Spraakkunst van het hedendaagsche Spaansch. Deel 1

[p. 93]

Zeventiende les
De hoofdtelwoorden

De hoofdtelwoorden (los numerales cardinales) luiden in het Spaans als volgt:

uno (un), una	een
dos	twee
tres	drie
cuatro	vier
cinco	vijf
seis	zes
siete	zeven
ocho	acht
nueve	negen
diez	tien
once	elf
doce	twaalf
trece	dertien
catorce	veertien
quince	vijftien
diez y seis	} zestien
dieciséis	} zestien
diez y siete	} zeventien
diecisiete	} zeventien
diez y ocho	} achttien
dieciocho	} achttien
diez y nueve	} negentien
diecinueve	} negentien
veinte	twintig
veintiuno	} een en twintig
veinte y uno	} een en twintig
veintidós	} twee en twintig
veinte y dos	} twee en twintig
veintitrés	} drie en twintig
veinte y tres	} drie en twintig
treinta	dertig
treinta y uno	een en dertig
cuarenta	veertig
cincuenta	vijftig
sesenta	zestig
setenta	zeventig
ochenta	tachtig
noventa	negentig
cien(to)	honderd
ciento uno, una	honderd een
ciento quince	honderd vijftien
ciento diez y nueve	} honderd negentien
diecinueve	} honderd negentien
doscientos	tweehonderd
trescientos	driehonderd
cuatrocientos	vierhonderd
quinientos	vijfhonderd
seiscientos	zeshonderd
setecientos	} zevenhonderd
sietecientos	} zevenhonderd
ochocientos	achthonderd
novecientos	} negenhonderd
nuevecientos	} negenhonderd
mil	duizend
mil uno, una	duizend een
mil doce	duizend twaalf
mil veinte y cinco	duizend vijf
(veinticinco)	en twintig
mil ciento	elfhonderd
quince	vijftien
dos mil	tweeduizend
dos mil cuatrocientos
cincuenta y siete	2457
diez mil	tienduizend

[p. 94]

cien mil	honderdduizend
ciento trece mil	honderd dertien duizend
quinientos un mil	501000
un millón	} een millioen
un cuento	} een millioen
cien millones	honderd millioen
mil millones	een milliard
un billón	een billioen
(un cuento de cuentos)
cero	nul

Het voegwoord y wordt vaak niet gebruikt tussen honderdtallen en eenheden. Bij telwoorden welke uit honderdtallen, tientallen en eenheden bestaan wordt het slechts eenmaal gebruikt.

De Spaanse hoofdtelwoorden zijn onveranderlijk, behalve un(o), vr. una en doscientos enz. als bijv. nmwr. vr. - as. Het meerv. unos, unas betekent enige, verscheidene. Ciento wordt in bijvoeglijk gebruik afgekort voor een zelfst. nmwr.: cien hombres, vr. cien mujeres, cien mil honderd duizend, ook in de uitdrukking cien por cien honderd procent. Zelfstandig gebruikt, in verbinding met een ander telwoord, blijft het ciento, bijv. ciento y nueve aviones honderd negen vliegtuigen.

De getallen van zestien tot negen en twintig worden gewoonlijk in de verkorte vorm gebruikt dieciséis, veintiocho, boven de dertig gewoonlijk de samengestelde vormen treinta y cinco. Men merke op dat men in het Spaans zegt cuarenta y un coches, cincuenta y una semanas, las mil y una noches.

Los, las dos betekent ook samen¹⁾, bijv.:

Comimos los dos en un café	wij aten samen in een café
Llamó a las dos	hij riep haar alle twee

Dos, resp. cuatro betekenen ook vaak een stuk of wat, enige.

