|
| |
| |
| |
Ballotage.
De kinderen speelden, in den zonneschijn, in den fel-gloeienden namiddag-zonneschijn, die de zomerlucht van hitte dee trillen, achter het schuurtje van Jansje's vader, krottig turfschuurtje van zwart-geteerde plankenmuren. Mat-zilverig glansden, waar de zon er langs schampte, plekken in 't droog-doffe, oude zwart, de haarscheurtjes erin zilverend, als fijne adertjes, en onder de randen der over-springende planken kleurde 't stofbepoeierd spinnenweefsel in zwakke regenboogtinten.
Ze hadden 'n heelen plek, tot de sloot toe, die 'n stuntelig hekwerkje van groen-uitgeslagen latjes en staakjes afsloot. De sloot lag onder 't zonnebranden half-transparant, groezelig-grijs-groen, met op 't matte, stilstaande water, zwartige schaduw van twee vlierboomen, die, rijk in den knop, vlak voor 't hekje stonden, de scheeve kronen over 't water geheld. De plek van mul-rullen zandgrond, waar de kinderen
| |
| |
speelden, bleef zelf heelemaal onbeschaduwd, dor en kuilig, met maar hier en daar vereenzaamde grasbosjes en op 't vocht-koeler grondstrookje langs den slootkant, en heel-onder tegen 't schuurtje schriele paardeblommen en bloedarm speenkruid.
Er waren tien kleine meisjes bij mekaar, en Jansje, die gastvrouw was, op háár erfje ontving en gezegd had, dat ze strakkies allemaal 'n koppie water-en-melk zouën krijgen; misschien, als moeder 't geven wou, bedilde druk, bits-bazig soms, 't snoekig snapmondje geen oogenblik in rust, bepaalde de spelletjes, en waarschuwde met koddig-ouwelijken ernst voor klauteren op 't hekje en in de sloot tuimelen.
Ze had ze nu bijmekaar gehaald voor 'n spelletje in 'n kringetje en de handjes, slap-klam van de warmte, grepen mekaar vast. Lijfjes achterovergebogen, trokken ze met rukjes van gestrekte armen, den kring zoo wijd mogelijk, de vingertjes stevig-lenig ineenhakend. En ze gingen nu rondloopen op 't zeurig melodietje van ‘blauwe-blommetjes in de wei’ Jansje-zelf was al binnen den kring gewipt, boorde met snel-nerveuse beweginkjes, 't eene voetje in 't zand, loerde, geheimzinnig-lachend aan 'r schortezoompje friemelend, den kring rond, wie ze kiezen zou en de anderen draaisjokten gedwee, dreunden gedachteloos 't overbekende deuntje, de oogen voortdurend gericht op Jansjes lachend gezichtje met de rondzoekende, heldere kijkers. 't Kiezen en gekozen worden was van 't tamelijk-saaie
| |
| |
spel de eenige emotie. Jans koos Gerritje Post en die Everdientje de Vries, omdat ze in één steegie woonden.... en gauw hadden ze, om den snellen afloop van 't korte kringliedje, allemaal 'r beurt gehad. Dan draaiden ze toch maar door, lusteloos mekaar in den kring trekkend, zongen dof-lijzig, de oogen suf en half toegeknepen in 't grelle licht, de lijfjes, met ingeknikte kniëen, terzij gewend of ze 'n vrachtje zeulden, dat de grauw-bestoven grove schoenen schoffelsjokten door 't dikke, heete zand. Doodstil hing de doorgloeide lucht en 't héél zwak luchte-zuchtje, dat wel 's even over 't groenig-transparante slootvlak de breede licht-en-schaduw-gebieden der twee vlierboomen dee wissel-bewegen, beroerde zelfs niet waarneembaar de rood-heete, bezweete gezichtjes, met de op 't voorhoofd klammende haren, onder de vale, achteruitgeschoven blomme-hoedjes uit.
Zoo sjouwden ze dan maar door, suffig van de warmte, met loom voetbeweeg, tot Gerritje Post ineens resoluut losliet de kleverige vingertjes van Dieuwertje Snel en haar zusje Marietje en met 'n rompzwaai van onwil, uitriep.... ‘Nou, 'k schei deruit hoor.... 't Is màin te warrem....’
Dat brak ineens de kring.
