Verzameld werk. Deel 3

[p. 1217]

Tweede deel

[p. 1218]

I

In de eetkamer van het Moederhuis te Gent zaten vier vrouwen uit de arbeidersstand rondom de tafel geschaard. Boterhammen stonden in een hoge stapel op een bord vóór hen; kopjes gereed om gevuld te worden.

Een Lievevrouwebeeld en papieren bloemtuilen op het schoorsteenblad, boven een lustig brandende kachel, maakten het er gezellig en gaven iets huiselijks aan het geheel, dat minder alzo op de kamer van een gesticht geleek. De twee vensters aan de ene kant, waren echter van mat glas. De deur van de gang, ook in glas, maar doorzichtig, liet van daaruit waarnemen, wat er in de kamer omging; en wederkerig zagen de binnenzittenden door deze en de gangramen de tuin en, achter een muur, onder de gejaagde wolkenlucht, de dofrode gevels van de Stadshospitaalgebouwen en het spitse, leien dak van de mooie, oude kapel.

Die tuin was een moestuin. Hevig blies op dit ogenblik de wind en rukte schier de groene kolen uit de grond of wierp ze ruw op één zijde, en deed de sierlijk gevormde bladen van de ingezette selderij sidderen onder de schudding van zijn geweld.

Gelach en gegiechel daarbuiten wekten de aandacht van de zittende vrouwen.

Zij keken en zagen eerst niets.

Toen stoof er een jolige bende voorbij de ramen: jonge meisjes, flink, gezond en blozend, mooi meest allen, die elkander nazaten en vastgrepen in wild gestoei.

Een van hen had een touw en probeerde te dansen langs de middenweg; maar de wind dreef het touw scheef over haar hoofd, sloeg haar rokken omhoog en haar zwarte borstdoek verblindend in haar aangezicht.

En daarom lachte zij.

[p. 1219]

En daarom lachten allen.

Het waren acht van de tien aldaar verblijvende leerlingenvroedvrouwen in uitspanningsuur.

- Die zottinnen! zei, nijdig vanuit de eetzaal toekijkend, een meisje, een magere, bleke, zwartharige fabriekswerkster die er, evenals haar gezellinnen, haar beurt afwachtte om, op een sein van de natuur, hulpbehoevend langs de smalle binnentrap naast de deur - een trap die voor de studenten ook diende - tot in de verloskamer geleid te worden.

Die eetplaats was geheel afgezonderd, buiten hoorbereik van alles wat er op de straat of in het ruim gesticht gebeuren mocht.

- Loat ze moar plezier moake, zei een andere, een gehuwde vrouw, - de kreupele bô zal gauwe genoeg achterkome, wa zegde gij ervan? En zij wendde zich tot een blozende kleine, vrolijk binnentredende, die evenals zij een trouwring droeg en voorzichtig een boordevolle, overstortende koffiekan en een melkkom torste.

- Ik,... ik zeg ekik, dat 't leve zoete-n es, antwoordde de aangesprokene in blijde wanklank met de treurige voorspelling.

Zij goot de koffie dampend in de koppen en reikte de melkkan over.

- Doe moar lijk thuis, glimlachte ze.

- Ge zijt gij hier thuis geluve 'k, zei de eerste spreekster, lelijk, mager, verlept vóór de tijd.

- Of ik! pochte de andere, meins, 't es al mijne vierde kier da 'k hier kome, hoe en zoe 'k hier nie thuis zijn!

- U vierde kiendsje?

- Joa, mijn vierde, gistere was ik hier al mee ne kier alliene en nu zijn we weeral gevijve, veur zu lank als 't duurt, lachte zij. - 't Es azu veel plezieriger uuk, ge keun nog ne kier 'n woordeke spreken, anders zoede wel zitten opdruge.

- Z'hoân mij gezeid, begon de fabriekswerkster met haar grote mond, haar mager gelaat en haar roetzwart, kunstmatig gekroesd haar, - dat 't hier nie 'n docht, dat er hier nie anders als schoelde 'n kwame, en 'k 'n zie 'k ik da niet.

- Schoelde! antwoordde de vrolijke, verontwaardigd. - Er komt hier van soorte, goed en slecht, moar veel getrouwde

[p. 1220]

vrouwen uuk, den dag van vandoage.

- Ben ekik slechter meschien, omda 'k niet getrouwd 'n ben? vroeg de fabrieksmeid, strijdvaardig reeds.