De telwoorden ciento en mil kunnen ook als zelfst. nmwr. worden gebruikt, met de betekenis van honderdtal, duizendtal. Zij worden met het betrokken zelfst. nmwr. verbonden met het voorzetsel de, de gewone verbinding van twee zelfst. nmwr. in een genitiefverhouding, vergelijk un trozo de pan een stuk brood(s), un vaso de agua een glas water(s). Bijvoorbeeld:

Algunos cientos, miles de libros

enige honderdtallen, duizendtallen boeken

Men lette op het verschil tussen:

Unos cien aviones	een honderd vliegtuigen ongeveer
Unas mil mujeres	een duizend vrouwen ongeveer
Unos cientos de aviones	enige honderden vliegtuigen
Unos miles de mujeres	enige duizenden vrouwen

1) Ambos, zelfst. en bijv., beide, als object ook ambos a dos is verouderd en rhetorisch.

[p. 95]

Gebruik van het telwoord bij datum, tijd en leeftijd

In het Spaans wordt bij de opgave van de datum het hoofdtelwoord gebruikt, behalve bij de eerste, el primero, van de maand. Op de volgende manier wordt de datum gevraagd en aangegeven:

¿Qué día (del mes) tenemos?	lett.: welke dag van de maand hebben wij?
¿A cuántos (del mes) estamos?	lett.: op de hoeveelste van de maand zijn we?
Tenemos el (día) seis, el veintitrés	het is de zesde, de drieëntwintigste
Estamos a primero, a veintidós	het is de eerste, de tweeëntwintigste
Salió el tres de enero y volvió el diecisiete de junio	hij vertrok (op) de derde Januari en hij kwam de zeventiende Juni terug
En (el año de) 1946	in (het jaar) 1946

De tijd - uur en minuten - geeft men in het Spaans als volgt aan:

¿Qué hora es?	hoe laat is het?
Es la una, son las cinco	het is één uur, vijf uur
Son las tres y cinco (minutos)	het is vijf over drie
Son las cuatro y media	het is half vijf
Son las nueve y veinticinco	het is vijf minuten voor half tien
Son las once menos veinticinco	het is vijf minuten over half elf
Son las siete y (un) cuarto	het is kwart over zeven
Son las dos menos un cuarto	het is kwart voor twee
Las cinco están para dar^1)	} het is op slag van vijven
Pronto darán las cinco	} het is op slag van vijven
Van a dar las cinco	} het is op slag van vijven
Dan (están dando) las once	het slaat elf
Acaban de dar las dos	het heeft juist twee uur geslagen
Acaba de dar la una	het heeft juist één geslagen
A las cuatro de la tarde en punto	precies om vier uur 's middags
Hacia (a eso de, of sobre) las diez	tegen tienen, omstreeks tien uur
De ocho a diez de la noche	van acht tot tien 's avonds
Antes, después de las nueve	voor, na negenen
A las dos y pico	iets over tweeën
Ya son más de las tres	het is al over drieën

1) Voor de vervoeging van het ww. dar zie les XXV, voor ir (waartoe van behoort) zie les XXVI.

[p. 96]

Son las tres dadas	het heeft drie uur geslagen
Faltan cinco minutos para la media hora	het is vijf minuten voor half

De leeftijd wordt op de volgende wijze gevraagd en aangegeven:

¿Cuántos años tiene usted?	lett.: hoeveel jaren heeft u? Hoe oud is u?
¿Qué edad tiene usted?	lett.: welke leeftijd heeft u?
Tengo treinta años	ik ben dertig
Voy para los treinta	} ik loop tegen de dertig
Voy para treinta años	} ik loop tegen de dertig
Frisa (raya) en los cincuenta	hij loopt tegen de vijftig
A la edad de siete años y tres meses	op de leeftijd van zeven jaar en drie maanden; toen hij (zij).... oud was

Verzamelgetallen (los numeros colectivos)

un par	een paar
un terno	een drietal
una decena	tien stuks
una docena	een dozijn
una quincena	veertien dagen
una veintena	een twintigtal
una centena	} een honderdtal
un ciento	} een honderdtal
un centenar	} een honderdtal
un millar	een duizendtal
una gruesa	een gros

Maten (las medidas)

el metro	de meter
el centímetro	de centimeter
el decímetro	de decimeter
el milímetro	de millimeter
la legua	de mijl^1)
la vara	de el
el pie	de voet
la pulgada	de duim

1) Het woordenboek van de Academie zegt: medida itineraria equivalente a 5.572 métros y 7 decímetres: legua de posta la de 4 kilómetros.

