Brieven. Deel 2. 1876-1886

[p. 64]

Aan Prof. J.H. Scholten.

Parijs, 14 Maart 1878.

Hooggeachte Heer,

Ik ben bezig de proeven te korrigeren van een boek - bestemd 1^o Mei a.s. het licht te zien, - waarin ik onder den titel Parijs en Omstreken beproef, vastgeknoopt aan de bouwwerken uit verschillende perioden te Parijs zelf, te Versailles, te Fontainebleau, te Blois, te Chambord, te Pierrefonds (ik bezocht die plaatsen in den vorigen zomer), een overzigt te geven van de Fransche kunstgeschiedenis, met zooveel kultuur- en litteratuurgeschiedenis er bij, als het bestek gedoogde.

Mijn geheime wensch is, dat in een Fransch blad of een Fransch tijdschrift, eene aankondiging van dit werk verschijnen mogt; en Réville is de eenige mij bekende persoon, die door zijne betrekkingen met le Temps en de Revue des Deux Mondes eene beoordeeling zou kunnen leveren. Niet lang geleden heeft Réville, die hier van tijd tot tijd in de kleine gemeente der afgescheiden vrijzinnigen eene predikbeurt komt vervullen, mij een zeer vriendschappelijk bezoek gebragt; en zoo het alleen gold, mij een genoegen te doen of eene dienst te bewijzen, dan houd ik mij overtuigd, dat ik volstaan kan, mij regtstreeks tot hem te wenden. Maar ik heb aan dit geschrift veel zorg besteed; en wat ik verlang is niet eene beleefdheid, maar, kan zij gunstig wezen, eene kritiek, in elk geval eene eenigzins grondige beschouwing. Is U bij voortduring in betrekking met Réville? Zoo ja, zoudt

[p. 65]

U mij vrijheid willen geven, U de losse bladen van mijn boek te doen toezenden, opdat U van den inhoud tijdig kennis kondt nemen, en, indien het werk U niet tegenvalt, er Réville's aandacht op vestigen? Achtereenvolgens heb ik kennis gemaakt met Renan, met Taine, en met Scherer. Die heeren bewezen mij allerlei kleine beleefdheden. Door Scherer (die te Versailles woont en lid van den Senaat is) zag ik gedeelten van het paleis te Versailles, waar het publiek sedert 1871 niet toegelaten wordt. Ook bezorgde hij mij vrijen toegang tot het Luxembourg, thans insgelijks voor het publiek gesloten. Van Renan kreeg ik eene persoonlijke aanbeveling voor den direkteur der Nationale Bibliotheek, die zoo groot is, dat vreemdelingen, zonder dergelijke introduktie, er verdrinken. Taine introduceerde mij in de bibliotheek der Kunst-Academie en vestigde mijne aandacht op een aantal zaken, die mij anders gewis ontsnapt zouden zijn. Ook met Colani, thans een der onderbibliothekarissen van de Sorbonne, maakte ik kennis, en kreeg door zijne tusschenkomst boeken van de bibliotheek der Universiteit. Kortom, van het voornaamste wat ik doen kon, geloof ik niet iets wezenlijks verzuimd te hebben. Maar van al die heeren is Renan de eenige, die genoeg Hollandsch verstaat om van uwe en Kuenen's werken met vrucht gebruik te maken, eene bedrevenheid, die volgens zijne eigen gulle verklaring niet volstaat, om ook niet-theologische Hollandsche boeken binnen zijn bereik te stellen. Ik verhaal U dit alles met het oog op Réville, die door zijne bekendheid met onze taal, inderdaad eene rara avis in Frankrijk is. Bovendien handelt mijn geschrift over zijn land en bijna in het geheel

[p. 66]

niet over het mijne, zoodat ik mij verbeeld, dat mits hij geheel en al vrij blijve in zijn oordeel, en niet gedrukt worde door het gevoel eene daad van camaraderie te moeten plegen, hij er met voldoende belangstelling kennis van nemen zal. Van mijn uitgever verneem ik, dat mijn Oude Romans goed verkocht worden, en van mijne Italiaansche Reisherinneringen weldra een herdruk noodig zal zijn. Om U de waarheid te zeggen, valt mij dit erg mede; en ik wil maar hopen, dat Parijs en Omstreken even goed ontvangen zullen worden.

In het najaar van 1877 heb ik Saint-Cloud verlaten, en woon nu sedert 1 November in de schoolbuurt te Parijs zelf, niet al te ver van het Gymnasium, waar mijn zoon tweemalen daags heenmoet. De afstanden hier zijn zoo tijdroovend, dat ieder zich eene woning kiest, naar gelang van dergelijke omstandigheden. Mijn jongen zit in één klasse met veertig kameraden, en de geheele bevolking van dat gymnasium, in- en externes, bestaat uit 800 à 1000 leerlingen. En zoo is er niet één, maar zoo zijn er vijf of zes! Te veel leerlingen, inderdaad. Maar de methode van onderwijs beantwoordt regtstreeks aan het oogmerk. Mijn paedagogisch stelsel bestaat uit maar één artikel: dat namelijk de Hollandsche jongens tegenwoordig, zoo zij aanleg voor studie hebben, minstens twee moedertalen moeten kennen, Hollandsch en Duitsch, of Hollandsch en Engelsch, of Hollandsch en Fransch. Ik heb voor mijn zoon Fransch gekozen, en het berouwt mij niet. Het gymnasiaal onderwijs hier heeft maar één doel: door middel van Grieksch, en vooral van Latijn, de jongens Fransch te leeren. De gebreken van het stelsel - die voor de hand liggen - zijn voor mijn

[p. 67]

bijzonder doel aanbevelingen. In zoover dit een jongen van zeventien of achttien jaar mogelijk is, kent mijn zoon de Hollandsche geschiedenis en de Hollandsche litteratuur van buiten: maar in de anderhalf jaar dat hij hier, eerst privaat, en nu klassikaal onderwijs ontvangt, heeft hij zonder buitengewone inspanning zoo veel Fransch geleerd, dat hij, als dit zoo voort mag gaan, bij het voltooijen zijner studiën eene tweede moedertaal zal kunnen schrijven, - het beste fortuin, dat ik bij mijn dood hem zal kunnen nalaten.

Vergeef deze onwillekeurige uitweiding. Met mijnen dank voor uwe belangstelling, en mijne eerbiedige groeten aan Mevrouw Scholten,

Uw gehoorzame.