Mag 't een ietsje meer zijn

Gerda

Gerda is gestorven. Ze dreef jarenlang een kroeg, in de buurt van de Jordaan, een grauwe spelonk die zij met haar glimlach bezielde. Ze leek op Asta Nielsen, maar dan weelderiger van vormen en milder van natuur. Haar jeugd had zij in het leven gesleten, tot Koos, een van haar klanten, haar meenam naar het stadhuis. Koos was een notariszoon die niet wilde oppassen, zodat zijn vader, ten einde raad, het café voor hem had gekocht. Dit bedrijf kwam het meest overeen met zijn natuurlijke aanleg, want hij begon 's ochtends om negen uur al te laden en ging daarmee voort tot Gerda hem 's avonds de trap op hielp. Daar hij een lastige, uitbundige dronk over zich had, was hij niet gezien bij de vaste jongens, die de drank introvert genoten, maar ze kwamen toch elke dag, omdat ze vrijwel zonder uitzondering verliefd waren op Gerda, die alles had om in deze boze wereld moeder te vervangen. Daar zij uit haar zondige jaren slechts de overtuiging had overgehouden dat mannen sukkels zijn die men moet behandelen als huisdieren liet zij de gevoelens der vaste jongens nooit virulent worden. Ze beleefden trouwens al veel als ze tegen haar aan mochten praten, eindeloze monologen met een cellopartij van zelfbeklag, waarnaar zij luisterde met een onuitputtelijk geduld, om haar lippen die glimlach omdat al dat gemier telkens weer haar onwankelbare conceptie van het fenomeen man bevestigde.

Op een avond, toen het stil was, stond er eens een klein, nietig kereltje dat niet tot de vaste club behoorde, in een toestand van alcoholische contemplatie aan haar tapkast. Opeens zei hij: ‘En nou denken ze wel dat ik niks ben, he? Dat denken ze. He? Maar laatst is er een foto genomen van de klaverjasvereniging. En daar staan ik op, hoor. Vlak vooraan staan ik!’

De laatste woorden schreeuwde hij triomfantelijk uit, bevend van emotie. Op zachte toon, zei Gerda: ‘O ja, u is meer een verenigingsman...’

Het kereltje kwam meteen tot rust en knikte, blij als een kind dat een pluimpje krijgt. Een zware bouwer, die de gevaarlijke gewoonte had na een goeie zaak met acht of tien mille op zak de kroegen af te gaan om met zijn volle portefeuille te protsen, kwam, als hij ver heen was, altijd bij Gerda, om zich het geld nog net bijtijds, tegenstribbelend te laten afnemen.

‘Geef op,’ zei ze dan, ‘ik heb hogere bomen zien vallen.’

[p. 172]

De volgende ochtend, bleek en ontredderd, haalde hij het terug.

Ze regeerde de kroeg met weinig woorden, hoewel het er soms turbulent toeging. De voornaamste wanorde kwam uit Koos, haar man. Hij was een lange uitgeteerde figuur met de blik van een drenkeling die op het punt staat door een nachtzwarte oceaan te worden verzwolgen. Hoewel hij permanent in de olie was, zag hij er altijd bijzonder correct uit, want hij behoorde tot het type alcoholist dat van zijn uiterlijke verzorging een principieel punt maakt. In een subliem maatkostuum wapperde hij 's avonds door de kroeg en zaaide, door de drank ontspannen, om zich heen met pesterige grapjes, die de kern van moeilijkheden in zich droegen.

‘Nee Koos,’ zei Gerda soms. Dan bond hij in. Maar als ze scherper: ‘Laat dat, Koos,’ zei, was hij gekwetst, reed een fonkelend rijwiel als een raspaard de straat op en vertrok met onbekende bestemming. Maar een kwartier later was hij gekalmeerd terug.

Koos had niet alleen een fatsoenlijke vrouw, maar ook een moeder van haar gemaakt. Haar zoon, een schrale puber met rode krullen, was haar enige weke punt. Hij kwam wel eens achter het buffet en nuttigde dan ostentatief een glas helder leidingwater. De vaste jongens zagen het met welgevallen gebeuren. Ze hadden er schik in.

‘Heel verstandig,’ zeiden ze. ‘Laat jij de borrel maar staan.’ Zelf deden ze dat natuurlijk niet, maar ze wisten er toevallig eens een keertje mee om te gaan. Gerda keek stralend en weerloos naar de jongen. 't Was op zulke ogenblikken net of je op de achtergrond de donkere roffel van het noodlot hoorde.

Toen Koos stierf verkocht ze het café onmiddellijk en ging in nieuw West wonen. Ze had wél haar buik vol van ons. Maar later zag ik haar nog eens op de tram, vergrijsd en met rusteloze ogen.

‘Ik word daar gek in die vogelkooi,’ zei ze.

Ze wou eigenlijk weer een zaak beginnen, maar dat hoeft nu niet meer.

Die rode jongen zie ik nog wel eens door de stad fietsen, statig en met een bewuste oppassendheid die hij, breekbaar als een duiveëi, door het leven vervoert. En dan hoor ik die donkere roffel weer.