De verlaten man

[p. V]

Vooraf:

De lezer zal in dit boek geen schrijver vinden.

Den àl-wetenden mijnheer, die kout, beschrijft, zijn opmerkingen plaatst, zijn levenswijsheid opdringt, figuren schikt en laat marcheeren ‘naar zijn kunstenaars wil en welbehagen’ - ook afmarcheeren als het zoo te pas komt in zijn kraam - men zal vergeefs hem zoeken in de bladzijden die volgen.

Cooks man-met-de-pet ontbreekt. Hij was voor luie reizigers door de landen der ontroering en verbeelding een gewaardeerd gezel. Zijn tegenwoordigheid werd zoozeer tot gewoonte, dat niemand meer zich verbaasde: hoe komt die man toch aan zijn wijsheid? Hoe kijkt hij zijn medemenschen tot in huns harten garderobe, en is aanwezig in hun dierbaarst uur, en speelt den filmopnemer bij hun hachelijkste avonturen?

Daar vroeg men niet meer naar. Alles was in verleden tijd geschied en dus geschiedenis, die geweten worden kon.

Ook de critiek stond niet meer critisch tegenover dezen toch eigenlijk verwonderlijken ‘vorm’. Zij gaf

[p. VI]

zich breed gewonnen aan de gewoonte. Zij slikte Goethe met Novalis - Novalis die van Goethe zei, dat hij de romantiek vermoordde en comedianten maakte van de goddelijke Muzen.

Ik heb daar weinig tegen. Doch vóór twee jaren deed zeker vriend van mij, geheeten Rein van Zanten, een boek verschijnen: Op dood Spoor. Men vond daarin te loven, men vond erin te laken, zooals dat gaat. Men sprak vooral bezwaar uit tegen den vorm.

Hoe is het mogelijk, vroegen sommige oordeelvellers, dat eene vrouw, Thilde, zichzelve, Rob, haar echtgenoot, Klepels, haar vriend, het snedig aanwezige meisje Kathleen en enkele bijfiguren van binnen en buiten beschrijven kan, nog wel in den directen ‘Onvolmaakt tegenwoordigen tijd’ (Présent de l'indicatif), alsof zij, alom aanwezig zijnde, kinematografisch vastlegde wat haar oogen zagen?

Zij konden, deze critici, een toch eenvoudige persoonsverwisseling van den schrijver met een zijner figuren niet verwerken.

Dezelfde Rein van Zanten beproefde zijn kansen met het overoude ‘genre’: brieven. Zoo heb ik, dacht hij, den Ik-vorm van nature mee. 't Gelijk was ditmaal ongetwijfeld aan zijn kant, doch brieven worden hier te lande niet gelezen.

Dat was het eind van Rein van Zanten.

Maar ik, in dezen Verlaten Man, ik neem hardnekkig den onmiddellijken vorm, omdat hij mij behagen blijft, weer op. Ziehier een verhaal (indien ik zoo mag

[p. VII]

spreken) dat niet geschied is, - dat geschiedt. Geschiedt voor des lezers aangezicht. Radio, loudspeaker, film, gramofoon, sprekende film, of wat voor machinerie ge denken wilt, is doende om hem de aanwezigheid te suggereeren van levende, sprekende, handelende, minnende, zich verbindende, scheidende menschen. Geen schrijver, geen explicateur, geen gids dringt zich met zijn praatje tusschen hen en hem. Ook geen dierbaar leeringpuurder uit onzes naastens ongemak. De krukas draait - zóó gaat het schip.

Is zooiets nog een ‘roman’? Daar breken we 't hoofd niet over. Een boek behoeft niet steevast een roman te zijn. Bijwijlen mag men denken aan tooneel, aan schimmenspel of dans. Bijwijlen aan Hilversum of Eiffeltoren. Hier is een wereld in gedurig nieuw ontstaan, rechtstreeks of in de voorstelling van haar belevende personen. Soms glijdt de trein langs het station, soms glijdt het station langs den trein.

De romanschrijver, zoo las ik onlangs een betoog, leeft van ‘Redseligkeit’. Hij spint, borduurt, weeft, vlecht, knoopt op een stramien, beoefent allerhande vormen van vrouwelijke huisvlijt. Zulke arbeid adelt - amen!

In deze vellen echter wordt gesponnen noch geweven. Beelden verdringen zich naar een onvermijdelijk slot, dat zelf zich weder voordoet als een begin, zooals elk cijfer eener repeteerende breuk aanvang beteekent eener nimmer voltooide reeks.

Is zoo niet ook een beetje ‘het leven’?

[p. VIII]

Ziedaar wat ik te zeggen had om de - trouwens nimmer als ‘nieuw’ bedoelde - bedoelingen van mijn thans verdwenen makker Rein van Zanten toe te lichten. De lezer stelle zich open om - te ervaren.

Ervare.... en vare.... hij wèl!

KEES VAN BRUGGEN.