|
| |
| |
| |
XXXV
Na de heftige scène met het Geluw Meuleken was de toestand op de boerderij gedurende enkele dagen hoogst gespannen geweest. Smul liep sprakeloos en somber, als een bruut, over het erf, Vaprijsken was aan de drank, werkte niet meer, sprak van weggaan en in haar radeloosheid had Rozeke haar ouders te hulp geroepen.
Moeder, steeds categorisch in haar optreden, wilde dat zij heel de boel ineens opruimde, dat zij, niet alleen het Geluw Meuleken, die nu trouwens bij haar moeder in het dorp was en bleef, maar ook en vooral Smul en Vaprijsken voorgoed aan de deur zette. Doch vader Van Dalen en Rozekes broeders, veel kalmer en wijzer, kwamen daar sterk tegen op en beweerden dat het gekheid wezen zou. Moeder had mooi praten, omdat zij zelf niet voor 't geval stond, maar waar vandaan zou zij zo ineens twee nieuwe vaste knechts gaan halen, terwijl met de ophanden zijnde oogst, nergens zelfs meer noodhulp was te krijgen? Zo'n vaart had het dan ook niet genomen. Moeder had het onuitvoerbare van haar al te radikale plan al spoedig ingezien, Vaprijsken was tot reden en bedaren gebracht en Smul werd voorlopig met rust gelaten. Zelf was moeder ten slotte voor Rozeke een nieuwe meid gaan zoeken, een van ver; een ‘uit den bosschen’ zei moeder, zodat ze niets met al 't gescharrel en geknoei van de laatste tijden zou te maken hebben. Op een ochtend kwam het meisje, vergezeld van moeder, op de hoeve aan; en 't leek een vriendelijk, ietwat bedeesd deerntje, een zwartje, met héél lichtblauwe, bijna witte, kleine oogjes en een rond, zachtwangig, door de zon gebruind gezicht, vol bruine sproetjes, veel bruiner en veel dichter op elkander gezaaid nog dan die van het Geluw Meuleken. Die overvloedige sproetjes en die hele lichte ogen vond moeder buitengewoon
| |
| |
lelijk, en dat stelde haar enigszins gerust voor de toekomst vanwege geknoei met de knechts. Zij heette Meleken.
En weer ging eindelijk op het hoevetje het vlijtig, alledaagse leven zijn gewone gang.
De oogst was begonnen, het vlas was reeds weg en nu was men overal aan 't pikken van de rogge. Van alle kanten klonk het sissen van de scherpgeslepen sikkels in het ruisendneerzijgende koren; en weldra stond de ganse uitgestrekte vlakte bezet met ontelbare, als levende gestalten in elkaar gestrengelde en overeind geplaatste schoven. Het waren, in het zonnegoud, als zoveel goud-gekapte en goud-gerokte vrouwtjes op het kaalgeschoren stoppelland; als stille processies van duizenden en duizenden, allen in de verte geschaard om 't rustig dorpje met zijn puntig, grijswit torentje; allen statig gaande, in geheimzinnige vroomheid, tussen de paars-bloeiende klavervelden en de heldergroene weiden, als een reusachtige dankbedevaart van landelijke heerlijkheid en weelde. Tot één grote hymne van vruchtbare arbeid versmolten alle gebaren en geluiden; er was geen tijd voor grapjesmaken noch voor klein gescharrel meer; en ook op Rozekes hoeve was 't nu ingespannen werken, van de vroege ochtend tot de late avond. Allen voelden de verantwoordelijkheid en de plicht van de ernstige landarbeider in oogsttijd; en Smul, zowel als Vaprijsken en de andere, gehuurde pikkers en bindsters, stonden heel de dag in zonnegloed op 't hete veld, midden in de zware garven die op de blonde stoppelakker vielen als weggemaaide soldaten op een slagveld. Smul wakkerde hen allen door zijn kranig voorbeeld aan.
- Toe, jongens, nog 'n uurken, nog 'n half uurken, nog 'n koartierken binst da we 't scheun weer hèn, 'k zal ulder trekteren mee nog 'n flassche, porde hij hen aan, nadat de zon, die heel de lange dag op de gebogen ruggen had gebrand, reeds lang in haar apotheose-luchtkastelen van rode en gouden wolken onder de in vage schemering wegsmeltende horizon verdwenen was. En tot de allerlaatste man bleef hij gebukt en zwetend sikkelen, soms heel alleen in 't laatste avondrood op 't uiterst hoekje van een veld, waar hij dan halmen en aren van vuur en bloed scheen neer te maaien.
| |
| |
En lang reeds zaten de anderen etend om de avondtafel, als hij, eerst nog naar zijn paardestal gegaan, ook eindelijk binnenkwam en uitgehongerd en doodmoe begon te slurpen.
