Verzameld werk. Deel 6
(1980)–Cyriel Buysse–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 973]
| |
Eerste toneel
lisatje, maria
Bij het ophalen van 't gordijn zit Lisatje te ‘speldewerken’ naast het bed, waarin Maria ligt. Men hoort gedurende een poos niets dan het eentonig gerammel van de door elkaar geslingerde klosjes.
maria
(met zwakke stem) Lisatje... (Lisatje houdt even op met werken) Hoe loate zoe 't wel zijn?
lisatje
Half viere, peis ik. Wil ik ne kier goan kijken?
maria
D'r 'n es nog gien hoaste mee, as ge 't moar nie 'n vergeet.
lisatje
Ge meugt g'rust zijn. Wilde nog wa drijnken?
maria
Merci. (Lange stilte. Lisatje gaat weer aan 't werk)
maria
Lisatje...
lisatje
(even haar werk stakend) Wa es er?
maria
Hè-je Theofiel in de stroate nog nie gezien?
lisatje
Nien ik, nog niet.
maria
En toch weet-e zeker dat hij weer in 't dorp es?
lisatje
Joa ik; huel zeker. Hij es 'r al van iergisteren. Voader hee hem gezien, en hij zag er huel goed uit. (Korte stilte) Moar hij 'n blijft hier niet; 't schijnt dat hij veur goed noar 't Fransche goa weunen.
maria
Hij hee wel gelijk... wél gelijk. (Korte stil-
| |
[pagina 974]
| |
te) Ach! 'k zoe 'em toch nog zue geirn ne kier wille zien ier da 'k... ier... ier dat hij veur goed vertrekt.
lisatje
Ge zil gij 'em nog wel ne kier zien; hij 'n zal hij toch zue gauwe nog nie wig goan.
Verwijderd geraas en gelach achter 't scherm.
maria
(richt zich verschrikt overeind) Och Hiere! Liza! Liza! z'n zijn doar toch nog niet!
lisatje
(loopt gejaagd naar het raam en kijkt naar buiten) Ha! 'k 'n peist toch niet! Z'n keunen zij doar nog nie zijn! (gerustgesteld) Nie, nie, 't 'n es niets. 't Es Stoute Threse, die kanoalde,Ga naar voetnoot1. die veurbij goat mee heur Witte Manse en Guustje Meule. (Opnieuw gelach en geraas achter 't scherm) Huer mij da schandoal! Dat 'n es anders nie as om ons te ploagen da z' azue luepen al schetteren. Da zijn verdome smeirige schandoalen, die twieë...
maria
(zinkt met een zucht weer op haar hoofdkussen) Ach!...
lisatje
(komt naar haar plaats terug) Moar g'n keunt toch noeit weten, Maria,... meschien komen ze toch ier thuis as da g'n peist, en da 'k lijk gij woare, 'k zoe mij nou moar were die harloezie loaten hoalen.
maria
(kreunend) Och nie! och nie! Och Hiere, Lisatje, 'n doe 't toch nog niet! Zeg mij liever hoe loate dat 't es. 'k 'n Moe moar est weten hoe loate dat 't es.
lisatje
(zacht-verwijtend) Moar, Maria, wa zij-je gij toch zinnelijkGa naar voetnoot2.. G'n keun nie verdroagen da d' harloezie hier op heur ploats hangt in de koamer, en van as ze wig es wilde stanvastig weten hoe loate dat 't es.
maria
(als boven) 't Es het woar, 'k weet ik het wel, moar 'k ben ziek, o, 'k ben zue ziek. Hoe loat es 't, Lisatje? Zeg mij hoe loate dat 't es; 'k weet dan hoe lange da 'k nog g' rust mag zijn.
lisatje
(eventjes af door de deur rechts, en terug) 't Es tien menuten veur de vieren.
maria
Merci, Lisatje, merci; we meugen nog wel 'n uurke g'rust zijn e-woar? | |
[pagina 975]
| |
lisatje
'k Peis 't ik toch, moar 't es gevoarlijk, zulle. (Geluid van voetstappen achter het scherm. Lisatje verschrikt, met schorre stem) Och Hier! och Hier! hij es doar!
| |
Tweede toneel
de vorigen, slimke snoeck
slimke snoeck
(komt links binnen) Es er gien belet?
