De onoverwinnelijke vloot

[p. 6]

Voorbericht

Weinig gebeurtenissen hebben zulk een diepgaanden en blijvenden indruk op de menschheid in het algemeen en op het Nederlandsche Volk in het bijzonder gemaakt als de ondergang van de groote vloot welke in 1588 door Philips van Spanje tegen Engeland en de opstandige Nederlandsche gewesten werd uitgezonden.

De uitrusting en uitzending van die vloot was het gevolg van de uiterste krachtsinspanning van een imperiaal Rijk dat zijn beslissenden invloed op de Europeesche politiek en zijn heerschappij ter zee wilde behouden. Die vloot keerde zich in de eerste plaats tegen Engeland, een jonge, omhoogstrevende natie, die reeds meer dan twintig jaar, zonder oorlogsverklaring en vrijwel zonder verbreking der diplomatieke betrekkingen, in open oorlog tegen Spanje was, ter zee, in de koloniën, en in de opstandige Nederlanden. Vervolgens zou die vloot zich richten tegen ons, de in opstand gekomen Nederlanden, en ons na een strafexpeditie tot gehoorzaamheid en erkenning van het oppergezag van Spanje dwingen.

De opzet is mislukt en het jaar 1588 is daardoor tot een keerpunt in de Europeesche politieke geschiedenis geworden. De hegemonie ontglipte aan Spanje. Spanje was niet langer de arbiter van Europa, en daarmede destijds van de wereld. De weg voor Engeland lag open, en onze vrijheid en zelfstandigheid waren in feite verzekerd.

* _* *

De tegenwoordige toestand in de wereld, en in Europa in het bijzonder, stemt ons tot bezonnen nadenken over

[p. 7]

die grootsche gebeurtenis. Opnieuw zien wij gelijke tegenstellingen. Een groot imperiaal Rijk dat tot uiterste krachtsinspanning wordt genoodzaakt om zijn invloed in de wereld te behouden, en wij zien den opmarsch van andere naties.

Wij zelf zijn bij dit schouwspel geen koele toeschouwers. Het is nog slechts kort geleden dat het geheele Nederlandsche Volk diep in zijn hart bezorgd was over de onafhankelijkheid van ons land en van onze nationale en persoonlijke vrijheid. En redenen voor bezorgdheid zijn gebleven.

De Geschiedenis moge ook in dezen onze leidsvrouwe zijn.

* _* *

Ter herdenking van deze grootsche gebeurtenis geef ik hier een overzicht van de uitrusting en van de wederwaardigheden van die groote vloot die als ‘De Onoverwinnelijke Vloot’ in de herinnering der menschen is blijven voortleven.

Ik heb het gebeuren geheel willen volgen van de Spaansche zijde, politiek en menschelijk. Zulk een overzicht bestond er in onze geschiedenis nog niet, en wij meenden dat nu, drie honderd vijftig jaar later, het oogenblik daartoe gekomen was.

Na een algemeene inleiding over de uitrusting en de beteekenis van de ‘Onoverwinnelijke Vloot’, geef ik de instructies van Philips en Medina-Sidonia weer, en vervolgens laat ik den Nederlandschen lezer het geheele verloop, van de afvaart tot de thuiskomst van de rampzalige resten, en de wederwaardigheden van de ongelukkige schipbreukelingen in Schotland en Ierland, door berichten van ooggetuigen volgen. Het boek besluit met een brokstuk van wat men een ‘reportage’ zou kunnen noemen. De aanteekeningen van iemand, die met vele opvarenden, van matrozen en soldaten tot vlagofficieren en commandanten toe, heeft gesproken, en onpartijdig heeft neergeschreven wat hij hoorde.

* _* *

[p. 8]

Dit boek bevat weinig nieuws voor hen die uitgegeven en onuitgegeven Spaansche bronnen kunnen raadplegen. Voor hen is het ook niet bestemd. Het boek richt zich tot het Nederlandsche Volk dat de politieke beteekenis en de menschelijke geschiedenis van deze groote oorlogsvloot uit de gegevens van dien tijd wil leeren kennen.

De belangrijkste werken die mij hierbij ten dienste hebben gestaan zijn de verzamelingen documenten van C. Fernández Duro, Madrid 1884 en 1885, die van C. Herrera Oria, Valladolid 1929, en de Documentos Inéditos. Fernández Duro, die zich een blijvenden naam in dezen heeft verworven door de uitgave van vele documenten, verzamelingen deels reeds gemaakt door Navarrete, Sanz de Barutell e.a., is echter in zijn afschriften niet altijd geheel juist. Ook zijn er nog al eens onjuistheden in de Documentos Inéditos. Deze opmerkingen zijn voor den vakman.

Opgaven van werken die onontbeerlijk zijn voor de studie van de ‘Onoverwinnelijke Vloot’ vindt men bij Fernández Duro, deel II, blz. 503 tot 513, in het voorbericht van Herrera Oria en bij R. Bigelow Merriman, The Rise of the Spanish Empire, New York 1934, deel IV, blz. 564 en 565. Forneron, Histoire de Philippe II, Parijs 1882, deel III, geeft van blz. 300 tot 354, een ook op allerlei onuitgegeven documenten berustend overzicht van deze onderneming, maar men kan Forneron slechts gebruiken als men in staat is zijn mededeelingen te verifieeren. Het zij mij veroorloofd ook te verwijzen naar de bibliographie in mijn Kronieken van Spaansche soldaten, Thieme, Zutphen 1933.

Ik betuig hierbij mijn dank aan de directies van het Rijks Prentenkabinet en het Nederlandsch Historisch Scheepvaart Museum te Amsterdam voor de toestemming enkele platen en afbeeldingen te reproduceeren.

's-Gravenhage, voorjaar 1938.

J. Brouwer.