En Rozeke kon niet anders dan hem dankbaar zijn en hem bewonderen voor zoveel toewijding en moed, al bleef zij ook haar vroegere schrik steeds voelen. Dat was iets onoverwinbaars, dat was in haar gekomen, door zijn woestheid, die eerste keer, tijdens zijn wilde aanranding, in het door de weghollende paarden platgetrapt en neergeslingerd koren; en telkens kwam het weer, telkens zag en voelde zij de wrede, gruwelijke scène in al haar akeligheid en vreesde zij dat het wellicht opnieuw gebeuren kon. Haar grote angst was van met hem, al was 't ook maar een enkel ogenblik, alleen te zijn. Dat was nog nooit voorgekomen sinds al de tijd dat hij bij hen woonde, behalve op die avond toen het Geluw Meuleken was weggelopen; maar nu, de laatste weken, leek het wel of het noodlot er zich mee bemoeide. Het was herhaaldelijk gebeurd dat hij haar 't een of ander vragen kwam terwijl ze toevallig heel alleen in de keuken was; en eens zelfs, haar in de keuken niet ziende, had hij haar gezocht tot in haar kamer, waar zij iets aan 't schikken was. Toch deed hij nooit iets vreemds, iets ongewoons, iets dat haar onberedeneerde angst rechtvaardigen kon. Meestal keek hij haar zelfs niet aan terwijl hij tot haar sprak, tenzij heel vluchtig soms, alsof hij niet goed durfde, met een korte straal van zijn strak-harde, barse ogen. Hij zei doorgaans kortaf wat hij te zeggen of te vragen had, en luisterde met zijdelingse blik naar haar antwoord; en zodra alles zakelijk gezegd was ging hij weg, stug weer naar zijn werk.
En toch... toch was ze zo bang! - Telkens had ze 't akelig voorgevoel dat hij haar eens, heel onverwacht en plotseling, lang en frank en bars vlak in 't gezicht zou durven aankijken en dat hij haar dan iets vragen zou, dat hij haar tot iets dwingen zou, waartegen ze zich slechts met de uiterste krachtsinspanning zou kunnen verdedigen. Het zou wellicht een bruuske overrompeling van ruw geweld zijn, een woeste aanranding, gelijk die onvergetelijke avond in het koren; het zou iets zijn,... ze wist niet wat, iets schrikkelijks, iets dat als een orkaan plotseling over haar zou aangestormd komen
| |
| |
en haar zou verpletteren.
Vreemd was het dat ze dat juist zo sterk voorgevoelde en vreesde, nu hij uiterlijk veel zachter, veel gedweeër leek dan vroeger. Hij zag er slecht en mager uit de laatste weken, wellicht door 't overmatig werken uitgeput; en soms, wanneer zij hem op mooie zomerzondagmiddagen afgemat en eenzaam onder een boom of ergens op het erf zag zitten, in plaats van zich als Vaprijsken in de herbergen van 't dorp te gaan verlustigen, voelde zij een vaag medelijden in zich opkomen en had zij wel graag iets willen verzinnen om hem voor zijn hard zwoegen vergoeding te geven. Maar wat? Zij wist het niet, zij durfde er haast niet over denken. Zij durfde hem vooral niet vragen: - Scheelt er iets, Ivo? Voelt ge u niet wel? Waarom gaat ge u niet eens amuzeren in het dorp, gelijk Vaprijsken? Zij schrikte van 't idee alleen dat zij hem zoiets vragen zou. Het kwam haar voor of plotseling dan 't allerergste zou gebeuren, dàt waar ze juist zo bang voor was. En ze zei noch vroeg iets, maar sloeg hem angstig gade, in voortdurende bange spanning, dat het lang gevreesde eindelijk los zou barsten.
Zo zat hij eens, op een zondagmiddag, als naar gewoonte alleen zijn pijpje rokend, onder de schaduw van een boom in 't gras. Meleken had verlof gevraagd en was naar haar verre dorpje in de bossen en Vaprijsken zat ergens in een herberg. Haast iedere zondag nu trachtte Rozeke iemand van het ouderlijk huis bij zich te krijgen; en weer verwachtte zij moeder met La, of vader met Miel of met Dolf, die doorgaans 's zondags in het dorp naar de vesper gingen en daarna even door kwamen gewandeld, tot aan 't boerderijtje. Maar reeds lang had zij ditmaal op 't verre kerktorentje het eind van de vesper horen luiden en 't werd vier uur, halfvijf, vijf uur en eindelijk begreep zij dat die zondag niemand komen zou. Meteen bedacht ze zich dat het juist kermis was in een naburig dorp en dat La en Dolf, die beiden een verkering hadden, daar wellicht met hun lief naar toe waren gegaan, terwijl vader en moeder en Miel thuis bleven wachten.
