Suriname. Merkwaardige dieren

[p. 3]

I Merkwaardige dieren uit Suriname's oerwoud

Suriname herbergt in zijn uitgestrekte tropische oerwouden interessante dieren. Vele dieren zullen bekend zijn uit boeken en vooral uit dierentuinen, maar er zijn er ook die in dierentuinen niet te zien zijn en waar in leerboeken weinig of niets over te lezen is.

De meeste van jullie hebben wel eens gehoord van het Surinaamse orkest: Lex Vervuurt en zijn Sapakara's, maar hoevelen weten wat Sapakara's eigenlijk wel zijn?

De Sapakara is een soort hagedis, die in een hol in de grond leeft. Latijnse naam Tupinembis nigropunctatus. Glimmend zwart met gele spikkels en lijnen over de rug bereikt hij vaak, inclusief zijn lange krachtige staart een lengte van 1 m. Zijn kop lijkt op die van de sapakaraslang met een lange gespleten tong en een venijnige gevaarlijke bek, waarin vlijmscherpe tanden. Hij kan flinke sprongen maken en is een gevreesd rover van kippen en eieren.

Ik heb eens een dierententoonstelling in Paramaribo georganiseerd en de oppasser die daar dienst deed kan hierover meepraten. Bij het schoonmaken van het sapakarahok waagde hij zijn hand juist iets te ver binnen het deurtje en met een geweldige sprong had een van de dieren hem tussen duim en wijsvinger te pakken. Het dier liet niet los en met de grootste moeite konden we de man van zijn aanvaller bevrijden. Dat er van het vlees tussen 's mans wijsvinger en duim weinig overbleef hebben jullie wel begrepen. De dieren hebben de eigenaardige gewoonte om hun eieren in termietennesten te leggen. Nu moeten jullie je zo'n nest niet voorstellen als een gaatje in de grond, waar het steeds een komen en gaan is van termieten die ook wel ‘witte mieren’ worden genoemd maar in Suriname beter bekend zijn als houtluizen.

In het oerwoud vind je hun uit leem opgebouwde bolvormige nesten in de vork van een boom of rondom dikke luchtwortels hangen, of als termietenheuvels op de grond. Zulke nesten hebben al gauw de afmeting van een goed gevulde zak aardappelen. De sapakara baant zich met zijn scherpe klauwen een weg naar het hart van het nest, waarin hij dan zijn eieren deponeert. De ijverige houtluizen zorgen ervoor dat de bres in hun woning snel hersteld wordt en zo komen de eieren, veilig beschermd door de houtluizen tot ontwikkeling. De jonge sapakara werkt zich dan zelf later weer naar buiten.

De Indianen jagen op deze dieren, omdat het vlees voor hen een lekkernij be-

[p. 4]

Pipa Pipa

[p. 5]

tekent. Persoonlijk vind ik de smaak niet best maar over smaak valt nu eenmaal niet te twisten. Bij mij vallen de Sapakara's van Lex Vervuurt beter in de smaak.

Maar om op een ander wonderlijk dier over te stappen, hebben jullie ooit gehoord van de Pipa Pipa? In Suriname heten deze padden Swampoe Todo, oftewel de moeraspad. Het zijn grote platte padden, die normaal in de moerassen leven, alhoewel lang niet overal. Zij hebben een in vergelijking tot de rest van het lichaam abnormaal kleine driehoekige kop met heel kleine oogjes. De dieren hebben geen tanden en evenmin een tong. Wisten jullie dat de Surinaamse moerassen een van de zeer weinige plaatsen in de wereld zijn waar deze dieren voorkomen? De rug van het dier is op het gevoel erg ruw, maar bestaat in werkelijkheid uit een groot aantal haast microscopische kleine vakjes, waarin het wijfje, met behulp van manlief, haar eitjes deponeert. Daarna vormen zich dekseltjes over deze vakjes en zo ontwikkelen de jonge Pipa's zich op de rug van moeder, ieder in zijn eigen celletje.

Ik had eens een opdracht tot levering aan een Europees instituut van een 50-tal van deze Pipa's. Nadat ik met veel moeite een plaats in het oerwoud had gevonden, waar ze voorkwamen en ik er enkele dozijnen thuis in flink modderwater had ondergebracht, kwam pas het grootste probleem, n.l. dat van de voeding. Nu kon ik moeilijk weten wat deze vrijwel onbekende dieren daar op de modderbodem wel eten, maar het gezond verstand vertelde me dat ik met wormen een heel eind moest komen. Ik kon echter zoveel wormen in het water gooien als ik wilde, de Pipa's bleven plat in hun modderbad liggen en taalden niet naar voedsel. Omdat ze zienderogen magerder werden besloot ik ze stuk voor stuk kunstmatig te voeden. Ik nam een groot exemplaar uit het water, het volkomen platte lijf was zeker zo groot als een hand en opende de bek.