Vlaktematen (las medidas de superficie)

el metro cuadrado	de vierkante meter
el área	de are
la hectárea	de hectare

Inhoudsmaten (las medidas de capacidad)

el metro cúbico	de kubieke meter
el litro	de liter
el decilitro	de deciliter
el hectolitro	de hectoliter

[p. 97]

Gewichten (los pesos)

el kilo(gramo)	het kilogram
el gramo	het gram
la libra	het pond
la media libra^1)	het halve pond
la arroba	vijf en twintig pond
el quintal	honderd pond
la onza	het ons

1) Medio half, heeft als bijv. nmwr. hoogst zelden het onbep. lidw. Bijv. media botella een halve fles.

Woordenlijst

a principios,	in het begin van
a primeros de julio	Juli
a mediados de agosto	in het midden van Augustus
a últimos } del	aan het einde van de maand
a fines } mes	aan het einde van de maand
de mañana en quince días	morgen over veertien dagen
de hoy en ocho días	vandaag over acht dagen
hoy hace^2) un mes	vandaag een maand geleden
un día sí y otro no	om de andere dag
de un año a esta parte	sedert een jaar
cada tres semanas	om de drie weken
diariamente (bijw.)	dagelijks
semanalmente (bijw.)	wekelijks
mensualmente (bijw.)	maandelijks
anualmente (bijw.)	jaarlijks
a los pocos días	enkele dagen daarna
momentos después	kort daarop
media noche	middernacht
mediodía	twaalf uur 's middags
la madrugada	de tijd van middernacht tot zonsopgang
el alba	de dageraad
la mañana	de morgen
la tarde	de middag
la noche	de avond, de nacht
anoche	gisterenavond
ayer (por la)	gisterenmorgen
mañana
ayer (por la) tarde	gisterenmiddag
mañana por la mañana	morgenochtend
pasado (mañana)	overmorgen
anteayer	eergisteren
la semana pasada	verleden week
calcular	berekenen, becijferen
el florin	de gulden
tardará en volver	het zal lang duren eer hij terug komt
lo menos	op zijn minst
allí	daarginds
un sinnúmero de	heel veel
cuatro a cuatro	vier bij vier, in groepjes van vier
adelantar	voorgaan
atrasar	achterlopen
luego	vervolgens
el (mes) corriente	de lopende maand
el folleto	de brochure
hacia	naar, in de richtting van
fanega	inhoudsmaat, ongeveer een half mud
el trigo	de tarwe
casi	bijna
cada tres días	eens in de drie dagen
el camarero	de kellner
uno y otro	alle twee
ni uno ni otro	geen van beide
el grabado	de gravure
uno por uno	eenmaal een
sumar	optellen
restar	aftrekken
dividir	delen
multiplicar	vermenigvuldigen
la sustracción	het aftrekken

2) Voor het ww. hacer zie les XXVI.

[p. 98]

de memoria	uit het hoofd
la fractión	de breuk
con... y todo	met..... en al
por favor	alstublieft
la moneda	het geldstuk
la plata	het zilver
el cobre	het koper
el níquel	het nikkel
el billete de banco	het bankbiljet
arriba	omhoog
la tarea	de taak
aburrido	vervelend
el minuto	de minuut
el segundo	de seconde
el período	de periode
el año común	het gewone jaar
el año bisiesto	het schrikkeljaar
constar de	bestaan uit
embarcarse	inschepen
curioso	merkwaardig
el álbum	het album
la firma	de handtekening
estar de vuelta	terug zijn
la vista	de prentbriefkaart
la expresión	} de uitdrukking
la locución	} de uitdrukking
es la hora	het is tijd
son las cinco y pico	het is goed vijf uur
por la tarde	in de namiddag
de día	overdag
de noche	des avonds
a una distancia de	op een afstand van
la cifra	} het cijfer, het getal
el guarismo	} het cijfer, het getal
más o menos	ongeveer
la playa	het strand
el pájaro	de vogel
la prima	de nicht
el huésped	de waard
enumerar	noemen