Zij keek door 't kleingeruite raampje. Smul zat nog steeds in dezelfde houding, de rug geleund tegen de boomstam die hem half voor haar gezicht verborg, de benen uitgestrekt in
| |
| |
't gras. Een licht doorschijnend-blauw wolkje dreef nu en dan van achter de ruige, donkere stam zijlings weg; hij rookte. Verder zag zij 't openstaande hek van 't erf en de eenzame landweg met bomen, waar nu geen mens ging. Nog verder, achter zijn klein bloemen- en groentetuintje, stond het helder werkmanshuisje met zijn groene luikjes en zijn glinsterende ruitjes, deurtje dicht en stilte er omheen, als verlaten.
Rozeke zuchtte en keek weer op haar handwerk: zij breide aan een bruinwollen borstrokje voor Hilairken, tegen de volgende winter. De kleine zat naast haar, plat op de grond bij haar werktafeltje, de benen open, morsend met aarde, in en uit een blikken kroesje. Hij had last van zijn tanden en kwijlde en de kwijlstraaltjes rekten vanuit zijn natte open mond tot op zijn borstje en van daar tot in zijn morsgeknoei met aarde, waar het een slijkplasje werd. Hij had er grote, stille pret in, als in een onuitputtelijke bron van joligheid, die hij voortdurend in zichzelf droeg; en zijn handjes en gezicht waren nat en zwart als van een wroetend modderbeestje. Het kleintje in zijn wieg lag leutig op de rug te glimlachen, met blaasjesmond en wijd open, helder schitterende ogen; en af en toe sloeg het juichend en spartelend armpjes en beentjes heen en weer, als een vogeltje dat weldra uit zijn nestje zal gaan vliegen.
Dieper zuchtte Rozeke en zij keek haar beide kinderen met ontroerde tederheid aan. Zij dacht aan Alfons en een zee van leed woelde weer uit de diepten van haar binnenste de tranen tot haar ogen op. Ach, dat hij 't toch niet beleven mocht: zijn vrouw, zijn kinderen, hun welvaart op het hoevetje, hun aller kalm geluk in 't schone, vreedzaam jaargetijde, de welverdiende rust na 't harde werken van de ganse zomer! Een droeve plooi kwam om haar mond; zij schreide in stilte. Uren lang soms zat ze zo te schreien in rouwvol herdenken en herleven van 't zo kort-gelukkige verleden. Iedere rustdag, ieder uur van ontspanning of van eenzaamheid kwam dat telkens weer zo bitter en wanhopig kwellend in haar op. - Maar eensklaps schrikte zij en meteen droogde de emotie haar tranen en spande haar zenuwen tot onbewuste zelfverdediging. - Daar zag ze Smul langzaam van
| |
| |
onder de appelboom opstaan. Wat zou hij nu doen? Zij was alleen en hij wist het; en hij kon ook wel onderstellen dat niemand van haar thuis nu nog zou komen...
Zij zag hem naar de paardestal gaan en in het donker vierkant van de openstaande deur verdwijnen. Zij verademde even. Het ogenblik daarna hoorde zij de merrie en het veulen, dat reeds groot werd, als van blijdschap hinniken. Hij streelde hen zeker, of gaf hun een lekkernijtje. Hij kwam weldra weer buiten en sloot achter zich de onderdeur. Dadelijk kwamen de merrie en het veulen hun hoofd uitsteken en keken hem na. Hij had ze blijkbaar even losgebonden. Het kleintje wipte met een dolle huppelsprong opzij en rekte toen zijn slanke hals uit naar de zware merrie en beet haar stoeiend in de nek. De merrie schudde 't, in een gewuif van haar donkere manen, als verveeld van zich af. Maar meteen keerde zij zich half om en onmiddellijk reikte 't veulentje zijn lange hals scheef naar onder, en zoog. - Smul liep langzaam slenterend over de boomgaard, tot aan 't hek.
Daar stond hij een wijl, rokend, de handen in zijn broekzakken, turend naar rechts en naar links, over de verlaten landweg. En Rozeke dacht: - hij staat te kijken of ze van thuis niet komen. Een buurman, die uit 't dorp terugkeerde, liep langzaam voorbij en Smul wisselde met hem een groet en een kort praatje. Rozeke hoorde van in de keuken hun luide stem, terwijl de man, even opgehouden, verder voortschreed:
- Scheun weer, hè?
