Het nationaalsocialisme als bedreiging van de kerk: de les van Duitschland!

VI. Zedelijkheid en Recht.

Wij zien met diepe bezorgdheid, dat een in wezen aan het christendom vreemde zedelijkheid in ons volk binnendringt en dreigt dit te ontbinden. Wel is het ons bekend, dat de Führer in zijn rede van 23 Maart 1933 de zedelijke beteekenis van de christelijke belijdenissen voor het volksleven erkend heeft. Doch de macht van het nieuwe zedelijke denken is tot nog toe sterker geweest als dit woord. In breeden kring wordt thans als goed beschouwd, wat nuttig is voor het volk. (Zie: het referaat van den leider van het Bureau voor het Staatsrecht der N.S.D.A.P., Dr Barth, op den Leipziger Juristendag 1936: ‘Wanneer de Rijksminister Dr Frank tot staatsrechtelijk grondbeginsel stempelt: “Recht is, wat nuttig is voor het volk; onrecht, wat het volk benadeelt”, dan ligt daarin een erkenning van de innerlijkste saamhoorigheid tusschen noodzakelijkheden des levens en het rechtsbewustzijn der natie’). Zoo kon met medeweten van den Rijkshoofdambtenaar Derichsweiler verklaard worden, dat de uitdrukking ‘positief christendom’ in art. 24 van het Partijprogram slechts gebezigd wordt, zooals men tegenover een zieke

[p. 53]

de volle waarheid verzwijgt. Zulk een gedragslijn stelt overwegingen van doelmatigheid boven de door Gods gebod geëischte waarachtigheid. Door de wijze, waarop van officiëele zijde de kerkstrijd voorgesteld wordt (zie boven), door de behandeling, welke de evangelische pers en het evangelische vereenigingsleven ondergaan, door de omzetting van het begrip der vrijwilligheid, wat betreft inzamelingen en de propaganda voor het toetreden tot organisaties enz. in zijn tegendeel wordt den evangelischen christen deze geringschatting van het gebod der waarachtigheid, welke voortvloeit uit den geest van een volslagen utiliteitsmoraal, wel zeer duidelijk.

De evangelische kerk begroet het, in verband met de eischen van Christus in de Bergrede, met dankbaarheid, dat het aantal eeden in de rechtzaal onder het bewind van den nieuwen Staat tot op nog maar een gedeelte verminderd is. Des te meer moet zij het als een overwinning van den anti-christelijken geest bejammeren, dat de eed als trouw-zwering en verbintenis schrikbarend toegenomen is en tegelijk daarmede een schrikbarende vermindering van waarde ondergaan heeft. Is iedere eed een voor Gods oogen afgelegde verklaring of verzekering, ook dan, wanneer de naam van God daarbij niet uitdrukkelijk wordt genoemd, zoo moet het feit, dat vele menschen kort na elkaar op een eed gevorderd worden, aan den eed zijn eerbiedwaardigheid ontnemen en er toe leiden, dat Gods naam ontheiligd en misbruikt wordt. Voor het gevoel van evangelische ouders is het bizonder onverdragelijk, dat men hun kinderen reeds in hun jonge jaren op een eed gelijkende beloften laat afleggen. (Zie: de belofte-formule van de Hitler-jeugd: ‘Ik beloof den Führer Adolf Hitler trouw en onzelfzuchtig in de Hitler-jeugd te zullen dienen. Ik beloof mij te allen tijde te zullen geven voor de eenheid en de kameraadschap der Duitsche jeugd. Ik beloof gehoorzaamheid aan den

[p. 54]

Rijksjeugdleider en aan alle leiders der Hitler-jeugd. Ik beloof bij onze heilige vlag, dat ik steeds trachten zal haar waardig te zijn. Zoo waarlijk helpe mij God.’)

Reeds hoopen zich in de zielzorg de gevallen op, waarin menschen verklaren, dat zij zich niet door een eed gebonden gevoelden, waarvan de weigering hun bestaan in gevaar zou hebben gebracht. De evangelische kerk zou een dergelijke, met den christelijken eisch botsende denkwijze gemakkelijker kunnen bestrijden, wanneer den christen de voor hem vanzelfsprekende opvatting van den eed veroorloofd was, dat n.l. geen eed handelingen vermag te dekken, die tegen Gods gebod ingaan. In feite is het echter gebeurd, dat ernstige christenen, die volledig bereid waren naar Gods wil gehoorzaam te zijn aan hun Overheid, uit hun ambten gezet zijn, omdat zij voor zich aanspraak maakten op genoemde opvatting. Daardoor is voor vele ambtenaren een volstrekt waarachtige houding zeer moeilijk geworden.

Het opnemen van de stembiljetten bij de laatste Rijksdagverkiezing heeft vele evangelische christenen in gewetensnood gebracht. Het is daarop gegrond, dat het nut voor het volk gesteld moet worden boven de waarachtigheid. Evangelische christenen, die ter wille der waarachtigheid voor hun beslissing zijn uitgekomen, zijn deswege gehoond en zelfs mishandeld geworden.

De evangelische christenen zijn er op grond der Heilige Schrift van overtuigd, dat God de Beschermer is van het recht en van de rechtloozen; daarom gevoelen wij het als een zich afkeeren van Hem, wanneer in rechtsgedingen willekeur intreedt en dingen gebeuren, ‘die niet recht zijn voor den Heere.’ Hiertoe behooren niet alleen de vele voorvallen in den kerkstrijd, maar ook behoort er toe de door de instelling en de gedraging van het Bureau voor kerkelijke besluiten in eindbeslissingen gegeven rechtsweigering (Aan-

[p. 55]

teekening: De Rijkswet betreffende het nemen van besluiten in aangelegenheden der Duitsche Evangelische Kerk van 24-6-'35 onttrekt de kerkelijke geschillen aan een rechtsprocedure en stelt in de plaats daarvan de beslissing door een politieke instantie, die volgens de uiteenzettingen van een toonaangevend lid van dit Bureau voor kerkelijke besluiten zich tot taak stelt, ‘politiek constructief’ te handelen. Dit Bureau heeft echter thans, na een jaar, nog in geen enkele van de ongeveer 70 erbij aanhangige zaken een beslissing genomen. Daardoor zijn de in deze zaken betrokkenen praktisch rechtloos gemaakt).

Het evangelische geweten, dat zich voor volk en regeering mede-verantwoordelijk weet, wordt ten sterkste bezwaard door het feit, dat er in Duitschland, dat zichzelf als een rechtsstaat beschouwt, nog altijd concentratie-kampen zijn en dat de maatregelen der Geheime Staatspolitie onttrokken zijn aan elke rechterlijke toetsing. Aan hun belijdenis getrouwe, evangelische christenen, die eenmaal in hun eer aangetast zijn, vinden vaak niet de bescherming van hun eer, welke anderen staatsburgers ten deel valt.

De evangelische christenheid onderkent ook in deze dingen het gevaar, dat in ons denken over zedelijkheid en recht een anti-christelijke geest tot heerschappij komt.