Mooi kado

[p. 43]

8. De schrijflui

Ome Henk is een vaste klant van een café nabij de Nieuwendijk waar je, wanneer het bier moet wezen, een kleine, een grote en een levensgrote kunt krijgen. Als hij zijn bestelling buikspreekt, krijgt hij de levensgrote, eerder 'n emmer dan een glas. Hij weet er weg mee, ome Henk, en je vraagt je af waar hij het allemaal laat, want hij heeft de nietige, schrale gestalte van een zestienjarig meisje dat vergeefs om borsten bidt. Praten doet hij niet. Hij zit en heft. Eigenlijk is hij loodgieter, maar hij giet zelden lood. Op een middag, toen de zóveelste levensgrote juist weer witgekuifd voor hem was neergezet, stortte een vrouw in volledige oorlogsbepakking binnen en riep:

‘Zo slijmerd, zit je weer alle poen op te zuipen.’

Zij was ome Henks duifje en haar pittige monoloog duurde lang. Hij reageerde niet. Met neergeslagen ogen zat hij haar uit als gevangenisstraf. Daardoor geprikkeld pakte zij tenslotte het enorme glas, keerde het boven zijn hoofd om en verliet het pand. Het was een ongewone variant van alcoholmisbruik. Vakmanschap is meesterschap en de beste brouwers brouwen het, maar niet als de douchefris die je aan een verloofde helpt omdat je niet langer stinkt. Het schuim stond ome Henk op de kale schedel en het gerstenat liep hem als een al jaren uitgestelde huilbui langs de konen. Maar hij veegde niks af. Hij zei alleen met zijn slechts voor liplezers verstaanbare dictie:

‘Geef me nog 'n pils.’

Een onbeduidend incident, dat vaak gebeurt. Ik stond er bij en ik keek d'r naar, net als de man die twee beren broodjes zag smeren, wat minder vaak voorkomt. Ik dacht:

‘Wat fijn voor ome Henk dat zijn levenswandel in het geheel niets betekent.’

Deze gedachtensprong moet ik u uitleggen. Scott Fitzgerald was een

[p. 44]

Amerikaanse schrijver die in 1920 debuteerde met de roman ‘This side of Paradise’. Hij oogstte daarmee - 24 jaar oud - zo'n eclatant succes dat hij op slag beroemd en rijk was. Met zijn mooie vrouw Zelda ging hij op reis en leefde, op zeer grote voet, in Parijs en aan de Rivièra.

Maar tegen het eind van zijn korte leven - hij werd maar

[p. 45]

44 jaar - zat Zelda in een krankzinnigengesticht, was zijn geld op en zijn roem zózeer voorbij dat zijn boeken niet meer werden herdrukt. Hij stierf als een Hollywood-slaaf, in de overtuiging dat hij volkomen mislukt was. Dat schreven de kranten ook, in hun necrologieën. Hij was een tijdelijk, modieus verschijnsel geweest.

Maar na de Tweede Wereldoorlog begon men in te zien dat hij tot de grootste Amerikaanse schrijvers van deze eeuw behoorde. Die herleefde belangstelling bracht een lawine van boeken over Scott Fitzgerald en zijn vrouw met zich. Iedere zak die ze ooit ontmoet heeft, schreef er een. Het einde is nog niet in zicht.

Wat heeft dat nu met ome Henk te maken?

Dit. Fitzgerald en zijn vrouw waren hevige drinkers. Bonte voorbeelden van hun alcoholisch wangedrag vindt men nu geboekstaafd in de werkjes van personen die er ooggetuigen van waren. Hoe hij, in een Parijse taxi gezeten, opeens een handvol bankbiljetten begon op te eten. Hoe hij, bij het vol zoeten wijns verlaten van een Frans restaurant, een oude koopman een blad vol noten uit de hand sloeg. Hoe hij, op een feestje in Antibes, fiks aangeschoten, een vijg uit de bowl viste en deze tegen de blote rug van de Princesse de Poix wierp. Het deftige vrouwtje reageerde overigens net als ome Henk na de bierdouche: ze bleef gewoon zitten. Maar het verschil is dat zijn incident met zijn vrouw en de levensgrote over vijftig jaar niet in twintig verschillende boeken op twintig verschillende manieren zal worden beschreven. Dat is het voordeel van een onbeduidend leven en het nadeel van een herontdekking.

Herontdekt werd ook de briljante Engelse schrijver Noel Coward, maar hij maakte het tegen het eind van zijn lange leven zelf mee. Na een bittere periode van verguizing. Zijn werk was verouderd en voorbij, beweerden toen ‘de schrijflui’, zoals Multatuli ze vol verachting noemde. Wat schrijflui zijn, ervoer Coward toen, in die donkere jaren, zijn blijspel ‘Hay Fever’ toch in Londen opnieuw werd opgevoerd. Een Engelse journalist vroeg hem of hij zelf niet vond dat ‘Hay Fever’ verouderd was, en hij antwoordde:

‘Dit blijspel zal even klassiek blijken te zijn als The School for Scandal en The Importance of being Earnest.’

Waarop de schrijfman vroeg:

‘O. En zijn dat ook stukken van u?’