- Bah, nie ge, bah, nie ge, verbeterde de blijmoedige, en nieuwsgierig minzaam:

- Hoe komt het da ge niet getrouwd 'n zijt, mijn schoap?

- Ha, hij 'n hee nog nie gelot, bekende zij, - in februarij moet hij!

- En als er hij in es?

- Ha, 't es het tot doar, antwoordde zij gelaten, en bekende:

- 't es wa van de carnaval, 't mijne.

- Wa goade mee u kiendsje doen?

Fier, vertrouwvol keek het meisje op:

- Zijn moeder goat 't kwieke, ze zie mij zu geirne. Hij 'n es moar alliene. Zijn moeder, ze zoe de duud stirve veur hem en veur mij.

- Wa doet hij?

- Hij wirkt bij Carels op den atelier, hij wint 'n schune daghure!

- En gij, wa doede gij?

- Ik ben bomster in de Lys. We trouwe zu gauwe of da we keune, we meugen introuwe te zijnent.

- 't En es veur elk zuvele nie, zei de andere getrouwde vrouw bedroefd, - ge zie mij hier zitten, hé? - 'k Ben aan mijn tienste, en mijn dochter doar aan heur ieste, en met een zucht wees zij een meisje aan met een getrokken, geel-gevlamd gezichtje en schele oogjes.

- Nog gien vijftien joar, uitte zij met klem, als een jammerklacht.

- Nog gien vijftien joar! herhaalden bijna allen, meewarig het sprakeloos schepseltje aanziend.

- 't Moe nog iest moarte zijn ier da ze 't wordt, berichtte de moeder opnieuw, - 't es om bij heur te zijn da 'k meekome, anders gebeurt da bij mij altijd thuis, en ze zuchtte weer;

- we deên de jonges tege dien tijd altijd bij Meetje, 't 'n zijn er buiten de deze, moar twieë mier in 't leve.

- Hoe es ze doaraan geroakt? zu jonk? fluisterde de blijgezinde.

En de moeder fluisterde terug, een vinger op haar voorhoofd

[p. 1221]

leggend: - Ze 'n es nie huul zjuust. En dan luider, dat allen het hoorden: - Ge moet wete, we weune wij in 'n puurtsje, woar da moar twie huizen 'n stoan. Ik noar mijn wirk, voader in de cementfabrieke bij Pissa, de ander kinders noar de schole en Mansken hoa den thuiswacht. Moar noast onz' deure, moede wete, was de zeune uuk altijd thuis. Hij was 'n bien afgereên in 'n ijzerewig-ongeluk, hij hoad hij 'n pensioen. En dien deugeniet kwam bij mijn dochter zitte, en zie wat dat er van komt! Moar hij zal er lulijk tegevliege, zilde. D'hiere van 't Parket zijn al bij ons geweest. Hij zal wel 'n joar gevang hên, zegge de meinsche. Azu 'n onderjoarig kind, da zijn verstand moar half 'n hee, 't es 'n schande! en zij balde de vuist als naar de verleider toe.

Allen zwegen in verslagenheid.

Toen hernam de moeder:

- 'n Dame uit ien van d'huize woar da 'k wirke hee beloofd da ze Mansken in den Oesterput^1. zal doen en betoale veur heur.

Allen knikten goedkeurend met het hoofd.

Het was bijna volkomen duister in de eetzaal geworden, en sedert lang was de uitbundige schaar speelsters weg uit de tuin, toen eensklaps de ruimte als bij toverslag hel werd verlicht door de hanglampen met hun fijne draadjes van elektrische gloei.

Dit was het misschien wat de aandacht trok op degene, die nog geen woord gerept, en wellicht naar niets geluisterd had. Zij zat daar als versteend, strak voor zich uitkijkend, schijnbaar zonder iets te zien, op leeftijd reeds, met een lang, bruinverbrand gezicht, waarop als een gestolde uitdrukking van blijvende verwondering stond.

Zij was in boerse klederdracht.

- En gij dan, vroeg het fabrieksmeisje, - gij die niets 'n zegt, hoe zijde gij aan den hoak geroakt? ge ziet er al 'n ouwe-n uit, gij.

De lange, benige boerenmeid begon eensklaps te schreien voor alle antwoord, met het voorschoot aan haar ogen. Haar

1. Een gesticht voor gevallen meisjes.

[p. 1222]

schouders schokten onder het steeds luider wordend, gesmoord gesnik.

