Het gezin Van Paemel
(1903)–Cyriel Buysse–
Auteursrecht onbekend
[pagina 45]
| |
Eerste Tooneel
Vader van Paemel, Moeder van Paemel.
Bij het opgaan van 't gordijn zit Vader van Paemel midden op den vloer met een hakmes kleine brokjes hout te hakken, die hij in hoopjes verzamelt. Moeder van Paemel, steunend op een stokje, komt uit de kamerdeur links
M.v.P.
't Kindeken es stille,... 't sloapt. 't Zal 't al gauwe geweune zijn zonder zijn moeder.
V.v.P.
Joa, dat es nou 't ienigste wat dat er ons in onzen ouën dag nog overblijft: de schande.
M.v.P.
Och Hiere, kan da oarm schoapken da helpen? 'K ziet-e 'k ik toch geiren;... en God hêt de voader gestraft, ge moet dà peinzen. (Moeder van Paemel gaat met inspanning zitten. Lange stilte, terwijl Vader van Paemel machinaal brokjes hout blijft hakken. In de verte hoort men dof kanongebulder, luiden van klokken en toejuichtoonen van muziek en zang).
V.v.P.
God hêt hem gestraft, zegt-e gij... God 'n schiet toch mee gien geweiren.
M.v.P.
't Es gelijk,... ons Hier hêt toegeloaten dat de misdoadiger gestraft wierd. 'K 'n weinsche niemand gien kwoad, moar 't es toch God die 't zeu gewild hêt.
V.v.P.
Masco hêt hem gestraft,... dà es de woarheid. Masco hêt er op geloerd en op geschoten om hem deud te schieten, en God, verre van hem te straffen, 'n hé nie gewild dat hij stierf. Hij es iene van zijn eugen kwijt, 't es woar; moar dat 'n belet niet dat hij van doage treiwt en rijk en gelukkig es, en da heul 't dorp fieste veur hem viert. (Wijst naar den achtergrond) . Heurt
| |
[pagina 46]
| |
da schieten, en da luien, en da muziekspelen en zingen; oud en jong, oarm en rijk, iederien doe mee, iedereen bewijst hem ierbied. Straks komen ze alhier veurbij, op hulderen terugwig noar 't kastiel, en d'r 'n es nog giene mensch die zal durve peinzen, verre van 't te durve zeggen, dat da zijn kind es, die doar in de koamer ligt. 't Kind van ne rijken baronszeune, dat deur oarme meinschen, die hij zelve gereineweerd hêt, opgevoed moe worden! Gien ienen 'n zal dat durve zeggen! 't Es ommers 't kind van den toafelknecht, iederien zegt 't in 't dorp. (Korte pauze) . Nie nien,... 'k 'n hiete da gien straffe Gods. Op òns, die 't nie verdiend 'n hên, die ons leven lang ierlijk geleefd hên, op ons valt de straffe Gods. (Met een snik in de stem) . Woarom hêt Désiré, dien oarmen duts, verdiend van te stirven? En woarom hên we wij al ons ongeluk verdiend: ons reinewoassie, 't verlies van onzen broafste jongen, de schande van ne zeune die in 't kot gezeten hêt, de schande van ne zeune die nen deserteur es, de schande van 'n dochter die 'n onwettig kind hêt, en de schande van 'n dochter die mee ne meurdenoare getreiwd es! (Kanongeschut, muziek en zang in de verte) .
M.v.P.
O, Voader, ne meurdenoare! G'n meugt da toch nie zeggen. Niemand 'n hêt 't gezien.
V.v.P.
Wat geeft dat dat 't niemand gezien 'n hêt? Doar 'n es toch zeker giene meinsch op heul 't dorp die d'r an twijfelt. Woarom hadt hij iest alles g'ried gemoakt om noar Amerika te vluchten zonder dat er iemand iets van wist? Woarom es 't zjuust gebeurd den oavend veur zijn vertrek? Woarom zat Kerdula al in Antwirpen op hem te wachten? Ala toe toe. Vroagt an al die ge wilt' wie dat er op menier Maurice geschoten hêt en ze zillen ou antwoorden dat 't Masco es. 'T 'n es niet dat den baronszeune ne voet uit zijne wig zoe geweest hên hadt hij op de slag deud gebleven in ploatse van moar 'n euge kwijt te zijn, moar 't 'n es niettemin 'n schande te mier veur ons da onze scheunzeune ne meurdenoar es.
