basisgegevens
gestandaardiseerde naam kamer:
Den Boeck
spelwijze in bron(nen):
'Den Bouke' (1417); 'De Tyteloizen' (1485-86)
varianten:
'Den Bouke' (1417); 'gheselscap van den Boeke' (1420); 'De Tyteloizen' (1485-1486); 'Den Boeck' (1543-1562-1620-1647); 'Der Retoryck van den Boeck genomt de Tijtelooskens' (1561-1589); 'de Camere van den Boeck, geseyt de Tyteloose' (1647)
zinspreuk:
'Om beters wille' (1561-1562-1620)
gebruikte code:
BRUS1
patroonheilige:
OLV (1561)
vroegste bronvermelding:
1417
gedoopt:
geografisch-politieke situering van de kamer
plaats:
Brussel
(stad/dorp/vrijheid):
Stad
district:
gewest:
Brabant
korte geschiedenis
De kamer ('de rethorijcke van den Bouke te Bruessele') werd volgens de zestiende-eeuwse kroniek van het Rooklooster bij Brussel in 1401 gesticht. De datum 1401 wordt bevestigd in een akte van de Brusselse magistraat van 13 september 1543. De 'gesellen van den Bouke' worden voor het eerst vermeld in de rekeningen van het hof van Brabant van 1417, toen hertog Jan IV van Brabant lid werd. Op 5 februari 1420 werd een reglement van het 'gheselscap van den Boeke' door de hertog bevestigd. In die periode is vooral sprake van de 'pipers' van Den Boeck die voor de hertog spelen en opdrachten vervullen. Er zijn geen overtuigende aanwijzingen dat Den Boeck toen al een rederijkersgezelschap was.
In de stadsrekeningen van 1485-1486 wordt gesproken over het 'geselscap van der Tyteloizen'. Het ging op dat moment duidelijk wel om een rederijkerskamer, die over een eigen 'speelhuys' beschikte. De naam Den Boeck wordt in 1498-1499 voor het eerst in de Brusselse stadsrekeningen gebruikt.
'Den Boeck van der retoriken van Bruessele' was aanwezig in Mechelen in 1493. De kamer nam deel aan het landjuweel in Antwerpen in 1496, aan de wedstrijd te Gent in 1539, aan de wedstrijd georganiseerd door De Corenbloem in Brussel in 1562, aan de refreinwedstrijd die in 1574 uitgeschreven werd door de kerkmeesters van de Sint-Jacobskerk in Antwerpen, en aan het blazoenfeest te Mechelen in 1620.
In 1512 organiseerde de kamer een lovenwedstrijd, waar misschien ook Anna Bijns optrad. Op 8 september 1581 hield de kamer een refreinwedstrijd. De strekking was uitgesproken calvinistisch. Brussel had op dat moment een calvinistisch stadsbestuur.
documenten
reglementen:
- Bevestiging van een niet bewaard reglement door hertog Jan IV van Brabant (5 feb 1420 (n.s.)): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 9r (voor authentieke kopie verklaard door Moltzer in 1602)/ editie: 1. Ruelens 1871, 87-88; 2. Van Eeghem 1963, 96-97 [1420 BRUS1].
- Amendement verleend door de Brusselse magistraat waarin bepaald wordt dat 60 leden vrijstelling van dienst in de schuttersgilden verkrijgen (13 sep 1543): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 10r-v (voor authentieke kopie verklaard door Moltzer in 1602)/ editie: Ruelens 1871, 88-89 [1543 BRUS1].
- Reglement verleend door de Brussselse magistraat (19 oktober 1545): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 11r-14v (voor authentieke kopie verklaard door Moltzer in 1602) [1545 BRUS1].
- Amendement opgelegd door de Brusselse magistraat waarin bepaald wordt dat voortaan De Corenbloem en Den Boeck niemand vrijstelling van dienst van de schuttersgilden mogen verlenen tenzij de naam eerst voorgelegd wordt aan de magistraat (15 oktober 1573): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs.G.219, 35r-v [1573 BRUS1+2].
- Amendement verleend door de Brusselse magistraat aan De Corenbloem waarin wordt ingegaan op het verzoek van de kamer de boetes te verhogen voor 'personaigen' die zonder gegronde reden niet willen spelen (8 juli 1583, geldt ook voor Den Boeck en Het Mariacransken): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs.G.219, 46r-v [1583 BRUS2].
- Amendement verleend door de Brusselse magistraat waarin ingegaan wordt op het verzoek om de sancties (boetes) tegen de leden die in gebreke zijn met hun jaarkosten, maaltijdkosten, effectief te vervolgen (3 juni 1595): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 17v-18r (voor authentieke kopie verklaard door Moltzer in 1602) [1595 BRUS1].
- Amendement verleend door de Brusselse magistraat, geldend voor de drie Brusselse kamers, waarin bepaald wordt dat men als men in een kamer treedt, gehouden is daar te blijven en een eed te zweren (met afschrift van de eed) (27 april 1647): origineel verloren/ afschrift: 1. Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 19r-v; 2. Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. G.219, 4v-5v [1647 BRUS1+2+5].
- Amendement opgelegd door de Brusselse magistraat waarin bepaald wordt dat niemand eed mag doen als prins, deken, kapelmeester of suppoost van de kamer, tenzij in handen van de hoofdman die daarvan certificaat aan de magistraat moet overmaken (30 augustus 1647): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 19v-20r [1647 BRUS1].
ledenlijsten:
Ledenlijst 1512-1733 ('Dit sijn die broeders des eets der Tijtelooskens altsamen, Die sal men elcken hier in vinden met hemlieden toenamen'): Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 42 r-79 r.
rekeningen:
inventarissen:
processtukken:
- Vonnis van de Brusselse magistraat in een geschil tussen de kamer en de Sint-Jorisgilde (de Sint-Jorisgilde die een vrijgesteld lid van de kamer had willen dwingen in de gilde te komen, wordt veroordeeld) (19 april 1553 (n.s.)): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 15r (voor authentieke kopie verklaard door Moltzer in 1602).