‘Nou Jans’ kwam dan Gerritje weer.... ‘wanneer krijge-me nou 'n kommetje melk-en-water. Je het 't toch geseid.’
‘Nou ja’ antwoordde Jansje opschrikkend, met 'n
| |
| |
kort, zenuwachtig lachje.... ‘gesèid, gesèid.... 'k kan wel soo veel segge.... wâ-jullie? Je mot ook maar niet dâalijk alles g'loove, wâ'k seg....’
‘Krijge-me nou gièn water-mit-melk?’ zeurde drenserig kleine Marietje Snel, teleurgesteld.
‘Ach wel née’ smaalde Gerritje, met bitsen nadruk, ‘doch-ie soms van echt, kind?’ As sài deris wâ belooft, is 't ommers altoos opschepperij. D'r moeder is misschien gieniens thuis en aêrs krege-me nòg niks.’
‘Flauw Jans’ verweet Marietje.... ‘werom sèg je-'n-'t dan?’
‘Nou jà.... nou jà’ herhaalde Jansje vinnig, in 't nàuw gebracht,.... seèker.... tien kommetjes melk-mit-water.... me moeder zal jullie sien ankomme....
Kô-jullie toch wel soo begrijpe.... dâ 'k 't er maar om 'seid heb....
‘Je moeder hêt misskien gieniens tien koppies’ ruziede Gerritje.... misskien gien zève.... gien drie....’
‘Hoòr d'r.... hoòr d'r’ riep Jans terug, met schelzenuwachtig gillachje.... me moeder hèt drie kaste vòl.... daagsche.... ennè Sundagsche.... enne bèste.... mit gouwe randen en blauwe blommen....
‘Gouwe randen en blauwe blommen’ spotte Everdientje.... ‘dâ kan ommers niet.... dâ-bestaat gieniens.’ Gemoedelijk onderrichtend ging ze door.... ‘as je gouwe randen het, dan hê-je gièn blomme....
| |
| |
en hê-je blommen, dan binne d'r gien rande-'n-an.... Wa-jij, Ger.’
‘Och netuurlijk’ minachtte die. Dan de ruzie-oorzaak weer opnemend....
‘Vraag dan maar an je moeder, offe-me daar dan water-mit-melk in krijge.... in die gouwe komme mit blauwe rande....
‘Een kreng bin-je’ riep Jans, voetstampend, dan rukte ze woedend 'r schortje voor 't gezicht, begon luid te grienen....
‘'t Is màin plaassie.... 't is màin erref.... je hêt hier gien rusie te maken.... 'k Sel me groote broer wel roepe.... die trapt jullie d'r allemaàl of....
‘D'r groote broer’ hoonde Gerritje, slagvaardig.... en màin groote broer.... die 's nog grooter.... die knaipt jouwe tussche se duim en vinger fàin....’
‘He-jassus, maide’ kwam nu Everdientje ertusschen.... ‘make jullie nou gien mot.... dan gaan 'k lievers na me moeder.... en Merietje en Dieuw ook....
‘La-me skooltje speule’ stelde, verzoenend, Jeltje Bakker voor, een van de kleinste, 'n proper-gekleed, bedaard meiske.... ‘enne omtelle, wie de juffrouw is.... mit omme-romme-relle....’
Dank-je lèkker,’ Wies de Weert stak, met nuffig neus-optrekken 'n spits-rood tongetje tusschen scherpwitte tandjes te voorschijn.... en dan jij misskien juffrouw..., soo'n ùk.... wâ moois.... 'n kind uit de tweede....’
| |
| |
‘'k Bin noòit zitte-'bleve,’ troefde Jeltje, gebelgd.
‘Wacht maar, kind.... tot je in de vierde zit’ neuswijsde Wies terug; ‘in de dèrde wordt-et pas moeielijk.... As je van de kaart leert.... enne de hoeke-'n-en-kante.’ As ikke niet ziek was 'eweest,
‘Noù.... enne je broer dan.... is die soms ook ziek 'eweest.... Die zit nou al voor et tweede jaar in de vijfde.... enne in de vierde.... is-ie oòk zitte-'bleve....’
‘Me broer, dat bin ikke niet.... o, zoò’, snibde Wies, rondkijkend met triomfblik van iemand, die iets heel snedigs heeft gezegd. Doch maar 'n enkele had wat gehoord.