Het leek, alsof ik in een lege zak keek. Van een keelgat was weinig te zien en geen spoor van ingewanden of al het andere waar levende wezens blijkbaar niet buiten kunnen. Ik vulde de zak voor een gedeelte met wormen en zo kregen ze op gezette tijden allen een beurt. Een heel werk maar niet te vergeefs. De zaak fleurde weer helemaal op maar ze schenen erop te blijven staan kunstmatig gevoed te worden. De kleur is vuil bruin, de buik lichtgeel, met een duidelijke grote zwarte letter T. De T. van Tjasses.

Ja, ik zei al, de Surinaamse oerwouden herbergen wonderlijke dieren. Om nog even bij het water te blijven zullen we de sidderaal eens bekijken. Jullie zullen wel eens van deze dieren gehoord hebben. De Latijnse naam is Electrophorus electricus, en ook deze meneer moeten we in tropische binnenwateren zoeken. Het woord Sidder moet op electriciteit duiden, maar de Surinaamse naam Nakkafishie is duidelijker, want dat betekent ‘vis die een klap geeft’.

Ogenschijnlijk zijn het grote vette palingen, maar dan wel extra groot en extra vet, want zij kunnen een lengte van meer dan 2 m. bereiken, en dan daarbij een dikte van een stevige arm. Ze zijn even glibberig en slijmerig als een paling, maar verder hebben ze heel andere eigenschappen.

Ook voor deze dieren had een Nederlandse dierentuin belangstelling en ik kreeg de opdracht enkele te leveren. Dagenlang speurde ik langs boskreken en moerassen maar zonder resultaat. Verschillende bosbewoners beloofden me de wonderlijke

[p. 6]

Sidderaal

[p. 7]

zwemmende accu's te zullen leveren, maar nooit kwam er iemand met ook zelfs maar een miniatuur sidderaaltje. Op zekere dag kreeg ik bericht van een Indiaan dat hij een plaats gevonden had en of ik ze zelf dan maar wilde komen vangen, want hij waagde er zich niet aan. Hij bracht me diep het bosland in naar de monding van een heldere kreek en inderdaad zag ik daar nu en dan zo'n vervaarlijk uitziend heerschap in de schaduw over de bodem zwemmen. Sidderalen zijn n.l. lichtschuw.

Het was vloed en ik merkte dat allen één richting uitzwommen en wel de kreek in. Deze was vrij ondiep en met laag water zou hij vermoedelijk zo goed als droog lopen. Sidderalen zijn roofvissen en omdat het in een smalle ondiepe kreek voor hen beter visvangen is dan in de brede rivier, kozen zij dit kreekje als hun jachtterrein. Ik liet de Indiaan bij hoog water de monding afsluiten met behulp van vele takken en palmbladeren, zodat bij eb wel het water maar niet de grootste exemplaren sidderalen terug konden. Inderdaad had de poging succes. Na een paar uur was het water ver genoeg gezakt dat we enkele reuze sidderalen voor de versperring zagen rondzwemmen. De kreek liep helaas niet helemaal droog en nu moesten we zien deze electriciteits-centrales op het droge te brengen. Met een blijkbaar natte stok had ik er al een aangeraakt, maar een hevige schok was het onmiddellijk gevolg.

Van boslianen maakten we toen kleine lasso's die we, wanneer er een op de bodem rustte, voorzichtig over de kop rond het vette lichaam brachten. Na vele vergeefse pogingen gelukte het ons tenslotte vier zware exemplaren te vangen en in onze gedeeltelijk met water gevulde korjaal over te brengen.

Een korjaal is een uit een boomstam vervaardigde kano. Wekenlang heb ik ze daarop in een volgelopen roeiboot vastgehouden om ze nader te bestuderen. Uit een boekje had ik de indruk gekregen dat ze hun electrische stroom gebruiken om hun prooi te verlammen. Maar ik heb herhaaldelijk kunnen constateren dat ze een argeloze vis zo dicht mogelijk proberen te naderen om dan plotseling toe te happen, net als vele andere roofvissen dat doen. Wat zij produceren is statische electriciteit. Wanneer je zo'n sidderaal wilt ontladen is het zaak om hem enige tijd met een stok, let wel een droge, na te jagen. Elke keer dat je de aal raakt geeft hij stroom af. Na verloop van tijd is hij zo leeg als een accu, die het niet meer doet, maar denk niet dat dit na een paar uur nog steeds het geval is.

Had dus de sapakara zijn scherpe tanden, de Pipa zijn beschermend modderbad, de sidderaal heeft zijn electrische schok als middel tot zelfverdediging. In de oerwouden van Suriname leven nog vele andere dieren die jullie aandacht verdienen, zoals b.v. de parasolmieren, de miereneters, de luiaards en de vogelspinnen niet te vergeten die onverhoeds vanuit hun schuilplaats hun prooi bespringen, want ook voor de dieren geldt het spreekwoord, een ongeluk schuilt in een klein hoekje.

In Suriname zeggen we: Ongeluk heeft geen meester of: Ogri no habi masra.

24-7-'57