maria en lisatje
(tegelijk, met een zucht van verlichting) Ach!...
slimke snoeck
Wa scheelt er dan? Woarvan zij-je zue schouw?
lisatje
We dachten da Reus doar was.
slimke snoeck
(verwonderd) En es 't van hem da ge zue schouw zijt? 'k Hè huere zeggen dat 't nou zue goed gijng, dat hij zue veel beter geworden was, sedert dat hij uit 't kot gekomen es.
maria
(diep zuchtend) Ach!...
lisatje
O, Theofiel jongen, 't es toch zulk ne sloeber! In d'uegen van de meinschen houdt hij 'm nou wa stiller, omdat de burgemiester hem bedriegd hee van 'em weer in 't kot te steken as hij Maria nog pebliek mishandelde, moar in huis es 't toch zulk ne schurk! g'n keun gij da nie gelueven wa veur ne schurk dat 't es! Op alle menieren ploagt hij da oarm jong, die doar nou al moanden lang ziek te bedde ligt.
slime snoeck
O! da es toch 'n schande! da es toch 'n schande!
lisatje
En da 'n es anders nie of die kanoalde van die Stoute Threse die 'em ophitst, azue nog altijd uit zjaloeschheid omdat hij mee heur smeirige Witte Manse nie getreiwd 'n es.
maria
Hij zal d'r wel hoast keunen mee treiwen; 't 'n zal hier nie lang mier duren mee mij.
slimke snoeck
(ontroerd) Och, Maria, 'n spreekt azue niet. 'k Hè ou altijd zue geirn gezien, en 't zoe mij toch zue spijten as er ou moest 'n ongeluk overkomen. 'k Goa were noar 't Fransche, Maria, en meschien wel veur goed. 'k Hè
| |
[pagina 976]
| |
doar nou 'n schuene ploatse, bij ne grueten boer, as toeziender van zijn wirkvolk. 'k Ben expres nog ne kier noar hier gekomen om ou goendag te zeggen ier da'k wiggoa...
maria
O, ge zij welgekomen, Theofiel, ge zij zue welgekomen. Zet ou wat-e. 'k Ben zue blije da'k ou nog ne kier zie.
lisatje
(tot Slimke Snoeck) Blijfde gij hier 'n beetsen, Theofiel? 'k Zoe malgré ne kier moeten toe an huis luepen.
slimke snoeck
Joa ik, 'k zal blijven tot da ge were komt. (Neemt een stoel en gaat naast 't ledikant zitten)
maria
G'n zilt toch nie te lang wig zijn, e-woar, Lisatje?
lisatje
Nien nien ik, ge meug g'rust zijn. Vijf menuutsjes. (Slaat een wollen sjaal om, en af)
slimke snoeck
Da es toch nog 'n geluk, Maria, da ge Lisatjen hier hèt; 't es 'n broaf, gedienstig meisken.
maria
't Es zéker 'n broaf meisken. Wa zoe 'k ik doen as 'k heur nie 'n hâ! (Korte stilte) Zue dat-e gij were wiggoat, Theofiel, en veur goed meschien?
slimke snoeck
Joa ik, wa moe 'k ik hier luepen al doen?
maria
G' hèt wél gelijk; g' hèt wél gelijk. O!... as ik uek moar wig 'n kón!... (Een stilte, Maria snikt)
slimke snoeck
(zucht) O! da es toch spijtig, e-woar? Da es toch spijtig dat da amoal azue gekomen es. W' hân te goare zue gelukkig keune zijn.
maria
Och Hier! och Hier! och Hier! wa veur 'n leven hè 'k ik toch g'had! Woar hè 'k ik da toch verdiend!
slimke snoeck
't Es mijn eigen schuld, mee indertijd zue stom te zijn.
maria
O, zoe 't welGa naar voetnoot1., jongen; da moest azue komen; d'r was doar nie an te doen.
slimke snoeck
We zoen toch zue gelukkig geweest hên! We zoen hier te goar uit die smeirige stroate gevlucht hên! We zoen doar zue schuen en zue gelukkig geweund hên, in Frankrijk.
maria
(haast onhoorbaar; huilend) O, zwijgt, zwijgt, 'k moe al geloeg lijen. (Lange stilte, Slimke Snoeck zit ook, roerloos, in stilte te huilen) En wannier vertrekt-e?