- Toe, toe, troostte haar de vrolijke, - 'n moakt azu gien verdriet, God leeft, die 't al geeft. Noar rege komt zonneschijn! En zij klopte haar enige keren zacht op de rug, evenals men een huilend kind sust.

Maar het geschrei hield niet op.

- Allo, vertel het ons ne kier, z'hên zij wel ulder gevoarte verteld, hernam ze, de twee anderen aanwijzend.

En de buitenmeid, ineens mededeelzaam, begon:

- Ik hè mij huel mijn leven treffelijk gedregen, 'k moch mijne vijnger omhuege steken. 'k Was zelfs in de congregoassie en van elk gerespecteerd. Ge moet mij nie gelueven; moar doa ge van mijn prochie woart, ge zoedt hueren...

- Van woar zijde gij? ging het onderbrekend.

- Van Smeerhebbe-Vloersegem... 'k Was al twintig joar meissen - en meissen alliene op 'n gruet boeregedoe, altijd op mijn ure thuis. Den ouwe knecht stirft. Der kom ne nieuwen en doar zie! Woarom en loaten ze ne meins uek nie gerust! weeklaagde zij.

- Hoe konde gij toch zu dwoas zijn, als ge ne kier al zu oud zijt! sprak de fabrieksmeid ongenadig.

- 't Es percies dat, vijfenviertig! 'k Hè 'k ik gemiend, da 'k doar nie van 'n zoe geweten hên, bekende zij. En dan met een soort van angst voor goddelijke bestraffing: - Os ge peist, da 'k in d'oestmoand nog Onze-Lieve-Vrouwe in de processie gedregen hè!

Hier schoten allen, behalve het minderjarig meisje, in een luide lach.

- Da was 'n schandoal zeker als 't uitkwam! vroeg de fabriekswerkster, op een toon als had zij er plezier in.

- Da ziede van hier! zei deze bij wie de pret geen weerklank wekte.

- Wilt hij u niet?

- Hij es mee 'n andere noar Amerika.

- Wa goade mee uwe kleine doen? vroeg de vrolijke, de praktische kant inziend.

- Hem dued doen, zeker! was het antwoord, met een nieuwe uitbarsting van wee.

[p. 1223]

- Dát 'n miende niet! zei de moeder, die er negen had gehad.

- Nie woar, dát 'n miende niet? herhaalde vleierig de vrolijke.

- Nien ik, 'k en miene 't niet, bekende de bedroefde, zich vermannend, hoewel met een onheilspellend vuur in de blik, - moar ne meins 'n es nie altijd iensgezind, ge'n weet almets nie, woartoe da ge kapoabel zijt.

- Ge zult het zu geire zien, och zu geire, ne kier dat 't er es, u kiendsje, verzekerde de gelukkige, met liefdeglans in 't oog.

Na het avondeten, voordat het sein tot slapengaan gegeven werd, kwam de onderbestuurster van het Moederhuis nog eens even binnen. Zij was omstreeks veertig jaar oud, fris, groot en kloek, met kleine bruine ogen, vol aandacht en ernst; met een nadenkend gelaat, door goedheid gemilderd. Zij droeg een zwart kleed, op de krachtige armen en de borst met glinsterend git versierd, en had een hagelblanke, stijve kraag om de hals. Zij hield zich heel recht.

Zij stelde enige vragen, waarop zij een bevredigend antwoord kreeg en sprak:

- Goeden avond, kinderen. Een der juffrouwen blijft op tot middernacht, waarna zij door een andere wordt afgelost. Zij zal bestendig in de gang, heen en weer, langs uw slaapplaats wandelen. Moest er iets ophanden zijn, roept ze, men zal mij waarschuwen.

En meteen was ze weg.

- Da es ieffer Constance, zei de vrolijke, fier zo goed bescheid te weten.

- De overste?

- De onderoverste. 't Es zij, die 't hier al bestiert.

Ieffer Agatha es nog primus-boas; moar de dieë 'n zulde nie zien, ze 'n kom nie mier bij de vrouwen. 'k Hure da ze giene wig mier 'n kan, ze goat hoast heur pensioen neme.

Geen antwoord.

- Ieffer Constance, dat 'n es giene meins, dat es nen ijngel, verzekerde zij. - Da zulde ondervinden en mij nieuws van zegge, 't en es heur niets te lastig of te vele, noch dag noch nacht!