Warm, verveeld slenter-schoffelden ze over 't plaatsje, door 't heete, grauwe zand, dat de vetergaatjes van hun rijglaarsjes binnendrong en jeuk-prikte door de kousen heen op de warme voetjes. Alleen, omdat 't thuis net-zoo was, en ze daar misschien zouën moeten werken, op broertje passen of booskap-doen, bleven ze nog, maar zonder plezier....
Marietje Snel.... schichtig eerst omkijkend of Dieuw 't niet zag... sloop naar den slootkant, klom aarzelend-voorzichtig op 't laagste hekkelatje, 't bovenlijtje over 't water gebogen, lachte tegen den troebelen weerschijn van haar eigen klein mager gezichtje.... spuwde dan met spitse lipjes in 't water. Zwakke, wijd-vervloeiende kringen brachten oproer in 't stil geschaduw van blad-en-takken der beide breedkruinige
| |
| |
vlierboomen, en Marietje vond dat leuk om naar te kijken.... dee 't nog eens.... nog eens.... lekkerknus in 'r eentje, ongestoord door Dieuw, die altoos alles an moeder overklikte.
Tegen 't schuurtje, met z'n dof-zwarte planken, gloeiend in de zon, stond Jansje te huilen, 't hoofd op de armen. Boos-driftig, ook om de aandacht te trekken, schopte haar eene voetje tegen de onderste plank, want 'r werd weinig notitie van 'r genomen. Everdientje alleen stond er, troostte onbeholpen: ‘nou sèg Jans, nou sèg Jans.’ Raakte even den tegen den muur gekromden arm aan. Maar 't kind, wrevel, spitste vinnig den elleboog naar achter, schudde driftig 't hoofd.... nèe.... nèe.... en griende door.
Maar als ze, ineens, merkte, dat Everdientje er niet meer stond, kreeg ze 'r al gauw genoeg van, en even later lichtte ze, voorzichtigjes, 't hoofd op, loerde boven over haar arm heen, waar Everdientje en de anderen zaten.... Voelde met schrik, dat ze misschien was te ver gegaan, te lang had staan huilen en de meisjes er nu misschien, om 'r te plagen, stilletjes zouën zijn vandoor gegaan. Maar als ze rondkeek, zag ze 't heele troepje bijeen geklit aan 't eind van 't erfje waar dat overging in den weg, pratend en lachjoelend in frissche belangstelling voor iets nieuws. Jansje slenterde er heen, heel nieuwsgierig, maar 'n beetje beschaamd, omdat ze zoo lang had staan pruilen, daarom maar met 'n boosgetrokken mondje.
| |
| |
Maar de anderen vonden haar terugkomen heel gewoon, namen haar dadelijk op in 't kringetje, dat ze druk-dringend gevormd hadden om twee nieuw gekomen meisjes heen.
't Waren Leentje en Saartje Appel, dochtertjes van den Joden-slager, die geen slager was, maar wat je noemde koud-slachter alleen. Twee ukjes van meisjes, met zwarte kroesbolletjes en ronde, pientere kraaloogjes, de een zeven, de ander negen jaar.
Ze waren door moeder, die zich haast niet roeren kon in 'r nest van tien warm-woelige kleintjes, de deur uitgestuurd en kwamen, op 't gerucht af, nu handje in handje vragen of ze mochten meedoen.
Ze vroegen 't erg bescheiden en timide, wisten wel, dat ze anders heelemaal geen kans hadden, en de anderen, met de scherpe intuïtie van kleine meisjes dat dadelijk voelend, namen 'n héél gewichtig air, wisten nog niet of 't wel gaan zou, dat ze meededen. Jansje-d'r-moeder wou misschien niet zoo èrg veel op d'r erf.... en er waren al tien.... Verveling en warmte hadden ze in 'n licht-baldadige stemming gebracht en na de ruzietjes onderling waren de Jodenkindertjes welkom om allemaalsamen eens 'n beetje te treiteren....
Toen Jansje er nu bij kwam, werd 't ineens 'n bedillig-informeeren met grappige, groot-doenerige gebaren, in onbewust naäpen van 'r moeders.
De oogjes, opgehelderd, schitterden ondeugend en
| |
| |
op de gezichtjes wemelden lachtrekjes om de leuke afleiding.