| |
[pagina 977]
| |
slimke snoeck
T' noaste weke, peis ik. Mijn moeder es bezig mee mijn dijngen geried te moaken.
maria
Goa ze mee?
slimke snoeck
Nien z'. Z'es t' aud, zegt ze. Z' hee liever te blijven woar da z'es.
maria
Es 't nog verre van hier dat-e goat?
slimke snoeck
Bah joa 't, t' es het nogal verre. Nog boven P'rijs.
maria
En da es zeker al Frans, da ze doar klappen.
slimke snoeck
Joa 't, anders nie as Frans.
maria
Keunde da al 'n beetsen?
slimke snoeck
Da goa nogal. 'k Verstoa 'k ulder toch, en ze verstoan zij mij uek.
maria
En zijn 't ginder nog broave meinschen?
slimke snoeck
Joa 't zulle! veel broaver as hier. En azue gien vechters en laweitmoakers.
maria
(peinzend) G' hèt wél gelijk; g' hèt wél gelijk da g'hier wiggoat. Ge moest 't al lang gedoan hên... Moar weet-e wat-e, Theofiel: allien es alliene, en da es triestig in 'n vremd land. Ge moest ou 'n meiske zoeken en d'r mee treiwen. Hèt-e ginder nog niemand?
slimke snoeck
Nien ik, niemand. 'k Hè altijd op ou gepeisd.
maria
(zucht) Mee mij es da uit, Theofiel, jongen. Mee mij 'n es er nie mier te doen. (aarzelt) Moar weet-e wie dat er 'n meiske zoe zijn veur ou: ons Lisatje; mee heur zoe je gelukkig zijn.
slimke snoeck
O, Maria, doar 'n kan ik nou nog nie op peizen; 'k 'n peize nog van huele doagen op niemand anders as op ou. (Geluid van voetstappen achter het scherm) 'k 'n Zegge niet dat da mee den duur...
maria
Chut!... Z'es doar were. | |
[pagina 978]
| |
Derde toneel
de vorigen, lisatje
lisatje
(tot Maria; opgeruimd) Doar zie; mijn wirk thuis es gedoan en 'k kan nou huel den oavend bij ou blijven.
maria
Ge zij zue broave, Lisatje. 'k Ben zue blije da 'k ou nog hè!... Hoe loat es 't al?
lisatje
(ernstig) 't Es zeker, Maria, da 'k in ouw ploatse woare, 'k zoe die harloezie hier nou were loate komen. 't Es al kwoart over vieren, en 't kan gemakkelijk gebeuren dat hij ier thuiskomt of da g'n peist... Mag ik ze goan hoalen?
maria
(wanhopig kreunend) Och Hier 'n doe 't toch niet; we zillen 'em wel huere komen.
slimke snoeck
(tot Lisatje) Wa es da van die harloezie?
lisatje
Hawel, da es nou iene van die dijngen woar da de sloeber heur zue schandelijk mee ploagt. Z'n kan d'r nie tegen da d' harloezie hier in de koamer hangt en omdat hij da weet verbiedt hij heur van ze wig te doen.
maria
(als boven) Och! wacht toch nog 'n beetsen! wacht nog 'n beetsen!
lisatje
(tot Slimke Snoeck) Huerde gij dat-e? Da es honder kiers doags 't zelve spel, van as 'r kwestie es van die harloezie. 't Es het kinderachtig van heur. Da zoe mij gelijk zijn of da die harloezie hier hangt of doarnevens in de keuken, maar hij es niettemin ne sloeber en 'n bieste dat hij heur wetens en willens doarmee verdriet an doet.
maria
(huilt) 'k Weet ik wel dat 't kinderachtig es, moar 'k 'n kan d'r nie an doen. 'k Ben zue ziek en zue fleiw in mijn huefd. 'k 'n Kan d'r nie tegen! 'k 'n Kán d'r nie tegen.
slimke snoeck
Hoe es 't toch meugelijk van doarmee iemand te wille ploagen!