M.v.P.
Och,... woaromme zoedt hij da gedoan hên?
V.v.P.
Waoromme?... wie weet da woaromme? Woarom ès ne sloeber ne sloeber en ne meurdenoare ne meurdenoare? Woarom hêt onzen ouwste sloeber tegen de politie en de soldaten gevochten en woarom es onze jongsten lijk ne lafoard van den troep wiggevlucht? | |
[pagina 47]
| |
M.v.P.
Och, Voader, Kamiel es toch nen broave jongen en hij ziet ons alle twieë geiren. Doar 'n komt toch noeit gienen brief van hem of d'r stoat in dat hij ons toch zeu geiren nog ne kier zoe weere zien. En peis ne kier dat hij ons geld hè willen zenden om... | |
Tweede Tooneel
De vorigen, de Postbode.
De Postbode
(in den achtergrond op, met een lijvig pak onder den arm).
De goên dag, Van Poamel en vreiwe. Kijk ne kier wa da 'k hier hê veur ulder.
M.v.P.
Och Hiere, facteur, wa es datte?
De Post.
'K'n weet 't niet, 'k ben zelve curieus om 't te zien. 't Komt van Amerika.
M.v.P.
O! 't zal van Kamiel zijn! Moar hoe moên we da open doen?
De Postb.
Wil 't ik doen? Moar ge moet iest den bulletijn aftiekenen.
M.v.P.
Ha moar Hiere, w'n keune wij da niet. W'n zijn wij nie gelierd.
De Postb.
Da Van Poamel 'n kruiske zet, 't es euk goed.
Vader van Paemel staat op en zet een kruisje met een potlood op het bulletin.
M.v.P.
(tot de postbode).
Neem,... doar es 'n mes om t' open te snijen.
De Postb.
(snijdt het pak open).
'k Ben curieus, 'k ben doanig curieus om te zien wat dat 't es... O!... 't es 'n kreune, azeu 'n scheune kreune van gemoakte blommen. O, kijk ne kier hoe scheune! hoe scheune!...
M.v.P.
(met van bewondering in elkaar geslagen handen).
Och Hiere da es toch scheune! O voader, kijk ne kier hoe scheune! (Zij begint te huilen) .
De Postb.
En kijk ne kier, doar hangt 'n briefken an. (Leest) Om op het graf van mijnen beminden broeder Désiré te leggen.
Geteekend: Kamiel van Paemel. | |
[pagina 48]
| |
M.v.P.
(snikkend).
Och Hier, och Hiere!
Vader van Paemel, sprakeloos, gaat weer neergehurkt zijn hout zitten klieven.
De Postb.
Hâââ!... da es toch scheune!... da es toch scheune! Woar moe 'k ze leggen?
M.v.P.
Zet ze doar in den hoek, tegen den muur.
V.v.P.
(met ontroerde stem).
Trekteert... de facteur... mee nen dreupel.
M.v.P.
Joa ik. (Zij geeft de postbode een borrel) . Nog eentje?
De Postb.
Bah joa, 'k wil ik nog wel eentje. Dat 'n zal gien kwoad doen. (Moeder van Paemel schenkt opnieuw het glaasje vol) . C'est ça, merci. ge zijt bedankt, zulle. Ala, elk ne goên dag. 'k Goa al gauwe ne kier goan kijken noar de fieste ginder. 'k Ben curieus om te weten wat dat er doar gebeurt. (Toenemend geluid van kanongeschot, muziek en zang in de verte. Postbode in den achtergrond af) .
M.v.P.
O, voader, nou 'n meugt-e toch nie mier zeggen da Kamiel gienen broave jongen 'n es.
V.v.P.
(weent in stilte, met afgebroken stem).
'K'n zeg ik doar niets van... moar... 't'n es... die scheune kreune niet... die Désiré... weere... zal in t' leven roepen...
M.v.P.
'k Weet ik da wel, moar hij hêt hij 't toch gedoan omdat hij ons en Désiré geiren zag. Och,... loat ons nou liever vergeten 't gien dat de kinders ons misdoan hên, en peinzen dat er euk veel goed in ulder was. Ze goan nou toch amoal wig en we blijven alliene. (Snikt) . Wie weet of we nog oeit ien van onz' kinders weere zien. Vergeef het ulder, voader, as z'ou wa misdoan hên. 't Es toch zeu triestig om meschien veur altijd in onienigheid van onz' kinders te moeten schiên. (Stilte) .
