De huilende libertijn

[p. 119]

Deel IV

Want wat bestaat er, behalve de honden, nog meer? Wie kun je nog meer aanroepen in de wijde, lege wereld?
franz kafka, 1883-1924
Onderzoekingen van een hond

[p. 121]

I

De oude vrouw lag in een tuinstoel. Haar beaderde benen: Dorische zuilen, staken wijd gespreid naar voren. De vormeloze rok bedekte de helft van haar dijen.

Ze hijgde, terwijl ze zich vooroverboog om de pijp die tijdens haar slaapje op de grond was gevallen op te rapen. Ze klopte hem uit, deed er wat tabak in uit het leren zakje dat aan een riem om haar middel hing, en vergat hem aan te steken.

Goffroy en ik waren op haar toegelopen tussen de platanen. Toen wij op tien passen afstand waren, zag ze ons. Meteen viel ze weer achterover in haar gestreepte stoel, klemde de koude pijp tussen haar tanden, en deed of ze sliep.

‘Hé, Mamy, word eens wakker, ik heb bezoek voor je,’ riep Goffroy.

‘Hè? Wat?’ Ze speelde iemand die uitzijn siësta wordt gewekt. ‘Bonsoir, mon petit. Oh nee, C'est encore bonjour. Wie heb je meegebracht?’

Ze zuchtte, zocht naar lucifers, streek langs haar zool en stak de pijp aan. Een smerige stank steeg op. Ze hield Goffroy haar tabakszak voor. Die vulde onmiddellijk zijn pijp, en zei: ‘Deze dame is verdwaald. De laatste bus is weg. Ik heb gezegd dat jij misschien wel onderdak zou weten.’

‘Voor één nacht?’

Ik mengde mij in het gesprek. ‘Voor één nacht, mevrouw. Neem me niet kwalijk dat wij u storen. De dokter hier was zo vriendelijk mij naar u toe te brengen. Hij dacht dat u misschien wel raad zou weten.’

De vrouw zweeg.

Ik herhaalde: ‘Als u voor één nacht onderdak heeft, tegen de gebruikelijke betaling natuurlijk, zou ik dat bijzonder op prijs stellen. Morgen vertrek ik, zodra de bus komt.’

Mamy begon bassend te lachen. ‘We zullen zien. Gaat u even zitten.’

Gehoorzaam als een schoolmeisje ging ik naar het bankje dat

[p. 122]

tegen de muur van het huis stond. Goffroy bleef staan.

‘Heb je Pitikos gesproken, Goffroy?’

‘Ja. Hij wil me een varken geven als betaling. Ik weet nog niet of ik het accepteer.’

‘Je hebt de roep dat je alles accepteert. Die moet je niet verpesten.’

Ik zag dat Goffroy zich ergerde.

‘We zullen zien, Mamy. Ik ben niet iemand zoals jij, die snel een besluit neemt.’

‘Lafaard.’ De oude vrouw lachte onzekerder nu dan daarnet, en wendde zich weer tot mij.

‘Ik kan u geen eersteklas hotel bieden, maar als u mijn eenvoudige huisje voor lief wilt nemen, dan kunt u daar vannacht slapen.’

‘Bijzonder graag, mevrouw. U redt mij uit de nood.’

‘Veertig drachmen.’

‘Vanzelfsprekend, mevrouw. Heel graag.’

‘Zonder ontbijt. Dat is vijftien drachmen extra.’

‘Oh, maar dat is uitstekend.’

Goffroy bleef nog even staan praten met Mamy. Het ging over varkens en geld. Daarna lichtte hij zijn hoedje op dat hij droeg tegen de zon, en waarin met leer omzoomde gaten waren geknipt voor het doorluchten.

‘Dames, ik hoop u van dienst te zijn geweest.’

Ik bedankte hem hartelijk. Pas toen hij buiten gehoorsafstand was, hield Mamy op hem na te zwaaien, en richtte zij het woord tot mij.

‘Hoe heet u?’

‘Jean Brookman, mevrouw.’

‘Een merkwaardige naam. Ik heet Isabel, maar alle mensen noemen mij Mamy. De mensen hier houden veel van mij.’

Zij liep breed voor mij uit, het donkere huis in.

‘Wacht, ik maak zo de luiken open. Ik zal thee voor u zetten. Drinkt u Turkse thee?’

[p. 123]

Hijgend boven haar boezem zette ze thee in een samowar, en schonk er kleine glaasjes raki bij. ‘Op uw gezondheid.’

Mamy keek naar mij. Ik keek naar haar, en door het half geopende luik naar de heuvels van Attica, kaal en dor boven de witte huizen.

‘Hoe weten de mensen hier waar zij hun huis willen zetten?’ vroeg ik. ‘Er is zoveel plaats.’

‘Ja, er is veel plaats, maar er zijn maar weinig goede plekken. Uit de wind, uit de zon, buiten de stuifsneeuw 's winters, en buiten de rolstenen in het voorjaar, als de grond scheurt.’

‘Daar staat een mooi huis,’ zei ik.

‘Dat is van de dokter, Goffroy, die u hierheen heeft gebracht. Daar links ziet u de achterkant van de bungalow van Eukalos, de tandarts, en dat is de boerderij van Pitikos.

De rest zijn hutten van arme boeren, geitenhoeders, ezeldrijvers, muildiertelers.’

Wij dronken.

‘Wat voor werk doet u?’ vroeg Mamy na een poosje.

‘Vroeger gaf ik les aan eh, een soort universiteit. Tegenwoordig schrijf ik gedichten.’

‘Schrijft u gedichten? Zo. Worden daar boeken van uitgegeven?’

‘Ja.’

‘In welke taal?’

‘In het Nederlands. Ik kom uit Holland, Amsterdam.’

