Verzameld werk. Deel 6
(1980)–Cyriel Buysse–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 812]
| |
Eerste toneel
vader van paemel, moeder van paemel
Bij het opgaan van het gordijn zit Vader Van Paemel midden op de vloer met een hakmes kleine blokjes hout te klieven, die hij in hoopjes verzamelt. Moeder Van Paemel, steunend op een stokje, komt uit de kamerdeur links.
moeder van paemel
't Kindeken es stille... 't Sloapt. 't Zal 't al gauwe geweune zijn zonder zijn moeder.
vader van paemel
Joa, dat es nou 't ienigste, wa dat er ons in onzen ouên dag nog overblijft: de schande.
moeder van paemel
Och Hiere, kan dat oarm schoapken dat helpen? 'k Zie ik het toch geiren... en God hee de voader gestraft, ge moet dá peizen! (Moeder Van Paemel gaat met inspanning zitten. Lange stilte, terwijl Vader Van Paemel werktuiglijk blokjes hout blijft klieven. In de verte hoort men dof kanongebulder, luiden van klokken, muziek en zang)
vader van paemel
God hee hem gestraft, zegde gij... God 'n schiet toch mee gien geweiren.
moeder van paemel
't Es gelijk... ons Hiere hee toegeloaten, da de misdoadiger gestraft wierd. 'k 'n Weinsche niemand gien kwoad, moar 't es toch God die 't zue gewild hee. | |
[pagina 813]
| |
vader van paemel
Masco hee hem gestraft... da es de woarheid. Masco heet er op geloerd en op geschoten om hem dued te schieten, en God, verre van hem te straffen, 'n hee nie gewild, dat hij stierf. Hij es iene van zijn uegen kwijt, 't es woar; moar dat 'n belet niet dat hij van doage treiwt en rijk en gelukkig es, en da huel 't dorp fieste veur hem viert. (wijst naar de achtergrond) Huert da schieten en da luiên, en da muziekspelen en zijngen; oud en jong, oarm en rijk, iederien doe mee, iederien bewijst hem ier en ierbied. Straks komen ze alhier veurbij, op ulderen terugwig noar 't kastiel, en d'r 'n es nog giene meins die zal durve peizen, verre van 't te durve zeggen, dat da zijn kind es, die doar in de koamer ligt: 't kind van ne rijken baronszeune, dat deur oarme meinschen, die hij zelve gereineweerd hee, opgekwiekt moe worden! Glen ienen 'n zal dat durve zeggen! 't Es ommers 't kind van den toafelknecht, iedereen zegt het in 't dorp. (Korte pauze) Nie, nie... 'k 'n hiete da gien straffe Gods. Op óns, die 't nie verdiend 'n hên, die ons leven lang ierlijk geleefd hên, op ons valt de straffe Gods. (Met een snik in de stem) Woarom hee Desiré, dienen oarmen duts, verdiend van te stirven? En woarom hên we wij al ons ongeluk verdiend: ons reinewoassie, 't verlies van onzen broafste jongen, de schande van ne zeune die in 't kot gezeten hee, de schande van ne zeune die nen deserteur es, de schande van 'n dochter die 'n onwettig kind hee en de schande van 'n dochter die mee ne muerdenoare getreiwd es! (Kanongeschut, muziek en zang in de verte)
moeder van paemel
O, Voader, ne muerdenoare! G'n meug da toch nie zeggen. Niemand 'n hee 't gezien.
vader van paemel
Wat geef da, dat 't niemand gezien 'n hee? Doar 'n es toch zeker giene meins op huel 't dorp die d'r an twijfelt. Woarom had hij iest alles g'ried gemoakt om noar Amerika te vluchten zonder dat er iemand iets van wist? Woarom es 't juust gebeurd den oavend veur zijn vertrek? Woarom zat Kerdule al in Antwirpen op hem te wachten? Ala toe toe! Vroagt aan al die ge wilt wie dat er op menier Maurice geschoten hee en ze zillen ou antwoorden dat 't Masco es. 't 'n Es niet da den baronszeune ne voet uit zijne wig zoe geweest hên had hij op de slag dued gebleven in ploatse van | |
[pagina 814]
| |
moar 'n uege kwijt te zijn, moar 't 'n es niettemin 'n schande te mier veur ons da onze schuenzeune ne muerdenoar es.
moeder van paemel.
