Tooneelen uit ons dorp

(1882)–Thomas François Burgers– rechtenstatus

bladz.
12 daggabast	Dagga is een hennepsoort, welke door de inboorlingen ook als tabak in hun koehoornpijpen gebruikt wordt.
26 op de plek	dadelijk.
27 spitskop	een kop is een alleenstaande berg.
27 constabels	politieagenten, meestal Kaffers.
28 bandiet	gevangene, kettingganger.
28 watererven	De dorpen in de Kaapkolonie en den Oranje-Vrijstaat hebben twee soorten van erven, t.w. watererven en drooge erven. Op de eersten, die gewoonlijk grooter zijn, kan men tot irrigatie water brengen uit de dorpswatervoor; op de drooge erven niet.
29 kantien	drankwinkel.
30 schutkraal	een omheinde ruimte, waarin het verdwaalde vee bewaard wordt.

30 tronk	gevangenis.
33 kaffer-locatie	Kaffer-verblijf, op eenigen afstand van het dorp en nagenoeg uitsluitend bewoond door inboorlingen, die voor de dorpsbewoners werkzaam zijn.
33 struissen	hutten (strooh[...]izen).
34 de Goera	of ‘poenietse’, een muziekinstrument in den vorm van een boog.
37 Kolbe	Schrijver van ‘naaukeurige en uitvoerige beschrijving van de Kaap de Goede Hoop,’ een der oudste werken over de Kaap, doch meer uitvoerig dan ‘naaukeurig.’
39 lekker lachen	hartelijk lachen
42 Oom Willem	Bij de Kaapsche boeren bestaat de gewoonte, dat men elkaar, naar gelang van leeftijd en geslacht, aanspreekt met: oom, tante, neef of nicht.
43 zoopje	borrel, en wel gewoonlijk Kaapsche brandewijn (Cape Smoke) met water.
45 kerktabberd	kerkjapon.
45 dres	kleedje (van het Engelsche: dress).
48 graaf	spade.
56 tretterzucht	treiterzucht.
58 ou	of oude, als voorvoegsel, is voor den Afrikaan ongeveer wat voor ons de verkleiningsuitgangen zijn, en voor den Franschman het woordje ‘petit’ is.
64 moleskin	mollevel. Ook bij ons wordt deze onaangenaam riekende stof veel door de boeren gedragen.
77 seur	het Engelsche ‘sir,’ mijnheer.
77 mos	immers.
80 shambok	zweep van giraffen- of nijlpaardenhuid.
80 aapstaart	hetzelfde als ‘shambok.’
81 baftas	een stuk gebleekt of ongebleekt katoen van circa 10 meter.
82 outata	‘tata’ beteekent bij de kleurlingen: ‘vader.’ ‘Outata’ dus grootvader, of, zooals hier: oudje.

	Met ‘Outata’ worden oude Kafferbedienden gewoonlijk aangesproken.
82 des	dat is.
83 de heele lot	de heele boêl (the whole lot).
84 vuurhoutje	lucifer.
84 die verbrande goed	dat drommelsche goed!
88 achteros	hier bedoeld in de beteekenis van: iemand die achteraan komt. Zooals het woord reeds aangeeft, behoort een achteros tot het eerste der vier à acht spannen voor den wagen.
91 mijn menzig!	een uitroep.
91 krij ik mos zoomaar zoo lekker hier binne	deed mij dit zoo van harte goed.
92 zoos	zoo als.
92 die ander dag	onlangs (the other day).
92 het ik.. ver oom gezeg	Dit ‘ver’ (voor) is een stopwoordje, dat door den Afrikaanschen boer bij elk bedrijvend werkwoord gebruikt wordt.
92 voel toch zoo aardig	vind 't toch zoo pijnlijk (wonderlijk, naar).
92 moeg	moei.
92 ooral	overal.
99 p.m.	post meridian, d.i. na twaalf uur, dus als de zon door den meridiaan is gegaan.
104 omme	schijnt mij toe een drukfout te zijn voor: ouwe.
104 waa	wagen.
104 die vrot goed	dat verrotte (verwenschte) goed.
104 gesper	gesp.
104 mijn genugtig en alle kriek	uitroepen.
104 noi	of nooi, nooie; w.z. jonge dochter
104 schoon vergeet	geheel vergeten.
104 oubaas	ouwe baas (of baasje).
104 kan maar laat trek	kan maar laten weggaan, vertrekken. Men weet, dat de exodus der boeren naar Natal en later naar Transvaal en den Vrijstaat onder den naam ‘de trekken der Kaapsche boeren’ is

	bekend geworden, en zij, die daaraan deelnamen, nog steeds ‘de oude voortrekkers’ worden genoemd.
104 twak	tabak.
105 O alle	een uitroep.
105 was dit?	wat is dit?
105 is jou lijzels alles reg?	zijn je leidsels in orde (all right)?
105 Booi	boy. Hiermede worden Kafferbedienden gewoonlijk aangesproken.
105 buggies	karretjes op twee wielen en voor twee personen.
111 mag	voor: machtig! of allemachtig!
123 ‘doove’ straten	‘doove’ van ‘dof’ (onduidelijk.) Doove straten zijn straten, die op de dorpskaart aangegeven zijn, maar nog niet of slechts gedeeltelijk bestaan.
131 jij het ook rooi gelijk	‘rooi’ of ‘rood.’ Rooi gelijk wil dus zeggen: dat ge gelijk hebt is even opvallend als de roode kleur.
131 jijs gloo mal	jij is (zijt) geloof ik mal.
133 die ou ziel verlang al te danig naar kos	mijn ziel (of: mijn arme ziel) verlangt zeer naar voedsel.
134 partij menschen	sommige (eenige) menschen.
134 De oude Adam plaag mij boosbanja	Adam (waarschijnlijk wordt hier een Kafler- of Hottentotbediende bedoeld) plaagt mij zeer erg.
134 dan krijg de duivel mos lekker	dan heeft de duivel immers schik.
136 schietpeerd	jachtpaard. Een paard dus, dat niet schuw wordt van het afschieten van een geweer.
137 graafkurk	de kruk van een spade. Men spreekt in Afrika ook van iemand die op ‘kurken’ (krukken) gaat.
141 mikten om op te staan	maakten zich gereed om op te staan.
141 dispens	keuken.

151 morre	morgen.
151 waffer	wat voor, welk.
151 sloer	teuten (van: sleur).
151 banja	veel, erg, zeer.
152 smous	rondreizend koopman.
153 een bottel ‘lekker goed’	een flesch suikergoed. Dit is voor den Afrikaanschen storekeeper (winkelier) niet het minst voordeelige artikel.
175 kwak	kwakzalver
182 Ry stadag	Rij langzaam.
182 knipmes laat loop	De paarden met gebogen nekken laten loopen; hen inhouden als zij vurig zijn.
182 oubaas is anders zoo jammer voor die paerde	Baas is anders zoo bang voor de paarden.
184 hoe kry ik die pad.	hoe vind ik den weg.
192 wijnkelkje	wijnglas.

[Woordverklaringen.]