lisatje
Hij 'n doe nie anders as heur op alle maniere ploagen. 't Es percies 't zelve spel mee Witte Manse: hij weet da Maria heur nie uit 'n kan stoan, en doar 'n goat toch hoast gienen dag veurbij of hij komt er hier mee in huis!... Moar 't irgste van al es toch nog altijd die harloezie. Zue lang of dat de slijnger stil hangt goat da nog, moar van as d'harloezie begint te sloan es z'om zot te worden... Z'n kan zij eigenlijk tegen | |
[pagina 979]
| |
gien geruchte mier. W'hên heur kind uek moete wigdoen, omdat 't te vele schriemde. 't Es bij moeder...
maria
(met moedeloze stem) Hoe gijng het ermee?
lisatje
Huel goed; 't lag te sloapen lijk 'n ijngelken. Voader en moeder zillen allichte ne kier noar hier komen, van den achternoene... (Een poosje stilte)
maria
(snikkend) Ach! mijn kind, mijn kind, mijn oarm kind... As 'k dued ben zal hij mee Witte Manse hertreiwen en de dieë zal mijn kind mishandelen.
lisatje
Ha moar zwijg toch, Maria, wie spreekt er hier van stirven.
maria
Joa, joa, 'k voel ik wel wa dat er in mij ommegoat. O, mijn kind, mijn kind, mijn oarm kind! Azue 'n broaf ijngelken, zue zacht en zue schuene!
slimke snoeck
O! die sloeber! die sloeber! (tot Lisatje) En 't es doarom da ge d'harloezie hier wig doet as hij nie thuis 'n es!
lisatje
Joa 't. We nemen ze telkens wig van as hij uit den huize es, en tegen dat hij were komt hangen we ze weer op. Hij 'n es gelukkig nie vele thuis.
slimke snoeck
Woar es hij nou, de sloeber?
lisatje
Noar Gent. 't Es vandoage dat de loatste kuifelsGa naar voetnoot1. uit 't kot geloate worden, ge weet wel, veur die nachtelijke vispartije in de vijvers van 't kastiel; en hij es ulder tegemoet gegoan, mee nog ienig andere sloebers uit de stroate.
slimke snoeck
Hoe lang es 't nou al dat-ie hij uit 't kot gekomen es?
lisatje
Vier weken. Hij en Tjiepke Baert hên 'n moand minder g'had as d'andere, omdat 't nog den ieste kier was dat ze veur stelen gecondeneerd wierden. (Geluid achter het scherm) Wa es dat doar!... Ah! 't es moeder, 'k huer heur stemme. Z'es doar zue geiwe. (Toenemend lawaai) Zoe d'r wa schelen, dan! (Vliegt naar het raam) Verdome! woarom moe ze zij zulk 'n laweit moaken!
| |
[pagina 980]
| |
Vierde toneel
de vorigen, vrouw beert
vrouw beert
(komt met geweld binnengehold, links. Kijkt dadelijk naar de plek waar de klok moet hangen) Verdome! hoast ulder! Hangt d'harloezie op heur ploatse! Hij es doar! 'k Hè expres zue luië in de stroate geroepen omda g'ons zoedt hueren komen hên.
Slimke Snoeck springt op van zijn stoel en Lisatje holt rechts naar de deur om de klok te halen; maar tegelijk komen Beert en Reus Balduk links op. Lisatje blijft roerloos in de rechterhoek staan.
| |
Vijfde toneel
de vorigen, beert, reus balduk
reus balduk
(koel tot Slimke Snoeck) Hè! wat doe-je gij hier?
slimke snoeck
'k Ben Maria goendag komen zeggen. 'k Vertrekke binnen ienige doagen veur goed noar 't Fransche.
reus balduk
(spottend) Ha ha! ç'è vou parlé françé! Veel geluk, zulle en de wind van achter. (wijst naar Maria) Ons wijf es vele veranderd, hè? 't 'n Es nie mier lijk in den tijd da we te goare van de kirmesse kwamen, hè? (Lacht nijdig)
beert
Joa joa moar, da zal nog wel beteren. (Kijkt tersluiks, met een gebaar van schrik naar de plek waar de klok moet hangen. Maria blijft onbeweeglijk liggen, met gesloten ogen, als een dode. Sprakeloos, met strakke ogen kijkt Slimke Snoeck Reus Balduk aan)
lisatje
(steeds roerloos als van schrik verlamd naast de deur rechts. Tot Reus) Ge zij zue vroeg thuis; ze zijn d'r zeker wel veur de vieren uitgeloaten?