Juffrouw Constance vervolgde traag haar weg langs de lange

[p. 1224]

gang met de vele vensters op de tuinkant uitziend.

De wind had zich gelegd, enkele wolkensnippertjes, grijs en fijn als gaas, joegen nog onrustig elkander na in het zwerk en omsluierden af en toe half voor een ogenblik de schijf van de volle maan. Deze scheen zo helder op de gebouwen van het Oudmannenhuis en de kapel rechtover, dat het leien dak met een sneeuwlaag overdekt scheen, en de grond van de groentebedden, tussen het donkere van de struiken, evenzo. Alles was zo kalm, zo stil in heel het grote huis en de omgeving, dat het een soort van zielsverheffende, feestelijke stemming wekte in juffrouw Constances ontvankelijk gemoed.

Zij bleef staan en keek door een van de ramen: hier vervlood tot dusver haar leven, hier tussen deze muren.

Zij kwam er op haar achttiende jaar. Zij telde er veertig nu; waar was die tijd naartoe? Het scheen haar alsof het van gisteren was en tevens alsof zij nooit een thuis had bezeten, nooit een familie had gehad, nooit iets anders had gekend. De bestuurster had haar zeer jong als hulp uitgekozen, uitgekozen onder allen, na jaren zoeken, om haar bekwaamheid en haar ernst.

Geen omgang met de samenleving; liefdesbetrekkingen en huwelijk waren haar door 't reglement verboden, dat wist ze, toen ze 't ambt aanvaardde.

Dagbladen las ze niet; zij had de rubriek van: Rampen, misdaden en ongelukken niet nodig om mensenkennis en kennis van wereldwee en wereldverderf op te doen. Hier was het veld van die wetenschap uitgestrekt, en rijk de oogst van desillusie op hetgeen die wereld geeft.

Toewijding was haar lot.

Bedrijvigheid, hulpvaardigheid waren de leus van haar grootmoedig hart.

En hier in die gang, uitkijkend naar die tuin, waar eigenlijk niets verkwikkends was waar te nemen, ontstond eensklaps een gejubel in haar:

- Wat ben ik toch gelukkig, sprak ze tot zichzelf, - gave God, dat ik nog vele, vele jaren, zovele als juffrouw Agatha hier blijven mocht!

En zij ging in het zogenaamd bureel bij juffrouw Agatha.

Het was er zeer heet.

[p. 1225]

Deze zat in een leunstoel voor een bureau-ministre onder het helder licht van de lamp. Zij was heel dik van figuur, met een sjaal over de knieën uitgespreid en een sjaal over de schouders. Zij droeg een zwarte capeline, waaruit haar aangezicht als uit een ronde lijst te voorschijn kwam. Juffrouw Agatha, die nu zeventig zou worden, moest een echte beauté zijn geweest, en de tijd, die zo zwaar op haar gestel drukte, had haar gelaat wel verouderd, maar er de evenredigheden van geëerbiedigd. Haar ietwat gerimpeld voorhoofd was nog ivoorblank, haar staalblauwe ogen keken wakker van onder de gezakte wenkbrauwen, de rechte neus had een fijne lijn en de mond, klein, met mooie valse tandekens, behield zijn serene uitdrukking.

Het was haar aan te zien, dat het voortdurend getuige zijn van nood en ellende, en het ondervinden van ondankbaarheid haar gemoed niet vergald noch haar hart versteend hadden. Een lelijk, dik, wit hondje met grijze balogen en spitse oortjes, waarvan het tipje in een driehoekje neerviel, lag in een mandje vóór haar.

Met de hand streelde zij onophoudelijk zijn rug, niet eenmaal door een lodderende waardering van het staartje beantwoord zelfs.

- Welnu? vroeg ze.

- Alles goed, antwoordde de onderbestuurster, en zij geeuwde, terstond zich daarover verontschuldigend.

- Zo moe?

- In drie nachten immers niet uit mijn kleren geweest!

- Hoe jammer, hoe jammer, dat ik niet meer helpen kan, zuchtte juffrouw Agatha. - Binnen acht dagen ben ik hier voorgoed weg, ben ik in 't gesticht van Poortakker, zei ze met een nieuwe zucht.

- Wat zal 't mij varen, sprak juffrouw Constance, die thans volkomen vergeten had, dat er ook wel soms, ondanks algemeen goede verstandhouding, een kleine wrijving van karakterverschil of heimelijke onenigheid, onder beleefdheid verscholen, tussen beiden had bestaan.

