De Spaansche burgeroorlog

Zijn oorzaken en mogelijke gevolgen

[p. 5]

Voorbericht

Het rumoer van de Spaansche politieke geschillen heeft nu al meer dan een eeuw over de wereld nageklonken. Men hoorde van vrijheidsoorlogen, pronunciamientos, een burgeroorlog, een revolutie, den val van het koningshuis, een nieuwe dynastie, een republiek, de restauratie, weer een burgeroorlog, een zooveelste nieuwe grondwet, een buitenlandschen oorlog, verlies van koloniën, binnenlandsche troebelen, een militaire dictatuur, weer een revolutie, vlucht van de koninklijke familie, de tweede republiek....

Men was aan deze luidruchtige gebeurtenissen zoozeer gewend geraakt, dat men er nauwelijks meer op lette. De veranderingen in de politieke constellatie beschouwde men als veranderingen van décor waarin dezelfde twisten werden voortgezet. Die twisten nam men niet ernstig meer. De Cosas de España leenden zich voornamelijk tot kleurige reportage, als men om copie verlegen was.

Het bericht van den opstand van generaal Franco c.s. werd buiten de Spaansche grenzen aanvankelijk met eenige ironie vernomen. Deze opstand paste in het Spaansche kader. Het was een pronunciamiento te meer. Na eenige dagen zou het leven in zijn gewone rhythme terugvallen.

Na eenige dagen bleek echter, dat de gebeurtenissen niet op de gewone wijze verliepen. Het volk, dat een eeuw lang over zich had laten twisten, koos voor het eerst zelfstandig partij. Toen de eerste rookwolken van den strijd optrokken, zag men twee Spanje's tegenover elkander staan.

* _* *

Men heeft deze twee Spanje's op eenvoudige wijze willen karakteriseeren, zóó dat zij pasten in de simplistische denkwijze die steeds meer algemeen wordt. In steeds grooter kringen neemt men aan, dat de maatschappelijke en politieke strijd in de wereld zal worden uitgevochten

[p. 6]

tusschen het communisme en het fascisme. Tusschen deze twee, als uitersten voorgestelde, bewegingen acht men alle uitwegen tot oplossing van de maatschappelijke en politieke vraagstukken uitgesloten.

De burgeroorlog in Spanje werd dus voorgesteld als een strijd tusschen communisten en fascisten. Ten onrechte. De regeering die door de vorming van het Volksfront met groote meerderheid van in vrije competitie uitgebrachte stemmen was verkozen, bestond grootendeels uit gematigde burgerlijke elementen. In de gelederen van de opstandelingen hebben de fascisten geen beslissenden invloed. Na eenige maanden van burgeroorlog zijn de communisten en de fascisten nòg niet de beslissende factoren in den strijd. Het rumoer over hen moge luidruchtiger zijn, hun tegenstelling moge duidelijker tot de verbeelding spreken, de strijd, de eigenlijke strijd wordt niet tusschen hen uitgestreden. Er staan twee andere Spanje's tegenover elkaar, het Spanje dat in vrijheid en naar natuurlijke gegevens tot ontwikkeling wil komen en het Spanje dat zijn nationale vernieuwing zoekt op de grondslagen der oude traditie.

* _* *

Deze tegenstelling, welke door vele bijkomstige verschijnselen aan het oog onttrokken wordt, wilde ik in dit boekje toelichten. Men zoeke er geen sensationeele berichten in. Ik wilde slechts spreken over het probleem, dat welbeschouwd niet louter Spaansch maar algemeen menschelijk is. Dit probleem, deze problemen, zijn niet slechts van zedelijken, verstandelijken en religieuzen aard. Ons maatschappelijk en politiek leven is er mede gemoeid. Zelfs ons leven, kortweg.

Kort na het uitbreken van den burgeroorlog ben ik naar Spanje gegaan. De sfeer van Spaansche onlusten is mij niet vreemd. Reeds eerder had ik wilde uitbarstingen van volkspassies gezien. Deze uitbarstingen raken echter het wezen der vraagstukken niet. Het wezen, de kern van de vraagstukken ligt in de botsing van het Nieuwe en het Oude

[p. 7]

Spanje. Het Nieuwe Spanje, het Spanje van de Republiek, kan men leeren kennen uit aanschouwing en uit de geschriften van hen die het in het leven hebben geroepen. Met dit Spanje ben ik door geregeld contact vertrouwd geraakt. Het Oude Spanje kunnen wij in zijn grootheid slechts uit zijn nagelaten cultuur leeren kennen. Ik heb de poging om aan dit Spanje der Overlevering een nieuwe actualiteit te geven van nabij willen volgen, om te zien welke levensmogelijkheden het heeft en hoe de hedendaagsche vraagstukken van Staat en mensch, van enkeling en gemeenschap daarin gesteld en opgelost worden. Hiertoe heb ik het opstandige deel van Spanje doorkruist en heb ik mij met de toonaangevende personen in verbinding gesteld. Insgelijks heb ik de levende actie ervan gadegeslagen.

* _* *

Hoewel de Spaansche burgeroorlog in het wezen der zaak een Spaansche aangelegenheid is, een botsing van twee levensbeschouwingen of levenshoudingen, is hij door de nauwe betrekkingen, waarin tegenwoordig de landen staan, een verschijnsel van wereldbeteekenis. De onmiddellijke oorzaken en de onmiddellijk gevolgen zijn met het lot van andere landen innig verbonden. Ook daarom dus dienen wij een ernstige poging te doen om het vraagstuk zoo zuiver mogelijk te stellen. Er zijn machten in de wereld die de Spaansche kwestie hebben vertroebeld en die van zins en gereed zijn een overeenkomstigen strijd in andere landen te doen ontbranden. Wij moeten daarop bedacht en voorbereid zijn. Het is onjuist te meenen, dat wij in het eene of het andere kamp zullen gedrongen worden. Er zijn tusschenwegen, indien men den zedelijken moed en de onafhankelijkheid van geest tot oordeelen en het zelfstandig bepalen van zijn gedragslijn behoudt. Wij moeten ons door de ervaringen van anderen laten leeren.

's Gravenhage, 1 October 1936.

J. Brouwer.