Men merke op dat in het Spaans voor de namen van de dagen, behalve na het voorzetsel en, het lidwoord staat. Bijvoorbeeld:

No se admiten visitas los lunes y los jueves	op Maandag(en) en Donderdag(en) wordt geen bezoek toegelaten
Se marchó el martes	hij is Dinsdag vetrokken

Oefening 17 A

En la universidad de S. hubo (= waren er), el año pasado, quinientos estudiantes, más o menos. Los dos amigos decidieron salir a principios del mes. Calcularon que el viaje les costaría unos mil florines. Tardarían en volver lo menos tres semanas, tenían el propósito de pasar quince días en Extremadura porque allí hay un sinnúmero de cosas cunosas. A eso de las once de la mañana pasaron los estudiantes cuatro a cuatro. Este reloj no me gusta, no da (= slaat) más que las horas, ahora está adelantado y luego atrasa mucho. Hace cuatro años lo compré en Zaragoza, me costó unas cien pesetas. Tengo dos relojes, uno de oro, otro de plata. El día cuatro del corriente recibiremos otro (= nog een) paquete de libros y folletos; los libros cuestan doscientas cincuenta pesetas y los folietos treinta y pico. Eran ya más de las dos de la madrugada cuando volvió a casa. Sus padres se casaron hacia mil ochocientos noventa y tantos. Serían las cuatro de la tarde cuando me llamó por teléfono. El Cid murió (= stierf) en el año mil noventa y nueve, y el rey Alfonso, que valía (= waard was) mucho más que su vasallo, murío algunos años después, en mil ciento nueve. En esta ciudad habrá unos cien mil habitantes. La casa de mi amigo

[p. 99]

en Aranjuez le cuesta trescientas mil pesetas. ¡Hombrel es mucho, sufrirás un error. Verdad es, cuesta treinta mil pesetas. Millares de (= duizenden) pájaros volaban hacia el Sur. Elcomerciante compró varios cientos de fanegas de trigo. Durante la última guerra civil entraron muchos miles de negros y moros en España. Holanda tiene casi nueve millones de habitantes. Entrégueme las fotos para que las examine una por una. Escríbales de mi parte que me visiten cada tres semanas. Camarero, papel y tinta. Están en el escritorio, señor, aquí tiene usted uno y otra. He comprado dos libros con grabados, doscientos setenta y cinco grabados, no es poco. Hemos hablado con los dos amigos de Pedro; no nos gusta ni uno ni otro. ¿A cuántos del mes estamos? Estamos hoy a veintidós de octubre. El cinco de septiembre es un domingo. El niño está aprendiendo las cuatro reglas fundamentales de la aritmética y murmura: ‘uno por uno es uno, dos por dos son cuatro’, o ‘súmese dos con ocho’, o ‘réstese cinco de nueve’, o ‘divídase diez por dos’. Su hermano mayor calcula muy bien y sabe (= weet, kent) de memoria las operaciones simples de la multiplicación, la sustracción, la división o partición y la adición. Nos participaron la suma total, con fracciones y todo. Cuénteme usted algo de la moneda española, por favor. Hay monedas de oro, de cien pesetas, de cincuenta y de veinticinco, pero son muy raras como en todas partes; las monedas de plata son las (vert.: die) de media peseta, peseta, dos pesetas y cinco pesetas. La moneda de cinco pesetas se llama duro. Hay también monedas de níquel, los reales, que valen (= waard zijn) veinticinco céntimos. Hay dos monedas de cobre, una de cinco céntimos, que se llama vulgarmente perra chica, y otra de diez céntimos que se llama perra gorda. Claro está que hay también billetes de banco, de veinticinco pesetas arriba. En año se divide en cuatro estaciones que se llaman, primavera, verano, otoño e invierno. Los meses se llaman enero, febrero, marzo, abril, mayo, junio, julio, agosto, septiembre, octubre, noviembre, diciembre. Su casa está a dos pasos de aquí. El año pasado estuvo a dos pasos de la muerte. Le diré cuatro palabras (= ik zal hem zeggen waar het op staat). Mi prima va (= gaat) a París para comprar cuatro trapos (= om wat kleren te kopen).