Och... woaromme zoed' hij da gedoan hên?
vader van paemel
Woaromme?... wie weet da woaromme? Woarom es ne sloeber ne sloeber en ne muerdenoare ne muerdenoare? Woarom hee onzen ouwste sloeber tegen de politie en de soldoaten gevochten en woarom es onze jongsten lijk ne lafoard van den troep wiggevlucht?
moeder van paemel
Och, Voader, Kamiel es toch nen broave jongen en hij zie ons alle twieë geiren. Doar 'n komt toch noeit gienen brief van hem of d'r stoat in dat hij ons toch zue geiren nog ne kier zoe were zien. En peis ne kier dat hij ons geld hee willen zenden om... | |
Tweede toneel
de vorigen, de postbode
de postbode
(in de achtergrond op, met een lijvig pak onder de arm) De goendag, Van Poamel en Vreiwe. Kijk ne kier wa da 'k hier hè veur ulder.
moeder van paemel
Och Hiere, Facteur, wat es dat-e?
de postbode
'k 'n Weet het niet; 'k ben zelve curieus om 't te zien. 't Komt van Amerika.
moeder van paemel
O! 't zal van Kamiel zijn! Moar hoe moen we da opendoen?
de postbode
Wil ik het doen? Moar ge moet iest den bulletijn aftiekenen.
moeder van paemel
Ha moar Hiere, w'n keune wij da niet. W'n zijn wij nie gelierd.
de postbode
Da Van Poamel 'n kruiske zet, 't es uek goed.
Vader Van Paemel staat op en zet een kruisje met een potlood op het bulletin.
moeder van paemel
(tot de postbode) Neem... doar es 'n mes om 't open te snijen.
| |
[pagina 815]
| |
de postbode
(snijdt het pak open) 'k Ben curieus, 'k ben doanig curieus om te zien wat dat 't es... O!... 't es 'n kruene, azue 'n schuene kruene van gemoakte blommen. O, kijk ne kier hoe schuene, hoe schuene!...
moeder van paemel
(met van bewondering in elkaar gekslagen handen) Och Hiere, da es toch schuene! O Voader, kijk ne kier hoe schuene! (Zij begint te schreien)
de postbode
En kijk ne kier, doar hangt 'n briefken an. (leest) Om op het graf van mijnen beminden broeder Desiré te leggen.
Getekend: Kamiel Van Paemel.
moeder van paemel
(snikkend) Och Hier, och Hiere!
Vader Van Paemel, sprakeloos, gaat weer, neergehurkt, hout klieven.
de postbode
Hâââ!... da es toch schuene!... da es toch schuene! Woar moe 'k ze leggen?
moeder van paemel
Zet ze doar in den hoek, tegen den muur.
vader van paemel
(met ontroerde stem) Trekteert... de facteur... mee nen dreupel.
moeder van paemel
Joa ik. (Zij geeft de postbode een borrel) Nog eentje?
de postbode
Bah joa, 'k wil ik nog wel eentje. Dat 'n zal gien kwoad doen. (Moeder Van Paemel schenkt opnieuw het glaasje vol) C'est ça, merci, ge zij bedankt, zulle! Ala, elk ne goendag. 'k Goa al gauwe ne kier goan kijken noar de fieste ginder. 'k Ben curieus om te weten wat dat er doar gebeurt. (Toenemend geluid van kanongeschut, muziek en zang in de verte. Postbode in de achtergrond af)
moeder van paemel
O, Voader, nou 'n meugde toch nie mier zeggen da Kamiel gienen broave jongen 'n es.
vader van paemel
(weent in stilte, met afgebroken stem) 'k 'n Zeg ik doar niets van... moar... 't 'n es... die schuene kruene niet... die Desiré... were... zal in 't leven roepen...
moeder van paemel
'k Weet ik da wel, moar hij hee 't hij toch gedoan omdat hij ons en Desiré geiren zag. Och... loat ons nou liever vergeten 't gien da de kinders ons misdoan hên, en peizen dat er uek veel goed in ulder was. Ze goan nou toch | |
[pagina 816]
| |
allemoal wig en we blijven alliene. (snikt) Wie weet of we nog oeit ien van onz' kinders were zien. Vergeef het ulder, Voader, as z'ou wa misdoan hên. 't Es toch zue triestig om misschien veur altijd in onienigheid van onz' kinders te moeten schiên. (Stilte)
vader van paemel
Joa 't, 't es triestig om in onienigheid van ou kinders te moeten schiên; moar es 't uek nie triestig van te moete peizen da ge huel ou leven veur ou kinders gewrocht hèt, en da z' ou allemoal verloaten os ge ziek en oud en oarm en versleten geworden zijt? Es da nou 'n meniere van handelen, lijk of Celestine mee ons gedoan hee van ons hier in onzen ouên dag in ons miseroabel huizeken alliene te loaten om in 't kluester nonne te goan worden? En es da 'n meniere lijk of Kerdula gedoan hee van mee heure sloeber noar Amerika te vluchten zonder ons zelfs goenoavend te kome zeggen?
