Nieuwe wyn in oude le'erzacken

[p. *xv]

Aen de Lezer van dit Boeck.

GOede Lezer,

Wy beleven een eeuwe, die niet min lecker, als kostelick is: daer geen tafel wel is op-gedischt, dan die de oogen doet verdwalen, en den mond doet twijffelen: daer het vleesch uyt de halle gehaelt, walgelick is, en geene spijze smaeckelick, als die met 't sweet van moede jaghers, ten diersten gekocht wert. Men wilt veranderinge, en ongemeene dingen: zoete saussen, maer met verjuys, of spaensche appels

[p. *xvi]

scherp ghemaeckt. Langhe weghen terstont vervelen, ten zy, dat-men uyt-spant, en dickwils peystert. Maer ghelijck zulcke dertelheyd niet en is te prijzen, zoo en doen, mijns bedunckens zulcke schrijvers niet onwijslick, die, door veranderinghe van stoffe, de Lezers in aessem en aen-dacht zoecken te houden. Want ghelijck de toe-hoorder, de mate is, en wet-ghever van de predicant; zo moet een schrijver op de teerheyd van de swacke maghen letten, en als een goede kock, zijn spijze daer naer koken. Hier op hebb' ick voor dezen ghezien, als ick mijne Ziel-gerechten, ende andere gheringhe schotels hebbe op-ghedischt: ghelijck ick nu wederom de zelve spore hebbe ghehouden. Ghy ziet hier, Lezer, velerley stoffen, doch elck by zijns ghelijck ghesorteert; gheen, of immers

[p. *xvii]

weynighe nieuwe spijze, doch evenwel vernieuwt, en met versche sausse toe-ghemaeckt: een oud, doch een ghezont lichaem, en met een nieuw kleed over-togen: daer in, ten deele, de wijsheyd van Hebreen, Arabiers, Griecken, Romeynen, Spaignaerds, Françoisen, Enghelschen, Hoogh' en leeghe Duytschen licht verborghen. De materie is dan oud, ende eens anders, het fatsoen is nieuw en mijne; in somme, nieuwe wijn, maer oude leer-zacken, daer mede ick meer getracht hebbe andere en veerdigher geesten op te wecken, als hier mede te proncken; dat my meest al wandelende, en by speel-uren, ghelijck wat anders doende, is ontvallen. 't Is evenwel, mijns oordeels, een veld, daer in een gauw verstand zich met alle ernst behoorde te oeffenen: en met een loffelicke nijd niet

[p. *xviii]

toe te laten, dat eenighe volckeren, wijze en aerdighe spreucken zouden gebruycken, die uyt ons Vaderland, en onze taele zouden gehouden werden. Ick hebbe, naer mijn gheringheyd, genoegh bemerct, dat zoo een Cats, of Heyns, Reael of Hooft zodanigh werck by de hand namen, dat wy geene natien ter weereld hare spreucken zouden hebben te benijden. 't Is waer, dat elck volck, en elcke taele haer eyghenschap heeft; en dat vele aerdigheyden van land veranderende, zeer licht versterven: even-wel bevind' ick, dat de lucht van ons vaderland daer in zo gheluckigh is, dat allerley ghewas haer kan verdraghen, ten minsten ter degen gesnoeyt, en wat ghekandelaert zijnde. Spreucken, zeght een wijs man, zijn de wettelicke kinders van de wijsheyd, die ons

[p. *xix]

onder-wijzen van de dingen die onze Voor-ouders hebben onder-vonden, ende die ons als goede raeds-luyden, in vele ghelentheyden onder-richten. Daerom hebben oock van ouds, Princen en Koningen, hier in zeer keurigh gheweest, en de zelve hare zorghe ende offeninge niet on-weerdigh gheacht. Iae Salomon, die de wijse is geweest van alle bloote menschen, wert dit als een peerel aen zijn kroone gehangen, Dat hy gesproken heeft dry duysend spreucken. daer van ick vele, ghelijck van andere dierghelijcke, zoude hebben te zegghen, indien de eysch van dit werck zulcks konde lijden. Maer kleyne kamers willen kleyne portaelen; kleyne huyzen, kleyne deuren. Even-wel moet ick den lezer van eenighe dingen waerschouwen: eerstelick, dat hy niet

[p. *xx]

vremd en vinde, indien hy zomtijds heel contrarie, en teghen-strijdighe spreucken hier bevindet: als, by exempel,

't Is beter blood, Als wezen dood.