V.v.P.
Joa 't, 't es triestig om in onienigheid van ou kinders te moeten schiên; moar es 't euk nie triestig van te moete peizen da ge heul ou leven veur ou kinders gewrocht hêt, en da z' ou allemoal verloaten as ge ziek en oud en oarm en versleten geworden zijt? Es da nou 'n meniere van handelen, lijk of Célestine mee ons gedoan hêt, van ons hier in onzen ouën dag in ons miseroabel huizeken alliene te loaten om in 't kleuster nonne te goan worden? En es da 'n meniere lijk of Kerdula gedoan hêt van mee heure sloeber noar Amerika te vluchten zonder ons zelfs goên oavend te kome zeggen? | |
[pagina 49]
| |
M.v.P.
Edewoard zal toch komen ier dat hij vertrekt; hij hêt 't mij vaste beloofd.
V.v.P.
Hij hêt ou vaste beloofd van te komen, zegt-e, en hij vertrekt morgen en we 'n hên nog nie gezien. 'K ben curieus om te weten wannier dat hij zal komen. Moar 't 'n kan mij waarachtig nie schelen of hij komt of niet. Hij mag vertrekken as hij wilt, den dienen, 'k 'n zal zelfs giene minuut mier op hem peizen. (Geluid achter 't scherm) .
M.v.P.
(smeekend).
Och voader, 'k heure zijne stap, hij es doar. Och, as 't ou blieft, 'n zijt er toch nie kwoad tegen; zegt hem 'n goe woordeken ier dat hij veur altijd wiggoat. (Snikt) . Peist toch da g'hem noeit mier 'n zilt zien. Wilt g't doen voader!
V.v.P.
(stug).
'K 'n weet niet, 'k zal zien. | |
Derde Tooneel
De vorigen, Eduard.
Ed.
(In den achtergrond op. Met hoort duidelijker het gelui der klokken, de muziek en het kanongebulder).
Dag voader, en moeder. Hoe goat 't mee ulder?
M.v.P.
Dag Edewoard. Nog al goed, jongen, en mee ou? Zet ou; ge zij welgekomen.
V.v.P.
(kijkt slechts even om, met koele stem).
Edewoard.
Ed.
(tot vader Van Paemel).
Voader, 'k kom ou adzju zeggen; we vertrekken morgen noar Amerika.
V.v.P.
(houthakkend zonder op te kijken).
'K hé 't heure zeggen.
Ed.
'K weet da ge verdriet g'had hêt in mij voader, en gij euk, moeder. Moar 'k 'n wil in vijandschap van ulder nie schiên, en ier da 'k wig goa kom ik hulder vergiffenesse vroagen.
M.v.P.
(ontroerd).
We vergeven 't ou, jongen, we vergeven 't ou, en w'hopen da ge ginder zilt gelukkig zijn, en Zenobie en de kinders euk.
Ed.
Zenobie en de kinders zillen ulder van den achternoen euk adjzu kome zeggen, moeder. Ik moe veurop noar Antwirpen te wille van de koeffers.
V.v.P.
(half omgekeerd, tot zijn vrouw).
Hij 'n hè hij ons vergiffenesse nie neudig. Hij hêt hij ommers altijd zijn eigen gedacht gedoan. Hij 'n hê hij ommers euk onz' permissie nie | |
[pagina 50]
| |
gevroagd om tegen de saldoaten en de politie te goan vechten.
M.v.P.
Och...
Ed.
't Gien da 'k gedoan hè was om wel te doen, voader.
V.v.P.
(omgekeerd, tot Eduard).
Joa?... Was 't om wel te doen dat-e gevochten het tegen de saldoaten? dat-e meurd en brand hêt helpe stichten?
M.v.P.
Och, voader...
Ed.
(zacht).
Joa 't, voader, 't was om wel te doen (Van Paemel spotlacht) moar dat-e keunt-e meschien nie verstoan, voader, en doarom...
V.v.P.
Nien ik, zulle, dat 'n kan ik zeker nie verstoan. Zeu verre 'n goa mijn verstand nog niet...
Ed.
Hawel, doarom es 't beter van doar nie mier van te spreken. (Goedkeurend hoofdgeknik van moeder Van Paemel) . 'K hè veele geleên, voader, op alle manieren, maar 'k wete da mijn leven nou verbeteren zal, en da 'k gelukkiger zal zijn as vroeger. En doarom wil ik in vriendschap van ou schiên, voader, want 'k hè nog altijd 'n hope dat-e gulder euk ons ellendig Belzeland zilt verloaten om in Amerika bij ons te kome weunen. (Ziet de krans) . Van wie es die scheune kreune doar?
