Een tevreden lach

[p. 5]

voor paul

‘I was not thinking of women at all,’ the Baron said, and he tried to stand up.
‘Neither was I,’ said the doctor, ‘sit down.’
djuna barnes, nightwood

[p. 9]

Bericht

Elk boek is een gevaar. Op school, een lyceum in Engelse snub-stijl, de stijl en het hockey waren beter dan het onderwijs, leerden wij in de literatuurles: Volksetymologie - verklaring van de herkomst en betekenis van een woord, op grond van een oppervlakkige, ogenschijnlijke gelijkenis met een ander woord. Voorbeeld: Bockbier zou samenhangen met het dier ‘bok’ (zie de etiketten!), terwijl het in werkelijkheid zo heet naar... Ik denk dat wij toen weer moesten gaan hockeyen, ik weet het goede antwoord, de enige geaccepteerde verklaring niet meer (paniek, zweet: ik heb vannacht tot vijf uur Baudelaire liggen lezen, in plaats van het stupide huiswerk te maken; buikkrampen al op de fiets op weg naar school. Het verhaal gaat van een jongen, die op zijn stuur een standaard monteerde en zo, al fietsend, kon lezen en leren, maar ik ben niet technisch, en, God betere het, niet eens een jongen).

Laten wij de zin toch aanvullen, geen hokje van het kruiswoordraadsel wetenschap blijve blanco. Beter fout dan niets, zoals de lerares oude talen zei. Bockbier, waarde aanwezigen, (uw

[p. 10]

opkomst in zulk een aantal en in het bijzonder ook van de plaatselijke en provinciale notabelen die ik ondanks het voetlicht op de eerste rij kan onderscheiden, vind ik hartverwarmend) bockbier hangt in geen enkel opzicht samen met bokken, maar de naam is afkomstig van kapitein Bock die, toen hij met zijn verbitterde bemanning rond Vuurkaap zeilde, het bockbier uitvond, waarmee hij een anders onvermijdelijke muiterij in alcoholische onmacht smoorde. Tot zover. Applaus. (De secretaris zal f30, - gireren voor deze lezing, waar ik twee maanden aan heb zitten prepareren.)

Waar ik heen wilde is dit: gevaar hangt in mijn Volksetymologie samen met varen, varen met zee, zee met ziel. Elk boek is een gevaar dat de ziel in wil, dat niet de buitenwereld nog eens in woorden overdoet (met een verbitterde verpleegstersvinger langs de rafelige wonden), noch een abstracte idee brengt. Wie de ziel in wil moet door het niets heen, dat betekent door de angst.

Vannacht droomde ik dat een vrouwelijk wezen van hoge orde tegen mijn knieën geleund zat, haar hoofd rustend in mijn schoot. Vele mannen kwamen erop af en bleven in een halve cirkel voor ons staan kijken. Tenslotte hoorde ik van

[p. 11]

een van hen, dat het een ontbindend lijk was, dat ik zo al vele dagen koesterde. Een vreselijke weerzin beving mij, maar ik was genoodzaakt mijn hoedende taak voort te zetten.

Een kind, nog niet beseffend dat het geboren is, kent ook de angst en weerzin voor de dood niet. Tien jaar oud begroef ik voor mijn pleegouders een kip in de achtertuin. Een paar weken later opende ik het heimelijk gemerkte graf, om te zien wat er gebeurd was. De witte maden die in dichte drommen naar boven kropen fascineerden me, maar verschrikten mij niet. Ik dekte alles met los zand weer toe.

De derde doodsbeleving was op Allerzielen. Ik stond aan het graf van hem die ik het meest heb liefgehad. Wanhopig zocht ik een contact, een terugvinden van de vertrokken broederziel. Er was niets. Plotseling leek het graf zich te openen, de aarde doorzichtbaar te worden en ik keek tot op de bodem van dat vrij diepe graf, waar ik het ontbindingsproces van zijn dierbaar lichaam in een vergevorderd stadium voor mij zag. Op dat moment wist ik dat de mens geest is, met dezelfde elementaire zekerheid waarmee de houthakker weet dat een boom een boom is, ongeacht, laten wij zeggen, filosofische speculaties over de structuur van de menselijke waarneming

[p. 12]

en ongeacht alle biochemische theorieën van het ogenblik.

Voor wie ze waarnemen bestaan de doden, engelen en demonen, en voor wie er niet aan wil bestaan zij evenmin als kleuren voor de blindgeborene. De mens heeft een lichaam, heeft een ziel vol troebele, ongeordende gevoelens en impulsen, maar hij is geest. De jonge volwassene is ontwaakt in de lichamelijke wereld, hij moet door de ziel heen, en hij vindt zijn wezen, dat geest is. Wie aarzelend in de lichamelijke wereld blijft staan, verdort of wordt ziek. Maar wie de ziel in wil, moet door de omgekeerde wereld heen, door de leegte, door de angst, door het niets.

Elk boek is een gevaar. Het is niet alleen maar conventie of burgerlijke lafheid die voor de grens blijft stille staan (en ik heb van mijn leven geen kwaad gedaan), het is ook gezond boeren-instinct. Wie mee wil, kan mee, en de rest blijft maar thuis. Bij Vuurkaap zal ik u troosten met Bockbier.

Wij zoeken onszelf. Dat is een gemeenplaats, maar van het overdonderende waarheidsgehalte dat water nat is, of goud edel. De jeugd is zo zoet, zo aangenaam, opdat wij niet zullen mer-

[p. 13]

ken dat wij onszelf in snel tempo verliezen. Als het droomgordijn optrekt, uiterlijk rond het veertiende jaar, zijn wij iedere oriëntatie kwijt. Door studie, kunst, avonturen, misschien religie, hopen wij het eigen ik te leren kennen.

In hun wanhoop gaan sommigen de grens over: zij worden dichters, krankzinnigen, misdadigers, alcoholici, drug-addicts, lid van de filmliga, abstract painters, Ibizareizigers (maar in Morenland is de waarheid niet te vinden, dat had ik ze van tevoren kunnen vertellen), pervertineslikkers, café-idealisten, Zen-boeddhisten (maar in Azië is de waarheid niet te vinden, dat had ik... enz.), reclameschrijvers, filosofen, jazz-luisteraars, wierooksnuivers, twistdansers, Nabokovlezers, matroos onder de gage, gehuwden, beatniks (maar in Amerika is... enz.), gescheidenen, ambtenaar in tijdelijke dienst, televisie-schrijvers, acteurs, critici, zieken, doden, begravenen, gecremeerden, jong gestorvenen, snel vergetenen.

Wie zal de nacht in strikken binden?
Je naam heb ik nog niet vergeten,
Maar op het zachte weefgetouw geweven
Zoals een roos bloeit in de wind.
Ik heb je naam goed opgeschreven

[p. 14]

 

En aan een wit papier gehangen

 

Waar kinderen mee spelen kunnen,

 

Zodat je naam in hun verlangen

 

Bewaard zal blijven voor de wind.

 

De slanke dansen van verdriet

 

Heb ik 's nachts op het plein gedanst,

 

De zee, de sterren en het strand

 

Zijn weggegleden uit mijn hand.

 

Maar dansend heb ik onbezonnen

 

Je naam geroepen tot de muren,

 

Totdat de huizen binnenst buiten

 

Schaterlachten van verdriet.

 

Terwijl ik in mijn dorpen liep

 

Heb ik gevraagd aan de beminden:

 

Waar kan men oude namen vinden?

 

Wie kent de naam die mij verliet?

 

Wie deelt de droom die in mij sliep

 

En zal het hart in bloemen winden?