'Is beter dood, Als wezen blood.

want zulcke spreucken konnen elck op haren tijd, en op verscheyden persoonen ghevoeghelijck ghepast werden. Daerom oock de wijze Koninck korts naer malcander zegt, Prov. 26.4. En andwoord den dwaes niet, naer zijne zotheyd, op dat ghy hem oock niet ghelijck en zijt. Andwoord den dwaes, nae zijne zotheyd: op dat hy in zijne ooghen niet wijs en zy. Beyde zijnde van even groot, en goed ghebruyck, als maer de omstandigheyd onderscheyden werd. Ten anderen moet oock ingezien werden, dat vele spreucken hier onder gemengt zijn,

[p. *xxi]

die niet en schijnen eenighe wijsheyd of zedigheyd mede te brengen, nochtans na behooren, en met voorzightigheyd ghebruyct zijnde, of goede manieren leeren, of quade ont-leeren, en doen verfoeyen. Gelijck mischien een teer ghemoed zich zoude stooten aen deze woorden:

Die niet is vies te doen bescheyt,

Die krijt daer deur wel-sprekentheyd.

Als of, door deze woorden, de dronckenschap werde aen-gheraden, en groote glazen wierden in-gepreeckt. Niet minder, als dit. Want zulcks oock stichtelijck ghebruyct kan werden, alsmen wilt te kennen gheven, dat dronckaerds, tusschen de glazen, malcanderen met zulcke woorden, op-hitßen, en den wijn in 't lijf doen ghieten. Ghelijck-men oock, uyt de naem van wraeck-gierige menschen zegghen magh: De wraeck heeft

[p. *xxii]

smaeck. En van weghen de pluymstrijckers;

Hanght de huycke naer de wind,

Zoo ghy niet u schade mint.

Zoo is oock ten derden, aen te mercken, dat een groot deel van spreeckwoorden, maer ten deele, en in eenige persoonen warachtigh zijn, daer van het tegendeel even zo dickwils, in andere wert bevestight. Want, wat en wert-er niet ghezeyt van de vrouwen in 't gemeen, dat nochtans alleen moet passen, of op de quade, of op de goede. Ick zegghe erghens:

Vrouwtjes moeten altijds rellen,

't Zijn al beckens, klocken, bellen.

maer hoe menighe zedige matroone wert-er gevonden, die in heusch geswijgh, en inghetooghentheyd vele mans verre te boven gaet? En daerom zeggh ick oock elders:

[p. *xxiii]

 

Daer zijn veel deughden in een vrouw.

 

Waer deur zy mans beschamen zou.

En wederom, om in de goede gracij van dat gheslacht te blijven:

Men zeght veel fauten van een wijf,

Maer al verziert, door mans bedrijf.

Ten vierden, moet de Lezer oock weten, dat verre het meeste deel dezer spreucken, uyt andere taelen ontleent, en overghezet zijnde, zomtijds op onze natie, en ons ghebruyck niet wel over-een-kommen. Eyndelijck, alzoo ick my zelven meest vast gebonden hebbe aen de voet van de letter, en hebbe niet alle spreucken, naer mijn zinn', en veel min van andere, in de engte van onze cleyne veerskens, connen in-sluyten. Ick zie in het her-lezen, hier en daer, niet weynigh manghel; dat mischien de tweede ghedachten eens zullen verbeteren; wanneer ick de reste, die

[p. *xxiv]

ick noch by duysenden hebbe, zal in 't licht geven. Neem dit dan, als een stael of monster: en oordeelt daer uyt van 't heele laecken.

Vaert wel.