Drie in een

[p. 5]

We leven nog

[p. 7]

Idealen

Toen we 's avonds door het dorp naar de laatste bus liepen, kwamen we langs het huis. Mevrouw Puts zat roerloos onder de schemerlamp in de serre en staarde voor zich uit. Ze was spierwit geworden, maar ze droeg het haar nog altijd in het midden gescheiden en met van die vlecht-ornamenten op beide oren, net als toen.

Toen was verschrikkelijk lang geleden. Zij woonde nog in de stad, met meneer Puts en met zoon Gerrit, die een schoolvriend van mij was. Bleke pubers van veertien waren we en ze regeerde ons met vaste hand. Want ze wist alles zéér zeker. Meneer Puts niet. Die glimlachte maar wat rond, veelal gehuld in een korte, zwarte cape, zodat men hem vaak voor een brievenbesteller hield, ofschoon hij een begaafd tandtechnicus was. Mevrouw Puts rees naast hem hoog en boezemrijk op. Zij was een idealiste, met een galmende, op debatvergaderingen geschoolde stem. Wát zij precies aanhing is mij nooit helemaal duidelijk geworden, maar vast stond dat bij Gerrit thuis niet gedachteloos werd geleefd. Drank of vlees kwam er niet over de drempel. Er werd vaak een havermoutlapje geserveerd en de keuken stond vol flessen en potten die het stempel ‘goedgekeurd door de Nederlandse Vegetariërs Bond’ droegen, een agnostisch ‘rabbinaal toezicht’ dat spijzen en dranken heiligde. Van een appel en een peer waren ze niet vies, maar je moest het klokhuis óók opeten en de pitjes met je tanden vermalen ‘want daarin zitten nu net de belangrijke levenssappen, zie je.’

Mevrouw Puts had een druk leven. Zij ging bij voorbeeld regelmatig op huisbezoek om mensen die zij niet kende de belofte af te persen dat zij zich te zijner tijd zouden laten verbranden, want zij was bestuurslid van een bond die wilde dat het hele Nederlandse volk in de as zou worden gelegd en sprak vaak met grote bitterheid over het begrafeniswezen. Veel van haar ongelimiteerde energie belegde zij ook in een club die het spreken van Esperanto voorstond, ‘want al die oorlogen komen alleen maar voort uit het feit dat de mensen elkaar niet kunnen verstaan, begrijpen jullie, jongens?’ Zélf sprak zij het aardige idioom vloeiend. In de zomer had zij geregeld Finnen, Hongaren of Sudeten-Duitsers te logeren, die alleen kwamen omdat zij ook esperantisten waren. Het huis tjilpte dan van de wereldtaal. Gerrit, die uit protest geweigerd had zich erin te bekwamen, veroorzaakte wel eens moeilijkheden door de van ver gekomen gasten toe te spreken in het eigen teelt Spaans, waarvan Zwarte Piet zich op 5 december bedient, maar meestal onderging hij het veelkantig idealisme van zijn moeder gelaten.

[p. 8]

‘Ze is een beetje knots,’ zei hij wel eens tegen mij.

Daar het gezin ongelovig was, negeerde het trots de christelijke feestdagen, maar vierde eigen momenten van hoogtij, die samenhingen met de seizoenen en een vaag folkloristische inslag hadden. Ik was er eens getuige van dat een groepje bij Gerrits moeder verenigde geestverwanten, onder zang en snarenspel een door haar in het pand verstopte witte boon moesten opzoeken, waarbij brandende kaarsen werden meegevoerd en vrolijk gelach herhaaldelijk opklonk.

‘Kijk, zo vieren wíj nou feest,’ zei mevrouw Puts polemisch tegen mij, want wij aten vlees en gingen wel eens naar de bioscoop. Gerrit zat er moedeloos bij.

Ook op het vlak van de geneeskunde ging zij haar eigen baan. Dokters werden veracht. Als iemand onwel werd, ontbood mevrouw Puts een boom van een kerel met een rode profetenbaard en geen enkele bevoegdheid, die altijd met blote voeten in sandalen liep, omdat hij, geloof ik, tegen sokken was. Hij was trouwens overál tegen, zodat hij het met mevrouw Puts aardig vinden kon. Ziekten kwamen voort uit de ziel - en hij genas ze, door aan het bed wat te komen babbelen over dit ongrijpbaar onderdeel van het menselijk lichaam.

Toen Gerrit zestien was, kreeg hij longontsteking en stierf in een week, ofschoon de man met de baard elke dag was komen praten. Meneer Puts tobde nog twee maanden op aarde rond in zijn cape en legde toen ook het vriendelijk hoofd in de schoot. Zijn crematie heb ik nog bijgewoond. Mevrouw Puts zag er op Westerveld uit als een door de elementen geteisterde, doch overeind gebleven eik. Zij was door geestverwanten omringd. Zelfs de vent met de rode baard had durven komen; hij was ongeschokt. Ze is kort daarop in dat dorp gaan wonen en toen ik haar een paar jaar geleden voor het huis tegenkwam, klonk haar stem zachter en was het of haar blik telkens wegvluchtte. In die serre zat ze roerloos en keek in de nacht. God weet wat ze daar zag.