- Gij zult mij opvolgen als bestuurster, ik zal u een buitengewoon gunstig getuigschrift geven. Ge moet een rekwest indienen aan de heren van de Hospitiën. Het kan niet anders

[p. 1226]

of ge zult directrice worden.

- Laten wij het hopen, juffrouw Agatha. Maar gij hier weg... Och, het pakt mij te zeer, kom laat ons gaan slapen. Wij hebben een goede, lange nacht voor ons, hoop ik.

- Zeg het maar niet zo luid, dat de bel het hoort, maakte juffrouw Agatha met de wijsvinger omhoog de ontmoedigende opmerking.

En juist op dit ogenblik ging de straatbel over, in helle zilver toon door de grote voorhal uitdreunend.

- Och Here! zuchtte juffrouw Constance teleurgesteld. - In godsnaam! voegde zij er, gewend aan dergelijke storing, onderworpen, hulpvaardig aan toe.

En zij ging kijken in de vestibule, waar de portierster de deur reeds ontsloot.

Een vigilante stond buiten.

De koetsier, dik, in dikke mantelkraag, met gebogen rug, opende het portier.

Twee vrouwen, waarvan de ene de andere steunde, stapten eruit:

Jeannette en Euzeke.

- Meuge w' hier binnenkome? vroeg Jeannette.

- Alle vrouwen in nood, als ze geen besmettelijke ziekte hebben, om 't even waar vandaan en op welk uur van dag of nacht, mogen dat veertien dagen vóór de geboorte van hun kind, en blijven tot volledig herstel, zei de onderbestuurster.

- Is het uw dochtertje? vroeg ze aan de begeleidster.

- Mijn dochter! antwoordde Jeannette gekrenkt, - 'k 'n ben toch zeker nog zu oud nie om 'n dochter t' hên van in de twintig?

- Madame, help mij, bad Euzeke, ineengekrompen, gewikkeld in een grote sjaal.

- Juffrouw, juffrouw Constance, zo heet ik.

- Help mij, ieffer Constance, bad het meisje weer.

- Ik zal, kind, kom, kom stilletjes boven, en zij sloeg een arm beschermend om haar schouder.

- Ieffer Constance, mag ik mee? smeekte, zonder veel vertrouwen haar vraag ingewilligd te zien, Jeannette.

- Neen, vrouw, niemand, dat is door het reglement verboden. Maar morgen tussen twee en drie uur moogt ge om

[p. 1227]

nieuws komen.

- Help mij, bad Euzeke opnieuw.

- Dien duts toch! zei Jeannette nog dralend, - azu zonder een bekend oanzichte bij heur, en in 't midde van de nacht!

- Dank God dat het in de nacht gebeurt, sprak juffrouw Constance, - en dat ze niet in handen van de studenten wordt gegeven.

- Zoen ze mij kwoad doen? vroeg Euzeke verschrikt.

- Neen, neen, volstrekt niet, maar ge zoudt ze toch niet geerne bij u hebben, dat weet ik, was het antwoord van haar die, rijk aan ondervinding, dadelijk besefte met welk soort van meisje ze te doen had.

Zij waren reeds boven de trap, door de lange gang naar de afgelegen kamer toe, met de vijf grote ramen van mat glas, een paar ijzeren bedden met rode dekens, een zitbad en een brandende kachel.

De verloskamer...

Met een gegriefd hart stapte Jeannette weer in het wachtend rijtuig, en reed heen langs het donker water en de slecht verlichte weg.

Wandelaars waren er niet meer; enkel hier en daar op de eenzame kaai nog een haastig voorbijstappende.

Werktuiglijk keek ze door het raampje. Een ander rijtuig kruiste met dat, waarin zij zat, en in het vluchtig schijnsel van de straatlantaarn op de hoek van de Coupure zag ze: God van den hemel, mijnheer Florimond!

- Ja, ja, hij was het!

Zij zag een wit costuum, een vederhoed, een schittering van gouden knopen en goudgalon. Hij zat met de rug naar de paarden en, vóór hem op de achterbank, had Jeannette, als in een weerlicht, ook roze en witte meisjesklederen en klatergoud gezien.

Zijn zusters zeker!...

Ze reden naar het nachtfeest van madame Carbonnelle. Jeannette had er meer dan eens onduidelijk iets van gehoord...

- Wat es de wereld toch, wat es de wereld toch! kreet ze in zichzelf.