moeder van paemel
Edewoard zal toch komen ier dat hij vertrekt; hij hee 't mij vaste beloofd.
vader van paemel
Hij hee 't ou vaste beloofd van te komen, zegde, en hij vertrekt morgen en we 'n hên hem nog nie gezien. 'k Ben curieus om te weten wannier dat hij zal komen. Moar 't 'n kan mij woarachtig nie schillen of hij komt of niet. Hij mag vertrekken os hij wil, den dienen, 'k 'n zal giene menuut mier op hem peizen. (Geluid achter 't scherm)
moeder van paemel
(smekend) Och voader, 'k huere zijne stap, hij es doar! Och, os 't ou blieft, 'n zijt er toch nie kwoad tegen; zegt hem 'n goe woordeken ier dat hij veur altijd wiggoat. (snikt) Peis toch da g'hem woarschijnlijk noeit mier 'n zilt zien. Wilde 't doen, Voader?
vader van paemel
(stug) 'k 'n Weet niet; 'k zal zien.
| |
Derde toneel
de vorigen, eduard
eduard
(in de achtergrond op. Men hoort duidelijker het geluid van de klokken, de muziek en het kanongebulder) Dag, Voader, dag, Moeder. Hoe goat 't mee ulder?
| |
[pagina 817]
| |
moeder van paemel
Dag, Edewoard. Nogal goed, jongen, en mee ou? Zet ou: ge zij welgekomen.
vader van paemel
(kijkt slechts even om, met koele stem) Edewoard.
eduard
(tot Vader Van Paemel) Voader, 'k kom ou adzu zeggen; we vertrekken morgen noar Amerika.
vader van paemel
(hakkend zonder op te kijken) 'k Hè 't huere zeggen.
eduard
'k Weet da ge verdriet g'had hèt in mij, Voader, en gij uek, Moeder. Moar 'k 'n wil in vijandschap van ulder nie schiên, en ier da 'k wig goa kom ik ulder vergiffenesse vroagen.
moeder van paemel
(ontroerd) We vergeven 't ou, jongen, we vergeven 't ou, en w' hopen da ge ginder zilt gelukkig zijn, en Zenobie en de kinders uek.
eduard
Zenobie en de kinders zillen ulder van den achternoen uek adzu kome zeggen, Moeder. Ik moe veurop noar Antwirpen te wille van de koefers.
vader van paemel
(half omgekeerd, tot zijn vrouw) Hij 'n hee hij ons vergiffenesse nie nuedig. Hij hee hij ommers altijd zijn eigen gedacht gedoan. Hij 'n hee hij ommers uek onz' permissie nie gevroagd om tegen de soldoaten en de politie te goan vechten.
moeder van paemel
Och...
eduard
't Gien da 'k gedoan hè was om wel te doen, Voader.
vader van paemel
(omgekeerd, tot Eduard) Joa?... Was 't om wel te doen dat-e gevochten hèt tegen de soldoaten? dat-e muerd en brand hèt helpe stichten?
moeder van paemel
Och, Voader...
eduard
(zacht) Joa 't, Voader, 't was om wel te doen; (Van Paemel spotlacht) moar dat 'n keunde gij misschien nie verstoan, Voader; en doarom...
vader van paemel
Nien ik, zulle, dat 'n kan ik zeker nie verstoan. Zue verre 'n goa mijn verstand nog niet...
eduard
Hawèl, doarom es 't beter van doar nie mier van te spreken. (Goedkeurend hoofdgeknik van Moeder Van Paemel) 'k Hè vele geleën, Voader, op alle manieren; maar 'k wete da mijn leven nou verbeteren zal, en da 'k gelukkiger
| |
[pagina 818]
| |
zal zijn as vroeger. En doarom wil ik in vriendschap, van ou schiên, Voader, want 'k hè nog altijd 'n hope dat-e gulder uek ons ellendig Belzeland zilt verloaten om in Amerika bij ons te kome weunen. (ziet de krans) Van wie es die schuene kruene doar?