‘Magge-ze meedoen, Leen en Saar?’ schreeuwde Gerritje naar Jans.... en ze jokte er achter, met schelmschen knipoog.... ‘zie je, we wouën nèt gaan huishouwetje speule.... en dan kenne we zoo erg veùl niet hebbe....’
Jans, zich dadelijk baàs voelend, was de ouwe ruzie al vergeten, weer heelemaal derin.
't Pruilsnuitje was opgeklaard en 't bedillig mondje had weer z'n koddig-ouwelijk trekje.
Ze trok Gerritje op zij, vluchtig-roepend naar de anderen.... ‘ik-en Gerretje zalle afspreke....’
Die twee stonden nu, weggehuppeld uit 't troepje, midden op 't erfje, in den fellen middagzon, te fluisteren, heel-geheimzinnig, hand-voor-de-mond, met lach-proestjes en omkijken, gewichtig, of niemand hooren kon.... 't heerlijk-geheim plannetje, dat ze uit broeiden.
Doch de anderen hadden 't druk om de Jodenzusjes heen, die even mekaar aankeken, dan hun pittige kraaloogjes heenschichtigden, wantrouwig, naar de plek, waar Jans en Gerritje te overleggen stonden. Maar Marietje Snel, valsch laf kindje, sterk in de bescherming van zooveel grooteren, keerde zich naar 't 't jongste zusje, met 'n lief airtje, vroeg: ‘Seg Leentje wat hê-jullie ge-ete, vemmiddag?’ 't Kind antwoordde niet, keek 'r zusje aan. Er was altijd geplaag en ge- | |
| |
zanik om heen ‘raar’ Joden-eten, 'n onuitputtelijk onderwerp met altijd nieuw-gefantaseerde variaties. 'r Gingen verhalen, dat ze aardappels stoofden met suiker en uien-met-rozijnen doormekaar.
Alles wat Joden aten, was vies en wansmakelijk. Alleen tegen Paschen veranderde de taktiek, fleemvleiden de vriendinnetjes om de heerlijk-brosse, knapperige Paaschbrooden, en de gevulde Joden-koeken, die moeder Appel dan bakte. En de kinderen, hopend 'r blijvende gunst mee te koopen, deelden gul uit, kaapten 't soms uit moeders kast, bang door weigering een van de kameraadjes te verbitteren. Als vader 't merkte, kregen ze klappen, werden opgesloten. En hij schold op wat hij niet voelde den hunker van hun eenzame zieltjes in de gemeenschap te leven, géén paria te zijn, maar eenvoudig beschouwde als plat afbedelen gunst van gojim-kinderen, die ze eigenlijk verachten moesten. Zìj verachtten ze niet, waren gelukkig zoolang 't duurde, gelukkig dat ze, al wàs 't om hun lekkers, werden aangehaald, geflikflooid. Maar na Paschen zakte 't toch al gauw weer terug tot den ouden toestand, mochten ze dan 's wèl, dan 's niet meespelen, naar lust en luim van de anderen.
Dezen middag nu, voelden ze wel, dat 'r narigheid broeide, zouën ze wel graag weggeloopen zijn, dorsten ze maar. Doch ook zoo dolgraag speelden ze mee, waren zoo dankbaar om 't in-de-gemeenschap-opgenomen, als gelijke behandeld worden.
| |
| |
De altijd ondergane geringschatting was steeds onmiddellijk vergeten, gedwee namen ze, telkens opnieuw, 't onplezierigste van 't spel op zich, meiden-baantje bij 't huishouwetje, zieke pop die niks doen mocht, bij 't doktertje spelen, en protesteerden zelfs niet, als de dokter, bij 't polsvoelen, ze valsch-vinnig kneep. Ze voelden wel, dat ze altijd 'n beetje werden getreiterd, dat 'r altijd 'n complotje was van allen-samen tegen hen, maar ze droegen dat stilletjes, gelukkig al met den schijn van erbij te hooren.
‘Nou seg et dan.... wat hê-jullie 'ete?’ vroeg Marietje weer, lijzig zanikend.
‘Niks,’ piepte benauwd Leentje, maar 'r zusje kwam sussend....
‘Wat komp-er dat nou opan.... 'k màg 't niet segge van me moeder.... 'k Vraag 't jullie toch ommers oòk niet....’
