Mag 't een ietsje meer zijn

[p. 395]

Ochtend

Ik zat gewoon te suffen in een Amsterdams café, met een vluchtig doorgebladerde krant voor me als alibi. Maar ik had er geen enkel feit in gelezen dat mijn herinnering logisch terug kon voeren naar de zonnige ochtend die ik zo duidelijk voor me zag. Het was 1945 en ik bevond mij in een cel van de gevangenis aan de Weteringschans. De twee andere jongens die de kleine ruimte met mij deelden omdat het een uitverkocht huis was, snurkten op hun strozakken. Maar ik kon in de lik niet slapen omdat ik niet wist wat ze met me zouden doen. Duitsers vertelden je dat niet. Dat was eigenlijk de enige kwelling. Zitten op zich zelf deed me niks. Maar de betekenis van het begrip rechtszekerheid heb ik toen wel geleerd.

Ik stond die ochtend vroeg voor het raam en keek uit op de binnenplaats en de achterkant van de hoge houten toegangsdeuren. Dat lag eigenlijk niet in de bedoeling der directie. Het raam achter de tralies was van matglas maar in onze cel zat een klein hoekje van dat matglas los. Je kon het er tussen duim en vinger uitnemen. Dan had je een kijkgaatje. Maar er viel die ochtend aanvankelijk niets te zien dan een lege binnenplaats waar een deplorabele duif rondstapte en toch nog wat te pikken vond. Gemorste voedselresten? We kregen in de gevangenis iets meer te eten dan buiten op de bon. Mijn celgenoten die al langer zaten, zeiden dat het kwam omdat de kok een gevangen Engelsman was, maar als je vroeg hoe ze dat wisten werden ze vaag. Het leek me romantisch bijgeloof. Ik keek door het gaatje en benijdde de duif die lekker buiten liep in het tere licht van de net aangebroken lentedag. Toen gingen opeens de grote houten deuren open en reed een groene Duitse vrachtauto de binnenplaats op. Er sprongen acht jonge in zwarte uniformen gestoken kerels uit. Ze droegen helmen en hadden blinkende machinepistolen bij zich. Duitse ss-ers waren het en ze kwamen iets doen. Een karwei opknappen dat vroeg in de ochtend gebeuren moest. Ik keek naar ze en voelde hoe een primitief angstgevoel bezit van me nam, zoals je opeens hevig koorts krijgt. De mannen stonden niet stram in de rij maar in een informeel groepje. Ze praatten met elkaar en lachten zo nu en dan, alsof ze gewone mensen waren. Maar ik voelde wat ze kwamen doen. Ik zei zo zacht dat ik het zelf amper horen kon: ‘Moordenaars.’

Mijn stem beefde een beetje en mijn mond was helemaal droog. Nu ging er aan de zijkant een deur open. Er kwamen twee landwachten naar buiten die een brancard droegen. Er lag een jongen op. Omdat alle riempjes dicht waren zag je alleen zijn hoofd. Het was een gevoelig, wanhopig hoofd. Achter de brancard volgde een tweede jongen. Hij was erg lang,

[p. 396]

had een gezond gezicht en een blonde kuif. En hij liep als in een droom, bijna zwevend. Dansers kunnen zo lopen. De derde jongen was klein en dik, een beetje pafferig. Hij leek me zo'n jongen die blij is als hij mee mag doen. Nu had de angst hem verlamd. Hij strompelde twee passen en bleef staan. Een landwachter die achter hem liep, gaf hem dan een duw in zijn rug die goed was voor twee passen. De ss-ers namen de brancard over en schoven 'm in de auto. De twee andere jongens klommen er zelf in. Daarna volgden de ss-ers. De achterklep werd dichtgeslagen, de deuren gingen weer open en de auto reed naar buiten. De landwachters bleven nog even bij elkaar staan op de binnenplaats. Een van hen vertelde iets. De anderen lachten. Toen liepen ze naar de zijdeur. De binnenplaats was weer leeg. Alleen de duif liep er nog. Ik zweette hevig. Mijn lichaam deed wat mijn geest niet kon.

Er verstreek minstens een half uur.

Ik dacht aan de drie jongens. Die gingen ze ergens doodschieten. De brancard zetten ze wel rechtop tegen de muur. Befehl ist Befehl. Het waren ongetwijfeld de drie die een mislukte overval op een distributiekantoor hadden gedaan, waarbij was teruggeschoten. Daar hadden ze niet op gerekend.

Opeens gingen de deuren wéér open. Er verscheen een nog grotere auto op de binnenplaats. Een ss-er deed de achterklep open. Daarop sprongen er soldaten uit. Duitse soldaten, een beetje ongeschoren en met groezelige uniformen aan. Ze sprongen in een onnatuurlijk snel tempo. Er waren er een paar bij die op de grond vielen en haastig overeind krabbelden - bang. Waar ze bang voor waren bleek toen de auto bijna leeg was. Want helemaal achteraan kwamen de ss-ers en die schopten de soldaten de auto uit. Toen ze op de binnenplaats stonden ging het schoppen door. Ze werden ook in het gezicht geslagen. Er klonken hese Duitse verwensingen. Een stem riep: ‘Ein bissel plötzlich!’

Toen de soldaten door de zijdeur verdwenen waren reed de auto weg.

Een landwachter sloot de poort. Hij had een klein hondje bij zich. Het hondje ging kwispelstaartend tegen hem op staan. Hij nam het in zijn armen en aaide het met grote tederheid. Daarop verdween hij achter de zijdeur.