Oefening 17 B

Het is een vervelende taak de telwoorden te moeten leren in een vreemde taal, maar het is nodig. Laten wij dus een paar zinnen zoeken met getallen, bijvoorbeeld: een uur heeft zestig minuten, een dag heeft vierentwintig uur, een week heeft zeven dagen. Een dag heeft dus veertien honderd veertig minuten en zes en tachtig duizend vierhonderd seconden. Een eeuw is een periode van honderd jaar, een jaar bestaat uit twaalf maanden. Een gewoon jaar bestaat uit driehonderd vijf en zestig

[p. 100]

dagen of twee en vijftig weken en een dag, een schrikkeljaar bestaat uit driehonderd zes en zestig dagen. Noem de namen van de maanden en het aantal van de dagen dat (= que) zij hebben. Hoe (= Cómo) heten de jaargetijden? De hoeveelste hebben wij vandaag? Vandaag is het de zeventiende Mei. Hoe laat is het? Het heeft juist vijf uur geslagen. Ik dacht (= creí) dat het tegen half zes was. Hoe laat ben je gisterenavond thuis gekomen? Ik ben middernacht thuisgekomen, eergisterenavond kwam ik op slag van elven thuis. Het is goed acht uur. Jan, het is tijd, sta op, het zal dadelijk half acht slaan. Morgen vroeg, om half vijf, vertrek ik. Overmorgen kom ik terug met de trein die vier drie en twintig aankomt. Morgen over veertien dagen schepen wij ons in naar Cádiz. U moet vijfhonderd gulden wisselen in Spaans geld. Heeft U Spaans geld? Een en vijftig pesetas. Laten wij in Madrid samen in de Fonda del Segoviano gaan eten, dat (onvert. laten) is een merkwaardig restaurant. In een album heeft de waard een paar honderd handtekeningen van politici, letterkundigen, kunstenaars en buitenlanders. Hoe laat eet men in Spanje? Des middags van twee tot vier ongeveer, des avonds na negen uur. In het begin van October zullen wij terug zijn, wij vertrekken vandaag over acht dagen, aan het einde van de maand. Wij zullen om de andere dag een prentbriefkaart zenden. Hoe oud zou zij zijn? Ik denk (= creo) dat zij negentien is. Wel neen! (= que no) zij loopt tegen de dertig. Je vergist je, haar (= su) zuster is acht en twintig. Zij is getrouwd op zesentwintigjarige leeftijd en heeft een kind van twee maanden. De uitdrukking ‘honderd procent’ vind ik heel lelijk. Des nachts (hier: durante la noche) vlogen een paar honderd meeuwen rondom mijn huis, ik woon dicht bij de zee, op een paar honderd passen afstand van het strand. De namen van de cijfers zijn in het Spaans manlijk. Een vijf, een negen, een drie. Zij hebben honderd mooie gravures gekocht. Hoeveel kost dat (= ese) schilderij? Ongeveer duizend pesetas. Ik dacht enige duizenden pesetas. Enige getallen: tweeduizend vijfhonderd. Zeventienhonderd twee en dertig. Dertienhonderd vier. Negentienhonderd een. Elfhonderd vijftien. Negenduizend zeshonderd achttien. Zestigduizend zevenhonderd negen en veertig. Vierhonderd een duizend. Vierhonderd duizend.