Johanna de Waanzinnige

Een tragisch leven in een bewogen tijd

[p. t.o. 3]

Museum v. Oude Kunst, Brussel
Johanna de Waanzinnige.
Zijstuk van een triptiek uit de Vlaamsche School.

[p. 4]

Nemini datur intelligere

Petrus Martyr

[p. 5]

Voorbericht.

Wij hebben in dit werk een beschrijving gegeven van het aangrijpend dramatische leven van Johanna de Waanzinnige, en hebben gepoogd het geheim, of de geheimen, daarvan te ontsluieren.

Het Leven is in zijn onverwachte wendingen en grillige, raadselachtige verwikkelingen rijker dan de menschelijke verbeelding, en daardoor is de Geschiedenis boeiender dan welke roman ook. Een treffend voorbeeld van deze waarheid, die wij herhaaldelijk bewezen vinden, ook in ons eigen bestaan, is de levensgeschiedenis van Johanna, de dochter van Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragon.

Een leven van glorie en liefde scheen aan deze Spaansche prinses te zijn beschoren. Door den dood van haar ouderen broer en zuster, en hun kinderen, zag zij zich onverwachts geroepen om te heerschen over een land, dat op weg was een wereldimperium te worden. Zij was gehuwd met een man dien zij hartstochtelijk liefhad, Philips van Bourgondië, bijgenaamd de Schoone, een man vermaard om zijn knap, innemend uiterlijk, voorname, beminnelijke manieren, en zijn zucht naar vermaak, schittering en kunstzinnig vertoon.

Doch deze vrouw, die het leven in zijn volheid van vreugde, rijkdom en heerlijkheid scheen te zullen genieten, is bijna een halve eeuw lang opgesloten gebleven in een naargeestig slot, bewaakt door geboren cipiers, en verstoken van alles wat het leven dierbaar maakt, en waard om geleefd te worden.

In de Geschiedenis is zij blijven voortleven als Johanna de Waanzinnige. Dichters, dramaturgen en beeldende kunstenaars hebben in haar de belichaming gezien van de volmaakte, zuivere liefde, die trouw is gebleven tot over

[p. 6]

het graf. Een liefde, zoo diep en volstrekt, dat het geheele bestaan en al wat het inhield, daar alleen zijn beteekenis aan ontleende, en die, toen de geliefde door den dood was weggenomen, dit bestaan verduisterd zag, en zinloos achtte.

Anderen hebben deze romantische opvatting van Johanna's treurig verloopen leven verworpen. Reeds in haar tijd weigerden velen in haar een door liefdessmart waanzinnig geworden vrouw te zien. Er waren te veel aanwijzingen voor, dat zij in het bezit van haar gezonde verstand was gebleven. Men zag in haar echter een slachtoffer van de heerschzucht van anderen, die haar ter zijde hadden geschoven om zelf te regeeren. Haar man, haar vader en haar zoon zouden haar, wederrechtelijk, hebben gevangen gehouden, om de haar toekomende plaats in te nemen.

De documenten uit dien tijd welke aan het licht zijn gebracht, zijn zoo vol tegenspraken, dat ernstige onderzoekers tot geheel verschillende conclusies zijn gekomen.

Het raadsel van dit leven is onopgelost gebleven. Er zijn voor elk der gegeven verklaringen - waanzinnig, slachtoffer der Inquisitie, slachtoffer van politieke willekeur - zoovele krachtige bewijzen, dat geen er van ons kan voldoen. Elk van deze verklaringen geeft slechts een kant van dit veelzijdige probleem.

Wij hebben in onze beschrijving van dit ontroerende levenslot met al deze gegevens rekening gehouden, zoodat wij mogen gelooven, dat wij hier den lezer niet een schematische opvatting voorleggen, maar hem inleiden in een rijk, raadselachtig bestaan, dat zich afspeelde in een tijd waarin aan alle menschelijke passies vrije uiting werd gelaten.

Van het leven van Johanna de Waanzinnige kan men terecht zeggen, dat niets menschelijks er vreemd aan is. Juist dus om de reden dat hier een vol menschenleven ons tegemoet treedt, moeten wij uiterst voorzichtig zijn met ons oordeel. Wij dringen met ons analyseerend verstand niet door tot in de wezenlijke geheimen van het leven en

[p. 7]

van de menschen. In feite begrijpen wij weinig. Dieper echter dan het verstand dringt de intuïtie in, vooral als deze geleid wordt door deernis en besef van broederschap. Daardoor kan het gebeuren dat de dichterlijke visie dieper peilt dan het dorre, nuchtere verstand.

Het is echter niemand gegeven een volkomen juist inzicht in zijn medemensch te hebben. Wij blijven in ons diepste wezen vreemden voor elkander. Dit is in Johanna de Waanzinnige op zulk een boeiende wijze bewaarheid.

J. BROUWER.

's-Gravenhage, Voorjaar 1940.