‘'k Weet 't toch wel, kind....’ joelde Dieuwertje, ‘'k weet 't toch wel.... haring-mit-krente.... jullie ruike d'rna....’
Aanstellerig vies-doend stoven ze nu, lachend, uitmekaar, knepen de neusjes toe, beweerden allemaal met lach-proestjes en benepen neusstemmetjes, dat je duidelijk ruiken kon, dat Leen en Saar haring-mitkrente hadden gegeten....
't Kleine zusje trok 't groote aan de mouw, lippenbevend, fluisterde van maar-liever-weggaan.
Maar daar had-je intiem-gearmd, lachkneuterend,
| |
| |
Jans en Gerritje weer terug en Jans zei met 'n effen, ingehouden stemmetje.... ‘Nou, seg, maide, we hebbe of-'esproke.... se màgge meedoen.... Ikke seg maar.... Jode bin ook mensche.... enne jullie motte se nie-soo plage.’
Bevreemd zagen ze haar allemaal aan, maar merkten de lachlichtjes in haar tintelende oogen, snapten, dat 't komedie was. En, allemaal erin, schoon 't fijne van de zaak nog niet doorgrondend, vielen ze ook bij, uitbundig,.... ‘'tuùrlijk ware Jode ook mensche.... se hadde toch arme.... se hadde toch beene, noù. O, soo.... kom maar Leen.... kom maar Saar.... wat zalle me doen....’
De zusjes waren er beduusd van, lieten 'r wantrouwen nog niet los. Maar sterker was de gansch-onverwacht gekomen vreugde van te mogen meespelen en Marietje Snel, die drenserig bleef nazeuren van.... ‘hê-seg-nou, wat hê-jullie 'ete?’ antwoordden ze nu, gewillig.
Jans regelde. ‘Me doene takkie-de-man, Saar is 'm.’
Over 't warme speelplaatsje joelstoven ze nu uit elkaar. Aanhoudend fel brandde de zon op 't grauwe zand, maar van den slootkant kwam, onder-langs 't groenig-uitgeslagen hekje, 'n blauwig schaduwrandje aankruipen, en 't groen-groezel water lag minder strafbezond, koeler schijnend nu.
Ze speelden met felle gilletjes 't krijgertje-spel, schoffelden met grof-stoffige schoenen zandwolken op,
| |
| |
grepen luid-juichend mekaar beet, door drie korte tikjes aan de gepakte zichzelf dan verlossend van 't vangersbaantje. Maar onder dat rumoerig, schijnbaar ongedwongen spelen nam Jans telkens een der anderen apart, troonde ze mee in 'n hoekje, fluisterde geniepig 'n momentje, tot ze weer lachend, met oogknipjes van plezierige verstandhouding, uiteen liepen, opnieuw zich mengend in het spel. Om de Jodenmeisjes, die heelemaal opgingen in 't vroolijk krijgertje-spelen, niets merkten, weefde zich 'n complotje, stilletjes en valsch. En in hun zucht heel gewoon te zijn, nog niets te laten merken, waren ze benauwd-lief tegen die twee, riepen ze aan, vingen ze, die anders vrijwel genegeerd werden, voortdurend, daarbij maar lachend met tintelende kijkers en zenuwachtige proestjes.
En dan ineenen, riep Jans.... ‘maissies, afskafte’ en draafde ze vóór naar 't zonnig schuurmuurtje met 't stoffige, kleur overpoeierde spinnenweefzel.
Daar gingen ze allemaal tegen-aan staan, de stevig-jonge ruggetjes fiks ertegen klappend, opeendringend, om 't heele rijtje langs 't muurtje te krijgen, de armen strak langs de lijfjes. Timide, zij-alleen niets begrijpend, kwamen de Appeltjes erbij staan. Ze waren nu juist zoo heerlijk aan 't spelen en zoo blij, omdat vanmiddag iedereen lief-dee tegen hen. Dikwijls werd er wèl voor 't spele ‘afgeskaft’.... als 'r ruzie was.... als de grootsten, de bazigsten 'n pik hadden op deze-of-gene. Die grooten spraken dan af, en de anderen moesten
| |
| |
op 'n rij staan, geduldig wachtend hun lot van toegelaten of uitgeworpen-worden.... Meestal waren zij, Leentje en Saartje, dan wel bij de verstootenen.... en voor dat ‘afskaften’ en weggejaagd worden hadden ze wèl gevreesd, straks, toen Jans en Gerritje stonden af-te-spreken.