reus balduk
(opgewonden) Joa joa z'! As 't viere was 'n hân w'al nie weinig dreupels in ons lijf. Hoe loat es 't nou,... rond den half vijven? (kijkt om naar de plek waar de klok moet hangen, terwijl Beert, vrouw Beert en Lisatje
| |
[pagina 981]
| |
verschrikte gebaren maken) Nondedzju! Nondemilledju! Woar es d'harloezie? Wie heet 'r nondedzju d'harloezie wiggedoan?
lisatje
'k Hâ z'hier in 't koamerken g'hangen om z'n beetse te kuischenGa naar voetnoot1.. 'k Was zjuust teweeg om ze were te goan hoalen.
reus balduk
G'n hèt gij doar gien affeirens mee! G'n zij gij hier nondedzju den boas niet! (met een vuistslag op de tafel) 'k Ben-e'k ik hier nondedzju den boas! En as-e 'k ik nondedzju zegge da d'harloezie doar moe hangen zal z'r blijven hangen! (Maria keert zich kreunend en woelend om in haar bed. Al de anderen blijven roerloos. Korte stilte) Wát-e, nondedzju! Ge zoedt gij mij hier wetten kome stellen! (Af rechts, en dadelijk weer terug met de klok, die hij weer op de gewone plaats hangt) We zillen ne kier zien wie dat er hier den boas es! (doet de klok slaan en tikken. Keert zich dreigend naar Lisatje om) Durft 'r nou nog ne kier an komen, nondedzju!
maria
(kreunend en huilend) O! doe ze toch wig! Doe ze toch wig!
vrouw beert
(tot Reus) Ha joa, dóé ze wig. Es da nou nie gelijk of da z' hier hangt of in 't koamerken?
beert
E-woar, aangezien dat da jong heur doar zue mee te doene moakt.
slimke snoeck
(tot Reus) Wa kan ou da schelen woar da z' hangt?
reus balduk
(tot Slimke Snoeck; woedend) Wa kan 't óú schelen? Hèt-e gij hier meschien te commenderen?
slimke snoeck
(nijdig en ruw) Nien ik, 'k 'n hè hier nie te commenderen. (slaat met de vuist op de leuning van zijn stoel) Moar 'k zegge dat 't verdome 'n schande es van da vreiwemeins azue te tormenteren! Ge zij nondedzju ne sloeber! 'k Weinsche da ge wel duzen kiers dued viel!
Terwijl Slimke Snoeck spreekt hoort men aanhoudend het klagend gekreun van Maria: ‘O, doe ze toch wig! doe toch die harloezie wig!’ en af en toe een schorre angstkreet van de anderen.
| |
[pagina 982]
| |
reus balduk
(komt met gebalde vuisten op Slimke Snoeck af) O! gie nondedzju! Zij-je hier hoast wig, joa g'?
maria
(richt zich huilend overeind) O, Theofiel! as 't ou b' lieft! as 't ou b' lieft!...
beert en vrouw beert
(tegelijk) Goa wig, Theofiel; goa wig, goa gij wig, jongen. (Lisatje begint luid te snikken)
slimke snoeck
(met knarsende tanden en sidderend gebalde vuisten. Tot Reus) Oôôô!... sloeber! sloeber! Dat 't nie 'n woare da 'k 't loate veur heur. (wijst naar Maria) 'k Wrong ou nondedzju de kele toe mee alle twie mijn handen!
reus balduk
(springt briesend naar Slimke Snoeck) Zij-je wig?
slimke snoeck
(links aftrekkend) Joa ik, 'k ben wig; moar 't 'n zal dóármee nie gedoan zijn! 'k Zal ou vinden, sloeber! Onthoud dat: 'k zal ou vinden! (Af. Reus vliegt hem vloekend en schreeuwend na. Maria zakt uitgeput neer in haar bed)
beert en vrouw beert
(met geweld Reus tegenhoudend) Ala toe, loat 'em goan! loat 'em goan!
reus balduk
(laat zich slechts met moeite bedwingen) Wát-e! 'k 'n zoe nie mier miester zijn in mijn eigen huis! Die smeirige snotneuze zoe mij hier de wet kome stellen! (met gebalde vuisten naar de deur) Dat hij, nondedzju! onder mijn pueten nie 'n valt!
