacht verflauwt niet. Ik had zoiets nog nooit meegemaakt. Ik vond het ongelooflijk hoe geconcentreerd de mensen daar luisteren. Toen ze mijn naam scandeeerden, kreeg ik een popster-gevoel over me.’

En dan gebeurt er een wonder. Een jongensdroom wordt werkelijkheid. Men signaleert mij in de wirwar op het podium en plotseling klinkt het als uit een mond, nee, niet hondelul, maar ‘Remco, Remco’. En dan opnieuw: ‘Poesia, poesia’.

Morgen terug naar het land van Wim Kok, waar politici de broek afzakt en waar je vooral niet naast je eigen schoenen moet lopen.

(uit: CaMu, 1999)

Ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag verscheen de door Martin Mooij samengestelde bloemlezing Ratapan/Lamento. De bundel werd aan Remco Campert aangeboden tijdens een door zijn uitgever De Bezige Bij georganiseerd feest op 30 september 1999.

De gedichten zijn in het Bahasa vertaald door Linde Voûte. Vanaf 1981 heeft Campert Indonesië herhaaldelijk bezocht. Vaak trad hij op samen met de Indonesische dichter Rendra. In het voorjaar van 2000 maakten ze een tournee op Java.

‘Mijn maatschappelijke kant komt in mijn gedichten naar voren. Maar tegelijkertijd weet ik dat het gevaarlijk is. Als je niet uitkijkt, ga je er met je eigen pathos van door. En dat is niet goed, want dan schrijf je eigenlijk helemaal geen poëzie meer, eerder propaganda.’

‘Ik denk nu heel anders over oud zijn dan ik vroeger deed. Ouder worden is niet altijd even leuk, maar het weegt niet zwaar op me.’

Voorjaar 2000 verscheen de novelle Als in een droom.

‘Camperts stijl is geremd of ingehouden; wat er gezegd en verteld wordt, blijft klein en dichtbij, maar op die manier overtuigt Campert ons van de waarheid van zijn vertelling. Andere middelen die daartoe bijdragen zijn behalve de lichtheid van toon, en de humor en de ironie, de angst en de wanhoop. Aan het laatste geven vooral de dromen uitdrukking.’

(T. van Deel in Trouw, 25 maart 2000)

Ik noteer wat zich aandient, voorvallen, stemmen, gebaren en van dat materiaal bouw ik de zoveelste ruïne. En tussen die bedrijven door kijkt mijn lichaam naar vrouwen om te zien of het in opwinding wil raken, zoals je naar huizen kijkt om te zien of je erin zou willen wonen. Het lichaam spiedt terwijl de geest ergens in een hoekje woorden stottert, bezig het zinloze te bezweren in plaats van het te aanvaarden. (uit: Als in een droom)

Op Koninginnedag 2000 werd Remco Campert onderscheiden met het ridderschap in de orde van de Nederlandse Leeuw. Omdat hij door Indonesië reisde en moeilijk bereikbaar was, had men verzuimd Campert te vragen of hij van zins was die koninklijke onderscheiding te aanvaarden. Bij zijn terugkeer liet hij weten, ‘met alle respect voor hare majesteit’ er geen prijs op te stellen.

In april 2000 ging de verfilming van Camperts boekenweekgeschenk Somberman's actie, geregisseerd door Casper Verbrugge met in de hoofdrollen onder anderen Dirk Roofthooft en Oda Spelbos in de Nederlandse bioscopen draaien. Door de kritiek werd de film matig ontvangen, tijdens buitenlandse festivals was de waardering veel groter en werd Somberman's actie enkele keren bekroond.

Vriendschap, schrijverschap

Martin Mooij: ‘Het meest bijzondere aan het werk van Remco is het direct aanspreekbare. Het bevat geen ruis. Het is heel zuiver. Hij haat woorden als solidariteit, maar toch heeft veel van wat hij schrijft een revolutionaire ondertoon.’

Hans Keller: ‘Remco is heel trouw in zijn vriendschappen. Daarvoor hoef je elkaar niet voortdurend te zien. Ik merkte dat vooral toen we aan Hotel Atonaal werkten. Hij kan na maanden, soms jaren weer moeiteloos de draad oppakken en opnieuw genieten van het gezelschap van zijn vrienden.’

Remco Campert: ‘In mijn werk zit de wens om me niet vast te leggen, open te blijven staan, niet aan te nemen dat alles zo zeker is als het eruit ziet; grote emoties liggen altijd op de loer, maar die leveren literair weinig op, die ondermijn ik dan ook het liefst.’

Remco Campert: ‘Ik zou niet graag proberen zonder schrijven te leven. Het geeft vorm en inhoud aan mijn leven. Ik vind het schrijverschap dan ook geen doem, ik beleef er ontzettend veel plezier aan, zeker als het goed loopt, de woorden zich goed in me vormen, als ik weet waar ik het over heb. Dat zijn fantastische momenten. Als je merkt wat in je klaarligt. Dat zijn echt geluksmomenten.’