- 't Es pertijkelier!
Die eenvoudige woorden, zoals zij ze dagelijks hoorde, klonken haar vreedzaam en geruststellend in 't oor. Er lag ook zulk een goede rust en vrede over alles. De zon, reeds temperend het heetste van haar stralen, daalde langzaam, in zacht-rodende en gouden gloed naar 't westen, er hing een gouden pulver over 't land en weldra zou de heerlijk kalme avondfrisheid komen. En zij dacht erover om zelf nu een uurtje buiten met de kinderen van het lieflijke weer te gaan genieten, toen zij hem eensklaps om zag keren en met vastberaden stap naar 't huis toetreden.
Haar hart joeg sneller en zij keek, als om een steun te heb- | |
| |
ben, naar haar twee kinderen. Doch zij vond zichzelf onnozel; hij kwam toch immers elke dag, elk ogenblik in huis; waarom hoefde ze nu bang te wezen! Zij zou hem eenvoudig een glas bier aanbieden en dan zou hij wel spoedig weer weggaan.
Gewoon kwam hij door de openstaande deur binnen gestapt.
- 't Es woarm, hè, Ivo; wilt ge 'n gloas bier drijnken? vroeg ze, ondanks al haar inspanning om kalm te blijven toch een lichte kleur van emotie krijgend.
- Merci, 'k 'n hè gien goeste, 'k 'n voele mij op mijn gemak niet, antwoordde hij kortaf.
Onthutst keek zij hem aan. Hij zag er werkelijk niet goed uit, bleek en getrokken, met rimpels in 't gezicht; en zijn ogen stonden flauw en dof, ondanks hun gewone, barse uitdrukking.
- Zeu, wa scheelt er dan? vroeg zij belangstellend.
Hij schudde 't hoofd en eensklaps ging hij, ongevraagd, op een stoel, vlak vóór haar werktafeltje, zitten. Hij leunde met de elleboog op het tafeltje en keek haar strak en vorsend aan.
- Bezinne, zei hij eensklaps, zonder voorbereidende inleiding, - azeu 'n kan 't nie blijven duren. 't Moet 't ien of 't ander worden?
Een schok voer door haar lijf, zij voelde plotseling het erge, het zolang gevreesde komen.
- Woa... woarom datte? beefde en stotterde zij.
- Da 'k zegge dat 't hier azeu nie 'n kan blijven duren, herhaalde hij met een soort koppigheid, in de kortbondigheid van een die niet gewend is veel te praten en slechts over enkele woorden beschikt om zijn gevoelens en gedachten uit te drukken. - 'k Ben hier boas en knecht terzelvertijd, bezinne; en 't moet 't ien of 't ander worden: boas òf knecht. Zij zat als versteend, als versteven. Zij wist niet wat te antwoorden.
- Ha moar ge zij gij boas! riep zij eensklaps, instinctmatig, onbewust van wat ze zei.
- 'k Ben knècht, zei hij met nadruk; - 'k ben knecht en 'k 'n wil hier giene knecht mier blijven. 't Moet 't ien of 't ander worden: mee mij hirtreiwen, of ik hier wig.
- Daar was het grote woord gezegd, dát wat ze bovenal
| |
| |
vreesde. Het stond ineens vóór haar, vast als een wrede werkelijkheid en zij gruwde ervan. Zij schudde hartstochtelijk het hoofd, met over haar wangen een kleur als vuur, met in haar ogen de onverzettelijke stugheid van een sterk besluit:
- Nie nie, Ivo; nie nie, dat 'n es nie meugelijk, dat 'n kan niet;... Alfons;... mijn kinderen,... o nie nie, noeit, noeit!
Als door een veer bewogen stond hij op.
- Al gezeid. Zoekt ou nen andere knecht. 'k Goa in mijn viertien doagen.
En vóór ze de tijd had nog een woord te spreken was hij de deur uit.
Daar zat ze, stom en roerloos, als van steen. Zij keek hem door het raampje na en zag hem over de boomgaard wegstappen, vlug en vastberaden, het hek uit, de landweg op, in de richting van het dorp.
- Ach Hiere! Ach Hiere! slaakte zij dof en angstig, bevend van ontroering.
Gezellig morsend en kwijlend zat Hilairken vóór haar voeten steeds te knoeien: spartelend, met glinsterende oogjes en met blaasjesmondje, lag Marietje in haar wieg te jubelen...
|
|
Auteursrechtelijk beschermd