moeder van paemel
't Es van Kamiel, om op Desirés graf te leggen; de facteur hee ze doar seffens gebrocht. Zilt 'em toch wel bedanken, Edewoard?
eduard
Joa ik, Moeder, 'k beloof het ou. 't Spijt mij da ge 't zelve nie 'n zilt keunen doen.
moeder van paemel
O!... da voader moar 'n wilde!...
vader van paemel
Ik blijve woar da 'k ben.
eduard
G'hèt ongelijk, Voader; ge zoedt misschien nog zueveel schuene rustige doagen keunen hên os ge mee ons meegijngt. We zoen al te goare veur ulder wirken, lijk of ge gulder veur ons gewirkt hèt os we jong woaren.
vader van paemel
(hakkend) Ik zal mijn eigen wel helpen, 'k ben da geweune. 'k 'n Hè huel mijn leven nie anders gedoan of wirken en zwoegen, en, os ik nie mier 'n kan... hawèl, 't Oarmhuis es doar uek nog. (houdt even op met hakken) 'k Ben op dees dorp geboren, 'k hè d'r in de tsjestig joar gewirkt en gesloafd, en 'k wil d'r uek stirven. 'k Wille liggen woar da mijn ouêrs liggen, woar da Frans en Leonie liggen, (snikt) woar da... Desiré ligt. (Korte stilte) Mij 'n moet-e van Amerika nie kome spreken; (wijst naar zijn vrouw) moar wil ze zij mee ou meegoan, aangezien da ze doar zulk'n goeste noar hee, da moe ze weten. Elk moe zijn zoaken weten, ik 'n zal heur nie tegenhouên.
eduard
(hoofdschuddend) O, Moeder...
moeder van paemel
Nie, nie, jongen, o nie, ik blijve bij voader, hoe geirne da 'k uek mee ou mee zoe goan. 't 'n Es nie as ge bijkans vijftig joar te go are geleefd hèt, da ge vrijwillig van malkander schiedt. Nie, nie; o nie nie!
Zij weent in stilte. Van Paemel blijft langzaam voort klieven. Luider weergalmt in de verte kanongeschut en gelui van klokken.
eduard
Wannier es Romanie vertrokken?
moeder van paemel
Iergisteren; 't schijnt dat het ne goeien memmedienst es die menier de paster heur bezorgd | |
[pagina 819]
| |
hee.
eduard
En 't es vandoage dat de sloeber treiwt, newoar?
moeder van paemel
Joa 't. (Sterker gelui van de klokken) 'k Peize dat den dienst nou gedoan es en da z' uit de kirke komen. (Gaat naar een van de raampjes) O, doar es volk ginder in de verte! 'k Gelueve woarachtig da z' alhier zille komen.
vader van paemel
Ze zillen huel zeker alhier veurbij komen: ze moen ommers deur de triomfpuerte die ginder aan 't einde van de wig stoat. Sloeber Landuijt goa ulder 'n aansproak houên, hè 'k huere zeggen. (Korte stilte, waarin men buiten het hoger opstijgend lawaai hoort) Moar 'k 'n peinze niet, dat 't ulder goest es da z' alhier veurbij moeten. Ze zijn zeker schouw dan we wa zoen doen. Iergisteren kwam ik de paster tegen. Zegt hij: Van Poamel, g'n zilt toch gien schandoal moaken newoar, os 't moest lukken dat de stoet ouw huis veurbij komt? Zij zoen 't zeker wél doen, os z' in ons ploatse woaren.
eduard
Zoen ze 't misschien nie verdienen os er wa gebeurde?... Huert da schandoalig laweit veur die sloeber! Buiten 'n durven de meinschen azue niet, moar dat 't in de stad woare hij zoe veel kans hên da z' hem vitriool in zijn gezichte sloan.
moeder van paemel
(trekt het raam half open. Naderend geluid van muziek en zang en juichkreten. Verre kanonschoten en klokkengelui) Voader!
(Geschrei van het kind achter 't scherm)
vader van paemel
(opstaande) Ze moaken 't kind wakker mee ulder smeirig laweit. 't Schriemt. (Heviger geschrei van het kind)
moeder van paemel
(gaat naar de deur links) 'k Zal 't uit zijn beddeke nemen.
eduard
(rukt het raam open) En loat het ulder moar zien aan de smeirlappen!
