De rekening

2

De eerste dagen op Western-Samoa breng ik in verbazing door. Ik loop talloze malen de Beach Road op en af, kijk naar de politieagenten die keurige uniformrokjes dragen (het aantal verticale strepen dat erop genaaid is, geeft de rang aan), loop de loodsachtige, houten gebouwen binnen waar allerlei goederen te koop worden aangeboden en verbaas mij nog het meest over de keurige armoede. Armoede in Afrika leidt altijd tot taferelen van chaos, begrijpelijke bedelarij en schrijnend-magere, naakte lijven, maar op Western-Samoa staan de inwoners keurig in de rij te wachten op drie blikken conserven die op een plank staan. Als nummer drie in de rij het laatste blik gekocht heeft, wandelen de klanten die achter hem stonden rustig de loods uit. Geen gemor, geen geklaag.

De communicatie is soms uitermate moeilijk. Kinderen spreken bijna geen Engels omdat een betrekkelijk nieuw, nationalistisch gevoel de regering heeft doen besluiten het Engels als eerste taal op school af te schaffen. Dus praten en schrijven de kinderen Samoaans, een taal waar onwaarschijnlijk veel a's en o's in voorkomen. De onregelmatig verschijnende kranten openen weliswaar nog met een Engelstalige pagina, maar de volgende blad-

[p. 106]

zijden zijn gevuld met de niet te bevatten hoeveelheid klinkers.

De middenstand heeft een klein beetje de neiging westers te denken. Dat wil zeggen dat men af en toe geld voor goederen probeert te vragen. Een eeuwenoud gebruik op Samoa wil echter dat er geen particulier bezit is en dat je alles met iedereen moet kunnen delen. Dat heeft velen ertoe gebracht hun op westerse leest geschoeide winkeltje - alles heeft zijn prijs - toch maar weer te sluiten. Menige winkeleigenaar sloot 's avonds zijn goedgevulde winkeltje om het de volgende ochtend geheel leeg aan te treffen.

Het enige dat op Western-Samoa doet denken aan de moderne wereld is de alom aanwezige Coca-Cola. Het wordt in talloze hutjes aan de Beach Road te koop aangeboden. Na een paar dagen heb ik begrepen dat het betalen voor Coca-Cola eigenlijk niet nodig is. Voor vier lege flesjes krijg je één volle terug. De flesjes worden door de enkele toerist die het eilandenrijkje aandoet en door rijkere Samoanen langs de weg achtergelaten. Kleine jongens verzamelen met een ongelooflijk fanatisme lege flesjes; ze zitten dikwijls met tientallen aan mijn voeten en houden begerig het steeds lager wordende Cola-niveau van mijn flesje in de gaten. Als ze vier lege flesjes verzameld hebben, ruilen ze die in en dit gedrag geeft aanleiding tot een bizar tafereel: als de schemering valt, zitten honderden jongetjes boerend, tot aan hun nek volgegoten met Cola, rond de lagune van Apia. Met veel handen- en voetenwerk krijg ik uit één jongetje wat informatie.

‘Waarom prop je je vol met Cola?’

‘Dat doen ze in Amerika ook.’

‘Maar 't voelt toch helemaal niet lekker?’

[p. 107]

‘Tja. Niet helemaal. Maar ik voel me wel rijk, zoals een Amerikaan.’

Dagenlang praat ik met prinsen en bestuurders. Er zijn veel prinsen op Western-Samoa en nog veel meer adellijke burgers, matais genaamd. Fay Calkins, een Amerikaanse, is met een matai getrouwd: Vai Ala'ilima. Ik ga naar hem op zoek. De speurtocht leidt naar zijn ‘graafschap’ dat via een moeilijk begaanbare bergroute aan de andere kant van het hoofdeiland ligt.

In menig huttendorp spreekt men zijn naam met ontzag uit, maar ze hebben hem al lang niet meer gezien. Een dorpeling staat mij vanuit zijn bed te woord: ‘U moet in Apia zoeken, daar heeft hij een groot huis en daar woont hij met zijn vrouw.’

‘Vai’ - een woordje dat men als zijn voornaam zou kunnen beschouwen - staat gewoon in het telefoonboek. Zijn vrouw neemt op. Ik vertel dat ik haar boek My Samoan chief met veel plezier gelezen heb en zo verwonderd was over hun eerste ontmoeting die plaatsvond in de Library of Congress te Washington. Een paar prachtige zinnetjes die het verschil tussen twee culturen zo aardig weergeven en die hun eerste ontmoeting beschrijven: ‘“Mijn naam is Ala'i, maak een kuchje tussen de a en de 'i,” zegt hij met een aanstekelijke lach. “Maar ik stel voor dat je mij Vai noemt en dat we buiten een Coke gaan drinken.”’

Twee avonden later zitten mijn reisgezel, het Samoaans-Amerikaanse echtpaar en ik in een restaurant aan het einde van Beach Road. Jade Garden Restaurant staat onder een onheilspellende hemel tussen klapperende

[p. 108]

palmbomen. Het is een opgeknapt Duits, koloniaal huis. De lucht drukt zwaar en hoewel de ramen openstaan en de wentelwiek van een ventilator op volle snelheid boven ons draait, is het nauwelijks uit te houden. Af en toe valt de elektriciteit uit en we drogen ons in de loop der avond steeds meer met onze servetten af. Als ik naar buiten kijk, zie ik flarden donkere wolken voorbijtrekken en hoor ik in de verte de zee zachtjes klopgeluiden maken.

Vai is een grote man aan wie je alles kunt vragen. Alleen antwoordt hij niet. Pas als alle gangen van het diner gepasseerd zijn, geeft hij antwoord op mijn vragen. Op dat moment realiseer ik mij dat een etende Samoaan zwijgt en pas op vragen reageert wanneer hij uitgegeten is. Als Vai bezig is mij uit te leggen hoe het financiële en economische systeem van Western-Samoa werkt, lijkt de hemel open te barsten. Zweepslagen van donder, zwiepende regenbuien. Door de openstaande ramen waait van alles naar binnen. Vai lacht, het bedienend personeel staat glimlachend op een rij achter in de eetzaal.

‘Je moet met een Samoaan ook niet over geldzaken praten,’ zegt Vai raadselachtig.

Als ik afscheid neem van Vai heeft hij mij al tot matai benoemd, kan ik bij terugkeer naar Western-Samoa recht doen gelden op een stukje land en verder zou hij het erg op prijs stellen wanneer ik mij in mijn vaderland als consul van Western-Samoa zou vestigen. Verward probeer ik twee uur later in mijn hotelhut in te slapen, maar ik word wakker gehouden door de salamanders die

[p. 109]

overal rond en over mij heen schieten. En één zin van Vai en zijn vrouw schiet almaar door mijn hoofd: ‘Natuurlijk brengen we u naar het vliegveld.’

Een soortgelijk aanbod doet iedere inwoner van Apia en de andere dorpen met wie ik in gesprek raak. Ik vrees dat ons vertrek uit Western-Samoa een rij van alle op het eiland aanwezige auto's, afgeladen met zingende Samoanen, te zien zal geven en daarom vertrekken wij op een stralende morgen een beetje stiekem naar het vliegveld. Via American-Samoa komen we vele uren later op Hawaii aan waar de Coca-Cola-cultuur ons tegemoet schreeuwt en de ogen van iedereen dollartekens lijken te vertonen.

Er zet zich vanaf dat moment een bijna pijnlijke liefde voor dat kleine prinsdom in de Zuidzee in mij vast. Ik hoor Vai zeggen: ‘Natuurlijk mag u dit diner niet betalen; dat zou een belediging zijn!’