M.v.P.
't Es van Kamiel, om op Désiré's graf te leggen, de facteur hè ze doar seffens gebrocht. Zilt 'em toch wel bedanken, Edewoard?
Ed.
Joa ik, moeder, 'k beloof het ou. 't Spijt mij da ge 't zelve nie 'n zilt keunen doen.
M.v.P.
O!... da voader moar 'n wilde!...
V.v.P.
Ik blijve woar da 'k ben.
Ed.
G'hêt ongelijk, voader, ge zoedt meschien nog zeuveel scheune rustige doagen keunen hên as ge mee ons meeging. We zoên al te goare veur ulder wirken, lijk of ge gulder veur ons gewirkt hêt as-e we jong woaren.
V.v.P.
(houthakkend).
Ik zal mijn eigen wel helpen, 'k ben da geweune. K'n hè heul mijn leven nie anders gedoan of wirken en zwoegen, en, as ik nie mier 'n kan,... hawel, 't oarmhuis es doar euk nog. (Houdt even op met hakken) . 'K ben op dees dorp geboren, 'k hè d'r in de tsjestig joar gewirkt en gesloafd, en 'k wil d'r euk stirven. 'K wille liggen woar da mijn ouërs liggen, woar da Frans en Leonie liggen, (snikt) woar da... Désiré ligt. (Korte stilte) . Mij 'n moet-e van Amerika nie kome
| |
[pagina 51]
| |
spreken (wijst naar zijn vrouw) moar wil ze zij mee ou meegoan, aangezien da ze doar zulk 'n goeste noar hêt, da moe ze weten. Elk moe zijn zoaken weten, ik 'n zal heur nie tegenhouën.
Ed.
(hoodfschuddend).
O moeder...
M.v.P.
Nie, nie, jongen, o nie, ik blijve bij voader, hoe geirne da 'k euk mee ou mee zoe goan. 'T 'n es nie as ge bijkans vijftig joar te goare geleefd hêt, da ge vrijwillig van malkander schiedt. Nie, nie, o nie nie.
Zij weent in stilte. Van Paemel blijft langzaam voort houthakken. Luider weergalmt in de verte het kanongeschot en het gelui der klokken.
Ed.
Wannier es Romenie vertrokken?
M.v.P.
Iergisteren; 't schijnt dat het ne goeijen memmedienst es die menier de pasteur heur bezorgt hêt.
Ed.
En 't es van doage dat de sloeber treiwt e-woar?
M.v.P.
Joa 't. (sterker gelui der klokken) . 'K peize dat den dienst nou gedoan es en da z' uit de kirke komen. (Gaot naar een der raampjes) . O, doar es volk ginder inde verte! 'K geleuve woarachtig da z' alhier zille komen.
V.v.P.
Ze zillen heul zeker alhier veurbij komen: ze moên ommers deur de triomfpeurte die ginder an 't einde van de wig staot. Sloeber Landuijt goa ulder 'n oansproak houën, hè 'k heure zeggen. (Korte stilte waarin men buiten het hooger opstijgend lawaai hoort) . Moar 'k 'n peize niet dat 't ulder goest es da z' alhier veurbij moeten. Ze zijn zeker schouw dan we wa zoên doen. Iergisteren kwam ik de paster tegen. Zegt hij: Van Poamel, g'n zilt toch gien schandoal moaken e-woar? as 't moest lukken dat de stoet ouw huis veurbij komt? Zij zoên 't zeker wèl doen, as z' in ons ploatse woaren.
Ed.
Zoên ze 't meschien nie verdienen as er wa gebeurde?... Heurt da schandoalig lawijd veur die sloeber! Buiten 'n durven de meinschen azeu niet, moar dat 't in de stad woare hij zoe veel kans hên da z'hem vitriool in zijn gezichte sloan.
M.v.P.
trekt het raam half open. Naderend geluid van muziek en zang en juichkreten. Verre kanonschotten en klokkengelui).
Voader!... (Geschrei van het kind achter 't scherm).
V.v.P.
(opstaande).
Ze moaken 't kind wakker mee ulder smeirig lawijd. 't Schriemt. (Heviger geschrei van het kind) .
M.v.P.
