Mag 't een ietsje meer zijn

[p. 411]

Leren

De kastelein had niet gekeken naar Holocaust. Zijn argument was voorspelbaar: ‘D'r is al narigheid genoeg op de wereld, meneer.’

Ik knikte, maar blijkbaar niet overtuigend genoeg, want hij vroeg: ‘Hebt u wél gekeken, dan?’

‘Nee, ik moest naar een vergadering,’ zei ik. Dat was ook zo. Toen ik tegen middernacht thuiskwam, vond ik mijn vrouw diep treurig in haar stoel, naast een bergje verfrommelde papieren zakdoekjes. Ze had het gezien.

In de kroeg ging de telefoon. Terwijl de kastelein verwikkeld raakte in een nogal wijdlopig gesprek met een leverancier die erg veel te vertellen had, zei een man die vlak bij me aan een tafeltje zat: ‘Ik heb ook geen televisie gekeken. Maar niet omdat ik om die oorlog heen wil, hoor. Dat zou toch onmogelijk lukken. Ik heb die oorlog bij me. Hier.’

Hij tikte met één vinger op zijn borst, ter hoogte van zijn das. Een mooie das. Hij was een met zorg geklede heer van mijn lichting.

‘Ik heb er eigenlijk veel aan te danken,’ zei hij.

‘Waaraan?’ vroeg ik.

‘Nou, aan die oorlog,’ zei hij, met een vaag glimlachje. ‘Niet dat ik zwarthandelaar ben geweest, of bunkerbouwer. Die hadden toen de tijd van hun leven. Net als, aan de andere kant, sommige verzetsfiguren. Maar ik was een doodgewone jongen van achter in de twintig en ik had een doodgewoon vrouwtje, twee jaar jonger dan ik. Vlak voor de oorlog waren we getrouwd. En daar begint eigenlijk al, wat ik er aan te danken heb. Want wat wisten we nou eigenlijk van elkaar en van onszelf, toen we zo braaf “ja” zeiden op het stadhuis? We wisten dat we verliefd waren. Maar verder wisten we niks, helemaal niks, net als de meeste mensen die gaan trouwen.’

Hij produceerde dat vage glimlachje weer en zei: ‘Armoe, angst, verleiding om verkeerde dingen te doen, kleinzielige afgunst. Dat ging allemaal over ons heen. In die vijf jaar had het helemaal mis kunnen gaan tussen ons. Het was een soort beproeving, waarin de mensen elkaar en zichzelf leerden kennen tot op de bodem. Hard hoor. Je zag veel lelijks. Maar we hebben het samen doorstaan. Die bezetting heeft eigenlijk ons huwelijk gemáákt. En de hongerwinter aan het slot was het eindexamen. Want honger bracht niet je aardigste karaktereigenschappen naar boven.-Niets menselijks is mij vreemd - is dat geen uitspraak van Jezus?’

‘Ik ben niet zo bijbelvast,’ antwoordde ik.

‘Die oorlog heeft me geleerd dat mij ook niets menselijks vreemd is,’ zei

[p. 412]

hij. ‘Soms keek je verbaasd naar jezelf. Ik heb bij voorbeeld een hoop gestolen toen. Niet de laatste knaak van een oud vrouwtje. Dat is meer een bijverschijnsel van de welvaart. Maar je drong binnen in een leegstaand huis en sloopte een halve vloer om in de kachel op te stoken. Dat soort stelen. De keurige jongen, die “ja” zei op het stadhuis had dat niet voorzien. En dat keurige meisje met haar keurige huisje en haar keurige uitzet evenmin. Maar wat was ze blij met de buit die ik binnensleepte. We hebben toen voor het leven geleerd dat je nooit moet zeggen dat je nooit zult stelen. En we hebben nog zoveel meer geleerd...’

Hij lachte nu voluit. Het klonk een beetje honend, maar zonder bitterheid.

‘De bevrijding!’ riep hij. ‘Daar hadden we al die jaren naar toe geleefd, nietwaar?’

‘Ja, wij ook.’

‘De eerste Canadezen op de Dam. Geweldig. En wat 'n mooi ding was een tank, nietwaar? Ik had die dag een hoop werk te doen. Pas aan het eind van de avond kwam ik thuis. Mijn vrouw was er niet. Er lag een briefje op tafel en daar stond op: “Ik ben de stad in, met Elsje.” Dat was een vriendin, ook achtentwintig, net als zij. Ik deed mijn schoenen uit en ging op bed liggen, moe van het werk en van de emoties. Toen ik wakker werd stond mijn vrouw naast me, met haar mantel aan. De zon scheen de kamer binnen - het was ochtend. Mijn vrouw zei: “Ik ben met een Canadees naar bed geweest. En Els ook.” Vreemd gaan, dat was toen nog niet zoiets gewoons als nu. Ik vroeg: “Waarom hebben jullie dat gedaan?” Toen zei ze op een bijna naïeve toon: “Nou, ze hebben ons toch bevrijd? We wilden ze bedanken. 't Waren aardige jongens.” Ze stak haar hand in haar mantelzak en gaf me een doosje Canadese sigaretten. “Dat heeft-ie me gegeven,” zei ze. “Ik heb 't voor jou bewaard.” Ze ging op de rand van het bed zitten. We staken een sigaret op. “Lekker,” zei ik. “Nou weet ik ook hoe een pooier zich voelt.” Toen begonnen we allebei te lachen.’

Hij keek me aan.

‘Nee,’ zei hij, ‘ik heb in die jaren een hoop geleerd. En afgeleerd.’