Moeder Van Paemel komt sussend met het kind op de armen uit de kamer. Alle drie roerloos, op een afstand van hett raam, Van Paemel met zijn hakmes nog in de hand, zien de stoet voorbijgaan: eerst een spelend muziekkorps, dan de schooljongens met de meester opzij, dan een wagen met maagdekens
| |
[pagina 820]
| |
in 't wit, dan een erewacht van boeren te paard, dan het rijtuig van de jonggehuwden, waarin ook de baron en barones zitten, dan de dorpsgemeenteraad en eindelijk het volk, door Schiettekatte met getrokken sabel op behoorlijke afstand gehouden. Juichkreten - ‘Leve de jonge baron! Leve de jonge barones!’ - weergalmen onophoudend, en in de verte luiden de klokken en buldert het kanon. Maurice draagt een zwarte monocle voor zijn uitgeschoten oog. Hij en de baron kijken heel even, uit de hoogte, bij Van Paemel in. Schiettekatte staart dreigend; het gepeupel werpt spottende blikken naar binnen. Sussend wiegt moeder Van Paemel het stil geworden kind op de arm.
eduard
(knarsetandend) Sloebers van kastielhieren!... Sloafs, ellendig volk!
De stoet is voorbij en het lawaai sterft langzaam in de verte weg.
eduard
(balt dreigend de vuist) Den tijd 'n es nie verre mier da zulke dijngen nie mier 'n zille gebeuren. D'ure van de wroake zal welhoast gekomen zijn. (Moeder Van Paemel gaat langzaam weer zitten, Vader Van Paemel gaat opnieuw, neergehurkt, hout klieven. Eduard neemt zijn pakje op, en reikt zijn moeder de hand) Ala, moeder, ik moe wig. (Ontroerd) Adzu, Moeder, stel het al wel. 'k Hope dat 't veur altijd nie 'n es da we van malkander schiên. 'k Hope da we mallekoar nog were zillen zien en da w' al te goare nog gelukkig zillen zijn.
moeder van paemel
(begint eensklaps te snikken. Vader Van Paemel hakt langzamer) 'k Hoop het uek, Edewoard, en God bewoare ou, jongen. Kom... 'k zal ou 'n kruiske geven. Ge 'n geluef gij doar wel nie an, moar 't es toch nog nen truest veur mij, (Eduard buigt zich naar zijn moeder en zij schetst bevend met de duim een kruisje op zijn voorhoofd) en ge moet het aan Kamiel overgeven. De goe reize, Edewoard jongen. Zurg da g' ou geld nie 'n verliest en da g'in gien slecht gezelschoap 'n dompelt. Schrijft ons al gauwe van os g' angekomen zijt en van os ge Kamiel gezien hèt.
eduard
(haar wenend omhelzend) Joa ik, Moeder, 'k beloof het ou, 'k zal 't doen! Adzu, Moeder... Moederken.
moeder van paemel
God bewoare ou, Edewoard jongen, | |
[pagina 821]
| |
en da ge nog iets moest vergeten hên, we zillen 't ou zenden. (Zenuwachtig, zonder gedachten, wiegt zij het kind op de knieën)
eduard
(tot Vader Van Paemel die opgestaan is) Adzu, Voader, (hij drukt hem de hand) adzu. (Gaat plotseling snikkend naar de deur)
vader van paemel
(met hikkende stem) Edewoard... de goe... reize, en 'k hope... dat-e ginder... zilt gelukkig zijn. (Eduard opent de deur. Moeder Van Paemel, de beide handen voor de ogen, snikt aanhoudend door) En doe uek... onz' complimenten... aan nonkel Justien.
eduard
En aan Kamiel, Voader, moe 'k niets zeggen aan Kamiel? Mag ik hem nie zeggen da g'hem vergiffenesse schijnkt en da g'hem geiren ziet.
vader van paemel
Joa g'... zeg het hem... Zegt hem da 'k hem uek geluk weinsche in zijn leven... en (snikkend) da 'k hem danke... veur die schuene kruene... die hij gezonden hee... veur Desirés graf...
Eduard af en Vader Van Paemel, hevig snikkend, weer gehurkt bij 't hoopje brandhout.
gordijn
|
|