Toen was 'r niet van gepraat en wat waren ze blij geweest, dat Jans hun meedoen dadelijk goedvond. Diepe teleurstelling voelden ze nu, met 'n vaag bewust-worden van wat ze te wachten stond. Achter aan 't woelende rijtje van overmoedig-lachende kinders gingen ze staan.... maar Jans zag 't en riep: ‘nee.... jullie niet altoos achteran.... Leen.... jij hier’ - en ze wees 'n plaats tusschen Gerritje en Lijs Jonker, die lachend 't kleintje tusschen zich indrongen.... ‘blijft jài maar staan, Saar.... kom Dieuw, wij afskafte....’
IJverig sprong Dieuwertje Snel naar voren en even fluisterden ze, heel kort, en de andere lachten, omdat ieder toch 't afspraakje wist.
‘Nou’ keerde Jans zich naar 't rijtje.... ‘jullie weten-et, hè.... wie duim krijgt, mag meedoen, wie pink krijgt, mot weg. En allemaal blijve tot ik klaar bin.... Dieuw, jài op je plaas.’
Jansje begon nu 't rijtje langs te trippen, met beredderige beweginkjes, aanvangend bij Marietje Snel. Haar duimpje hield ze vooruitgestoken uit stevig vuistje en even ermee Marietjes schort aanrakend, zei ze ‘duim’. Vlug liep ze voort langs de lachende rij, 't
| |
| |
duimpje vooruit.... Jeltje Bakker.... Wies de Weert.... duim.... duim.... Dieuw Snel.... duim.... Lijs Jonker.... duim....
Doch dan wisselde ze plots om, 't duimpje verdween in de kleine, bruine vuist en 't vinnig pinkje wipte te voorschijn.... Effen-weg prikte ze 't even tegen Leentje Appels schortje, zei droogjes, maar met tintel-kijkers.... ‘pink’. Weer met kittig vingertjesbeweeg wisselde ze.... kwam duim te voorschijn.... Gerritje Post.... duim.... Everdientje de Vries.... Riekie Willems.... duim.... duim.... Saar Appel.... pink....’
‘Die duim hebbe, komme hier, die pink hebbe, blijve an 't muurtje staan....’ kommandeerde 't spitse snoekesnoetje.... en lachend stoven ze, die 't vooraf geweten hadden, van 't brandend-warme muurtje weg, joelden door 't zand, sprongen overmoedig tot den slootkant toe.
De Jode-zusjes, alleen, 'n heel stuk zonnige plankenmuur tusschen hen-beidjes, bleven nu eenzaam over, kleintjes en beduusd tegen 't schuurtje geleund. Zoetjes schoof, onder wild jouwen van de anderen, lange-neuzen-trekken en ‘uitsliepen’ met 'n typisch gebaartje van beide wijsvingertjes over elkaar, 't kleine Appeltje naar 't groote toe, greep schuw 't hangende handje. En zoo saampjes voelde ze zich nu zeer rampzalig, diep-ongelukkig en beschaamd, en de oogjes neer in hoog-overbloosde gezichtjes bebeten ze zich om niet luid-uit te schreien, de bevende mondjes.
| |
| |
Want ineens nu begrepen ze, dat ze erin geloopen waren, dat 't grif meedoen-mogen en 't lief-doen van de kameraadjes valsche fopperij was geweest en ze schaamden zich, omdat ze zich er zoo blij en vreugdig over gevoeld hadden.
Nu hadden ze wel onzichtbaar willen zijn, om maar ongemerkt te kunnen heenkomen, 't brutaal-zonnige erf af en den weg op naar 't veilige thuis bij moeder. Maar ze durfden in 't jouwen van de anderen zich niet verroeren.
Dat stilde eindelijk, te gauwer bleekte de victorie-vreugd, omdat de simpele overwonnelingetjes er niet op reageerden. En, zich af keerend, hervatten de kameraadjes, opgewonden juichend, hun spel.
Toen slopen de zusjes stilletjes heen....
|
|
Auteursrecht onbekend