‘Dat is interessant. Ik dacht... ik wist niet waar u vandaan kwam. Uw Frans is heel goed, maar toch niet zo als van een Française, als u me niet kwalijk neemt.’

‘Uw Frans is heel goed.’

Mamy lachte. ‘Ik ben opgevoed... even buiten Istanbul. In een Frans nonnenklooster, door de cisterciënzer zustertjes. Eersteklas onderwijs, maar slecht Engels. Zijn uw gedichten ook vertaald?’

‘Nee, dat geloof ik niet.’

[p. 124]

‘Probeert u eens een gedicht van u zelf dat u mooi vindt voor mij in het Frans te vertalen?’

‘Nu?’

‘Ja nu. Laat eens wat horen.’

Mamy schoof haar stoel dichterbij en keek mij vol verwachting aan.

‘Ik vind ze allemaal slecht, nu,’ zei ik.

‘Kom, u moet niet verlegen zijn.’

Hakkelend begon ik: ‘Les vergers du printemps/m'inondent avec leur effusion de sang/vert... Nee, het gaat niet. De klanken zijn niet mooi, in het Frans, en het rijmt te veel. Ik weet de goede vertaalwoorden niet.’

‘Het hindert niets,’ zei Mamy, beminnelijk lachend. ‘Probeert u het nog eens met een ander gedicht dat misschien gemakkelijker vertaalt.’

‘Tandis que tu t'inclinais au dessus... Nee, het gaat echt niet. Het spijt me.’

‘Laten we nog even naar buiten gaan,’ zei Mamy. ‘Het is nu koeler.’

Ze legde een hand op mijn schouder en ik liet mij naar de deur voeren.

‘Wat voor werk deed u vroeger?’ vroeg Mamy, toen we weer buiten zaten.

Zoals alle mensen die buiten het karrepad hebben gereden: zwervers, concentratiekampgevangenen, ontdekkers en uitvinders, zij die levenslang hebben gehad en gratie kregen, pedofielen en inbrekers, stichters van nieuwe religies, refugiés, emigranten, circusartiesten, mystici, verslaafden, guerilla's, contraspionnen, geniale wiskundigen, heiligen, psychotici, gouddelvers in Alaska, kon ik nooit iets aan anderen uitleggen van wat er vroeger was gebeurd.

Een beschrijving van onze geheime academie: plaats, lesrooster, selectie van leerlingen, positie van oudleerlingen, zou Mamy de indruk geven dat het om een goede eliteschool ging, in de

[p. 125]

trant van de exclusieve rooms-katholieke kloosterscholen in het moslimland Turkije.

Als ik het accent op de guerillatraining legde, of het commando achtige: leren strijden achter de linies, op vijandelijk gebied, zouden de intellectuele en culturele aspecten haar ontgaan, en zou ze denken dat wij een stelletje gefrustreerde maniakken waren.

Vertelde ik over de jongensbordelen, Punners en werkjongens, dan zou ze zich allicht een of andere vage analogie uit Istanbul herinneren: gigolo's voor rijke vrouwelijke toeristen, daaraan was in mediterrane landen meestal geen gebrek.

Wat ik niet kon uitleggen, was de combinatie van dit alles, het geheimzinnige chemische evenwicht dat van deze elementen, met onze strijdbaarheid en inspiratie geput uit de Lebijb, korte tijd een unieke impuls op aarde maakte. Een, weliswaar vluchtig, voorteken van de komst van de Dochter.

Nog minder kon ik beschrijven hoe Stéphanie, Paola en Laïs, met op de achtergrond Kiki en Corinne, als een pentagon de grondslag van deze academie bepaalden, waarvan ik de dagelijkse leiding had. Onze wisselende posities, onze wisselende relaties: wie zou in staat zijn die te beschrijven, en wie zou er naar willen luisteren?

A moveable pentagon.

Ik probeerde er iets van uit te leggen, en Mamy luisterde met aandacht.

‘We zijn er mee opgehouden,’ eindigde ik. ‘We zagen het niet meer. We hebben nieuwe leiders aangesteld, opvolgsters, maar de academie zal nu wel gauw in verval raken. De eerste berichten wezen er al op, dat het in drieën uiteen dreigt te vallen: studie, sport en seks. Daarvoor hoef je al die moeite niet te doen. Met een van die drie kan iedere vrouw haar leven wel vullen. Het ging om de unieke combinatie, en de revolutionaire impuls.

Misschien zijn we te gauw ontmoedigd, maar na vijftien jaar hard werken is het enige dat we hebben bereikt, dat er wat meer prominente vrouwen zijn in deze wereld, en dat die hun vrouwelijke medewerkers wat betere kansen geven dan ze van de heer-

[p. 126]

sende sekse zouden krijgen, kortom, dat er in plaats van bij voorbeeld tien, honderd vrouwen op deze aarde als mens kunnen leven. Of misschien duizend maar de totale structuur krijg je niet omver. We zouden letterlijk legers moeten gaan vormen om de dodende kunstpenissen in handen te krijgen: raketten, bommen, geweren, kanonnen. Dat zie ik niet.

We hadden evengoed niets kunnen doen, en alleen maar hopen en bidden dat de komst van de Dochter nu nabij is. Dat had mij vijftien jaar van mijn leven bespaard.’

‘Ja, het is moeilijk,’ zei Mamy zuchtend, ‘je ontdekt pas hoe je leven moet als het te laat is. Ach, ik wou dat er een andere wereld bestond dan deze, waarin het niet allemaal zo vlug ging, waarin je eens ergens bij kon blijven stilstaan.’

Ik was een beetje dronken geworden van de raki, en dacht: ‘Parmenides. Ik ben dronken. / Het vuurpaard houdt een slok lang / de adem en de tijd in.’