beert en vrouw beert
(tegelijk) Ala toe toe, 't es nou gedoan. Zij nou 'n beetse stille.
reus balduk
Wát-e, verdome! Al da spel veur die stomme harloezie! (tot Beert) Zoe 'k ik meschien 't recht nie hên van in mijn eigen huis d'harloezie 't hangen woar da 'k wille!
beert
Joa joa g'! G' hèt gij van eigen da recht, da es zeker.
maria
(kreunend) O! doe ze toch wig,... doe ze toch wig.
reus balduk
(tot Maria, ruw) Z'n zal nondedzju nie wig goan!
maria
(kronkelt zich snikkend in haar bed) O! doe ze toch wig! as 't ou b'lieft doe ze toch wig!
vrouw beert
(tot Maria) Ha moar zwijgt doar nou ne kier van; 'n zij ne kier zue kinderachtig niet.
| |
[pagina 983]
| |
Zesde toneel
de vorigen, guustje meule
guustje meule
(komt langzaam binnen, links) Es 'r gien belet? Wa es 'r hier gebeurd, dan? 'k Hè doar Slim Snoeck uit ulder huis zien komen, en hij luept al vloekend en al schriemend langs de stroate.
vrouw beert
Ha moar 't 'n es niemendalle. Hij hee hij doar wa woorden g' had mee Reus, te willen van die harloezie, doar...
reus balduk
't Es verdome zijn geluk dat hij op tijd wig was, of 'k sloeg 'em de kop in.
guustje meule
Veur die harloezie nogal! Hoe zue dát-e?
beert
Ha moar omdat hij aan Reus vroeg om ze wig te doen. Da komt deur Maria die 'n beetse kinderachtig es. Z'n kan zij nie goed tegen da getik, zegt ze.
maria
(smekend, met verzwakkende stem) O, doe ze toch wig! As 't ulder b' lieft doe ze toch wig.
guustje meule
(kijkt meelijdend naar Maria om) Ha 'k zoe z' 'k wigdoen as da jong doar nie tegen 'n kan.
beert
E-woar? 't es 't gien da 'k uek zegge.
reus balduk
(tot Guustje Meule; opgewonden) Guust, gij die nou ne meins zijt die de weireld kent: ben-e 'k ik nou verdome nie miester van in mijn huis d'harloezie t' hangen woar da 'k wille?
guustje meule
Joa joa g', joa joa g'; ge zij doar zeker miester van, da es ou recht. Doar 'n es giene meins die da kan tegenspreken. Moar ala, 'k zoe z'k wigdoen om heur plezier te doen.
maria
(met schorre, nog verzwakte stem) Och Hier, as 't ulder b'lieft, doe ze wig, doe ze toch wig!
lisatje
(tot Maria) Wilt g'n beetsen drijnken hên, Maria.
maria
Joa ik. (Lisatje haalt haar iets te drinken)
reus balduk
Hawel, nondedzju! woarom moet die smeirlap 'em hier mee mijn affeirens kome moeien?
guustje meule
Hij hee ongelijk! hij hee ongelijk! Dat 'n goat 'em nie an. | |
[pagina 984]
| |
maria
(met scherp-kreunende stem) Och Hier! och Hier! doe ze wig! doe ze toch wig!
reus balduk
(woedend tot Maria) Ge zie ze doar hangen e-woar?... Hawel, z'n zal d'r nondedzju nie ier wiggoan of da ge dued 'n zijt!
Plotseling schrikt Maria in haar bed overeind, als wou zij eruit springen, en even roerloos staart zij Reus aan met open mond en wild-uitgezette ogen. Dan valt ze stijfrecht met een schorre zuchtkreet achterover.
lisatje
(toesnellend) Maria!... Maria!... (hevig snikkend) Och Hiere! z'es dued! z' es dued! Hij hee ze duedgedoan!
Gillend komen Beert en zijn vrouw naar 't bed gevlogen, gevolgd van Guustje Meule. Reus deinst schrikkend naar de achtergrond terug, en bonst aan tegen de slinger van de klok, die even rinkelt en boven zijn hoofd blijft stilstaan.
|
|