- Onderzoek (ondervragingen) naar verdachte stukken (met teksten van de toneelstukken) opgevoerd door Het Mariacransken, Den Boeck en De Corenbloem: Algemeen Rijksarchief Brussel, Mss. divers, nr. 182 (passim)/ editie: Van Eeghem 1937.
- Processtuk uit een proces tussen de kamer en de schuttersgilden voor de Brusselse magistraat (22 november 1629): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 18v.
rekwesten:
- Rekwest over vrijstellling van dienst in de schuttersgilden met apostille van de magistraat (19 september 1589): origineel verloren/ afschrift: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 15v-16r (voor authentieke kopie verklaard door Moltzer in 1602) [1589 BRUS1].
rentetitels:
correspondentie:
literaire productie:
- 'Een tafelspel van drie sotten' (1 van de 3 schandaleuse spelen uit 1559) en verklaringen i.v.m. het stuk: Algemeen Rijksarchief Brussel, Mss. Divers nr. 182/ editie: Van Eeghem 1937.
- Schoon boecxken 1581.
historische nota's:
andere nota's:
- Eden van de broeders van de prins en van de dekens: Koninklijke Bibliotheek Brussel, hs. 21377, 7r-v/ editie: Ruelens 1871, 86.
verantwoording
broncitaten:
Piot 1879, 41 (Kroniek van het Rooklooster):
[1401]
‘Item, in ‘t selfde jaer was de rethorijcke van den Bouke te Bruessele innegesticht’
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers nr. 2400, rekeningen algemeen ontvanger Brabant 1416-1418, 122v:
[8 maart 1417]
'Den gesellen van den Bouke ter incompste van minen voirs. heeren in 't voirs. geselscap, 1 rgld.'
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers nr. 2400, rekeningen algemeen ontvanger Brabant 1416-1418, 123v:
[14 maart 1417]
'Guyot den bastard van Bourgognen… om te geven in 't geselscap van den Bouke, 1 gld. Crone'
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers nr. 2400, rekeningen algemeen ontvanger Brabant 1416-1418, 31r:
[5 mei 1417]
'Grieten Wittekins… 6 lb… van eenre maeltijd, die mijn voirs. heeren gaf den gesellen van den Bouke, der hi selve was ende vele van sinen huysgesinde'
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers nr. 2401, rekeningen algemeen ontvanger Brabant 1418-1419, 121r:
'Eenen piper van den Bouke gesonden met mijns heren brieven van Tournhout aen heren Aernd van Crayenhem'
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers nr. 2401, rekeningen algemeen ontvanger Brabant 1418-1419, 144r:
'Eenen piper van den Boeke… gegeven bij handen Jans van Wouwe'
'Eenen piper van den Boeke bij handen als boven, die hem mijn gened. Heere dede geven omdat sij alle djaer voir hem gepepen hadden'
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers, nr. 46953, rekeningen algemeen ontvanger hertog van Bourgondië 1437-1440, 150v:
[29 juni 1437]
'A messire Estene Petault, prebstre, capellain de la chapelle de mon dict seigneur [Filips de Goede], qu'il avoit paié pour don, fait par mon dict seigneur, à la confrarie du Livre en la ville de Bruxelles, dont icellui seigneur est confrère, 7 lb. 1 s.'
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers nr. 30942, stadsrekeningen Brussel 1485-1486, 84r:
'Item Laureys de Cupere, sloetmakere van grindels… ende sloten… aen de doer aen sente Goedelepoerte, aen de speelhuysen van der Tyteloesen ende van den Coerenbloemen, op de voeye van der stadhuyse…'
101r 'Item der geselscap van der Tyteloizen… 6 gr.'
114r 'Item (Janne Vrancx)… ten voirs. poirten [in de zeven gaten van der merct] ten stellingen ende speelhuysen van der Tyteloezen ende Corenbloemen gelevert'
116r-118r [Inkomst]
'de Tyteloze voer huer personnagie 10 g., voer huer spel 1 h. 12 gr.'
Algemeen Rijksarchief Brussel, Rekenkamers nr. 30948, stadsrekeningen Brussel 1502-1503, 61v:
'Item der rethorycken van den Boecke, 10 Julii, tot hueren feesten ende om haer gesellen van buyten te feesteren'
literatuur:
Kops 1774, 319; De Laserna Santander 1809, 169; Schotel 1871, 241; Van Elslander e.a. 1944, 28; Van Elslander 1968, 28-29.
Henne en Wauters s.d.. Deel 1, 179-80 en deel 2, 643-45; Ruelens 1871, 81-90; Rudelsheim 1904, 137-44; Duverger 1935, 72-95; Van Eeghem 1935 en 1936; Van Eeghem 1937; Van Eeghem 1941 (c); Kronenberg 1943, 235-44; De Baere 1944, 1-4; Van Eeghem 1944, 57-82; Van Elslander 1944 (b), 62-63; De Baere 1946 (a); De Baere 1946 (b); De Baere 1948 (b); Brachin 1959; Van Eeghem 1963, 91-104; Beuken 1978; De Keyser 1984, 121-33; De Keyser 1986; Coigneau 1986 (b), 60; Pleij 1988; Pleij 1993 (b); Brinkman 1994; Smeyers en Van der Stock 1997, 196-97; Coigneau 2000 (a); Coigneau 2001 (a); Janssens 2003; Speakman Sutch 2003; Van Bruaene 2003 (a).
naar bibliografie
Auteursrechtelijk beschermd