Verzameld werk. Deel 4

[p. 164]

Gampelaarken

't Was in december, bij het vallen van de avond. Het had de ganse dag gesneeuwd, gesneeuwd zonder einde noch verpozing, gesneeuwd als om de aarde onder haar witte deken te begraven en het begon te duisteren, toen de grote wagen, die naar de stad een nieuwe stoomketel was gaan halen, met zijn vracht het hof van de fabriek kwam opgereden. De paarden schuimden; de leidsman, als een eskimo onder zijn haren pet en zijn oud-soldatenmantel verborgen, deed, voor de laatste ruk, zijn zweep klappen; een groep nieuwsgierig volk kwam meegestroomd. Ik liet de hoge ingangpoort sluiten, de paarden uitspannen, en de uitlading begon.

Twee grote, kloeke houten kranen werden dwars boven wagen en ketel geplaatst. Daarin zou het stalen monster, in touwen en kettingen gebonden, met de kaapstanders worden opgetild. Eens opgetild, moest men de ontladen wagen doen vooruitglijden, en zachtjes dan, door het trapsgewijs lossen van de kaapstanders, de ketel op de grond laten zinken. 't Was een eenvoudig werk, maar niet zonder gevaar.

Ik gaf mijn bevelen: de arbeiders werkten; de nieuwsgierigen, die ik niet weggekregen had, stonden te kijken.

Onder dezen bevond zich een jong knaapje. Het kon een jaar of twaalf oud zijn, was klein van gestalte, droeg gele klompjes en, een rond zwart hoedje met neerhangende rand, waaronder zijn bleek gezichtje schier geheel verborgen zat. Men hadde gezegd een kabouterken. Ik kende het van naam en aanzien. Het heette ‘Gampelaarken,’,en was het zevende of achtste zoontje van zeer arme werklieden. Stom en roerloos van opgewekte belangstelling zag het toe.

Een mens kan somtijds toch wreedaardig wezen! Wat kon het mij nu schelen, dat, het knaapje, zowel als de groteren, dáár stond. Het deed niet het minste kwaad; het hield zich

[p. 165]

stil, stil als een muisje in 't meel, om toch niet weggezonden te worden, en wellicht daalde, bij het gezicht van dat groot, vervaarlijk werk, een nuttige en onuitwisbare indruk in zijn teder hartje. Maar daaraan dacht ik niet! Het rasse en gelukkige vorderen van het werk had, mijn eerste vrees voor moeilijkheden verjagend, een soort van zelfzuchtige opgeruimdheid in mij verwekt; en aangestuwd om dit gevoel door iets overtolligs te uiten, boog ik neer, raapte een weinig sneeuw van de grond, kneedde die ineen, en gooide ze naar 't knaapje. Het balletje viel boven op zijn hoedje, en maakte er een buil en een witte vlek.

Het ventje sprak geen woord, maar keek, ietwat verschrikkend, schichtig naar mij op. En, mij terstond als de dader herkennend, ging het, steeds zwijgend, eenp aar voetjes opzij staan, achter de rug van een grote vanwaar het opnieuw, met klimmende belangstelling, het werk aanstaarde.

Ik wachtte een wijl, boog weer ten gronde, raapte wat sneeuw, kneedde die harder en wierp een tweede balletje. Een kort en dof geklets trof ditmaal mijn gehoor, en 't kwam mij voor, als zag ik het knaapje, voortdurend stilzwijgend, eensklaps in de steeds dichtende duisternis wegsmelten en verdwijnen. Maar mijn aandacht werd terug tot het werk geroepen.

Nu hing de ketel, onder de kranen, in zijn armdikke ketens en touwen getild. De zware wagen werd vooruitgestoten, een brede open ruimte scheidde het zwart hangend monster van de witbesneeuwde bodem. Nu zachtjes, zachtjes de kaapstanders gelost! De touwen kraken, de kettingen knersen. Langzaam, in spookachtige schemerglans, daalt het wangedrocht naar de grond. Nog een draaitje, nog één, nog één, en een zucht van verlichting ontsnapt aller lippen: wij zijn er, het gevaarlijk voorwerp is zonder onheilen op zijn plaats gebracht.

Maar wat gesnik, wat doffe weeklacht klinkt nu eensklaps in onze oren? Is iemand gekwetst? Verschrikt keer ik mij om, en sta vóór Gampelaarken.

- Waarom weent ge, ventje?

Het weent en zucht, met zijn beide vuistjes aan de oogjes, maar antwoordt niet, zegt niet waarom.

[p. 166]

- Zijt ge gekwetst? Hebt ge pijn?

Het knikt met zijn hoofdje.

- Waar?...

Ik verbleek bij de gedachte, dat het misschien... van een der kaapstanders...

- Hier, snikt het, met de hand naar zijn mondje wijzend. Ik kijk bij het licht van een bijgehaalde lantaarn, en zie een dun streepje bloed, dat met tranen en kwijltjes vermengd, langs zijn kinnetje loopt.

- Waarvan is dat? vraag ik meer en meer angstig.

- Van die laatste sneeuwbal...

O Gampelaarken, ik heb u gestreeld en gekust en getroost en u centen gegeven, maar neen, mijn berouw en medelijden hebben in mij de pijnlijke ontroering niet uitgewist, die op mijn kleine misdaad volgde; want, wat mij daarin ontroerd heeft, is noch zozeer mijn misdaad in zichzelf, noch uw kinderdroefheid, noch zelfs dat dun streepje bloed, dat met tranen en kwijltjes vermengd, langs uw kinnetje vloeide, maar wel de zwijgende gelatenheid, waarmee gij mijn barbaarse handelwijs bejegende; uw stille onderwerping aan een onverdiende smaad, dat ganse, u als het ware ingeboren voorgevoel van wat uw later leven wellicht zal moeten wezen: arm zijn... lijden..., kind, en zwijgen.

Nevele, maart 189O.