(gaat naar de deur links).
'K zal 't uit zijn beddeke nemen. | |
[pagina 52]
| |
Ed.
(Rukt het raam open).
En loat het ulder moar zien, an de smeirlappen!
Moeder van Paemel komt sussend met het kind op haar armen uit de kamer. Alle drie roerloos, op een afstand van het raam, van Paemel met zijn hakmes nog in de hand, zien den stoet voorbijgaan: eerst een spelend muziekkorps, dan de schooljongens met den meester op zij, dan een wagen met maagdekens in 't wit, dan een eerewacht van boeren te paard, dan het rijtuig van de jonggehuwden, waarin ook de baron en barones zitten, dan de dorpsgemeenteraad en eindelijk het volk, door Schiettekatte met getrokken sabel op behoorlijken afstand gehouden. Juichkreten: ‘Leve de jonge baron! Leve de jonge barones?’ weergalmen onophoudend, en in de verte luiden de klokken en buldert het kanon. Maurice draagt een zwarte monocle over zijn uitgeschoten oog. Hij en de baron kijken heel even, uit de hoogte, bij Van Paemel in. Schiettekatte staart dreigend; het gepeupel werpt spottende blikken naar binnen. Sussend wiegt moeder Van Paemel het stil geworden kind op haar arm.
Ed.
(knarsetandend).
Sloebers van kastielhieren!... Sloafsch, ellendig volk!
De stoet is voorbij en het lawaai sterft langzaam in de verte weg.
Ed.
(balt dreigend de vuist).
Den tijd 'n es nie verre mier da zulke dijngen nie mier 'n zille gebeuren. 't Ure van de wroake zal wel hoast gekomen zijn. (Moeder Van Paemel gaat langzaam weer zitten, vader Van Paemel gaat opnieuw, neergehurkt, hout klieven. Eduard neemt zijn pakje op, en rijkt zijn moeder de hand) . Ala, moeder, ik moe wig. (Ontroerd) . Adzju, moeder, stel het al wel. 'K hope dat 't veur altijd nie 'n es da we van malkander schiên. 'K hope da we mallekoar nog weere zillen zien en da w'al te goare nog gelukkig zillen zijn.
M.v.P.
(begint eensklaps te huilen. Vader van Paemel hakt langzamer hout).
'K hoop het euk, Edewoard, en God bewoare ou, jongen. Kom,... 'k ou 'n kruiske geven. G'n geleuf gij doar wel nie an, moar 't es toch nog nen treust veur mij, (Eduard buigt zich naar zijn moeder en zij schets met den duim een kruisje op zijn voorhoofd) en ge moet het an Kamiel overgeven. De goe reize, Edewoard jongen. Zuigt da g' ou geld nie 'n verliest en da g' in geen slecht gezelschoap 'n dompelt. Schrijft ons al gauwe van as g' angekomen zijt en van as ge Kamiel gezien hêt.
Ed.
(haar weenend omhelzend).
Joa ik, moeder, 'k beloof het ou, 'k zal 't doen. Adzju, moeder,... moederken. | |
[pagina 53]
| |
M.v.P.
God bewoare ou, Edewoard jongen, en da ge nog iets moest vergeten hên, we zillen 't ou zenden. (Zenuwachtig-machinaal wiegt zij het kind op haar knieën) .
Ed.
(tot vader Van Paemel die opgestaan is).
Adzju, voader, (hij drukt hem de hand) adzju. (Gaat plotseling snikkend naar de deur) .
V.v.P.
(met hikkende stem).
Edewoard,... de goe... reize, en 'k hope... dat-e ginder... zilt gelukkig zijn. (Eduard opent de deur. Moeder Van Paemel, de beide handen voor haar oogen, huilt en snikt aanhoudend door) . En doe euk... onz' complimenten... aan nonkel Justien.
Ed.
En an Kamiel, voader, moe 'k niets zeggen an Kamiel? Mag ik hem nie zeggen da g'hem vergiffenesse schijnkt en da g'hem geiren-ziet.Ga naar voetnoot(1)
V.v.P.
(ontroerd).
Joa g'... zeg het hem... Zegt hem da 'k hem euk geluk weinsch in zijn leven... en (snikkend) da 'k hem danke... veur die scheune kreune... die hij gezonden hêt... veur Désiré's graf.
Eduard af en vader Van Paemel hevig snikkend weer gehurkt bij 't hoopje hakhout).
EINDE
|