Mag 't een ietsje meer zijn

De jonker

Als ik op straat een adelborst zie lopen, voel ik altijd een zekere wroeging. Dat komt door mijn jeugd. Ik was zestien en lid van de Jongeren Vredes Actie, een puur verbond, dat door het houden van optochten en het uitdelen van strooibiljetten het militarisme wilde uitroeien, een goed doel, dat niet werd bereikt. Een vriend van mij, die in de optochten meestal naast mij liep, heette Kees, een zwijgzame jongen die er uitzag of hij steeds op het punt stond iets zeer geestigs te zeggen. Op een keer had ik wat van hem nodig en fietste naar zijn huis. Hij deed zelf open en schrok een beetje van me.

‘Ik moet je even waarschuwen,’ zei hij aarzelend, ‘mijn broer zit boven.’

‘Nou wat zou dat?’ vroeg ik.

‘Hij is adelborst,’ antwoordde Kees en bloosde van schaamte. We liepen de gang in. Aan de kapstok hing een uniformpet en een lange, koperen ketting, waaraan een klein dolkje was bevestigd.

‘Z'n ponjaard,’ zei Kees vol verachting. Hij trok het uit de schede en trachtte het in een deur te drijven, maar het hout was te hard.

In de huiskamer zat George, de broer, in uniform op de divan.

‘Hallo,’ zei hij.

‘Hallo,’ antwoordde ik. Een hand gaf ik hem niet; dat zou verraad geweest zijn.

‘Ben jij een vriend van onze Kees?’ vroeg hij.

Ik knikte.

‘Laten we maar naar mijn kamer gaan,’ zei Kees.

[p. 208]

Eigenlijk bleek George een vriendelijke, zachtmoedige sul te zijn die bij het jaarlijks assault, het grote adelborstenfeest dat bekend staat als ‘de droom van elk jong meisje’, alleen een ernstig brillend nichtje mee kon krijgen. Ik heb hem maar één keer kwaad gezien. Dat was toen hij deel moest nemen aan een militair uitstapje en zijn moeder hem zijn boterhammen in een klein, opvouwbaar trommeltje wilde meegeven.

‘Dat kan niet, ma!’ riep hij uit, ‘dat is burgerlijk. Ik moet gewoon in een restaurant kunnen gaan met de lui.’

Zijn martiale beroepskeuze was niet uitgegaan van hem zelf, maar van zijn vader, een man die in Leiden had gestudeerd en de jaren in het corps nooit te boven kwam. Hij had een onbeduidende functie op een fabriek van snelwegers, maar in ledige uren voerde hij een zekere staat. Herhaaldelijk wees hij ministers en staatssecretarissen in de krant aan en zei, in het studentendialect dat hij nog altijd sprak: ‘Da's nog een vrindje van me.’

En dan kwam er een verhaal - hoe zo'n man eens opmerkelijk lang had gekotst, of een bierestafette gewonnen. Als de vader, in verband met de snelwegers, in de buurt van Den Helder moest zijn, meldde hij zich wel eens bij het bouwwerk waar de adelborsten intern zijn. Thuis gekomen deed hij er verslag van op verzaligde toon. Hij was eerst te woord gestaan door een oude beroepsmilitair van lage rang, die zijn lichaam voor hem had uitgestrekt en de hand naar een petje had gebracht. Daarop had de man gezegd: ‘Als u alstublieft een ogenblik wilt plaatsnemen, dan zal ik eens gaan zien of de jonker er op het moment is.’

Op dat woord ‘jonker’ zoog hij of het een fondantje was. Kees zat erbij, met grimmige verachting. Ik begrijp nu wel, dat hij een enorm vaderprotest beleefde in de Jongeren Vredes Actie, waarvan ik alleen deel uitmaakte omdat het een soort speeltuin was van de beginselen mijner ouders, waarin zij mij met welbehagen zagen ravotten. George was te zacht en te welwillend voor protest. Hij nam braaf de gestalte aan van pa's gemiste droom.

Goed, de jaren gingen voorbij en ik verloor Kees uit het oog. Maar kort na de bevrijding kwam ik hem op straat tegen, mager van de honger, maar welgemoed omdat nu eindelijk de eeuwige vrede was aangebroken. We praatten wat en eindelijk vroeg ik, op de spottende toon die wij voor dit onderwerp samen plachten te bezigen: ‘En - hoe is het met George en zijn ponjaard?’

‘Hij is gesneuveld bij de slag in de Java Zee,’ antwoordde hij.

Ik heb maar niet gevraagd of zijn vader nog leefde.