De achtergrond der Spaansche mystiek

[p. t.o. III]

Anoniem, Fray Luis de Léon.

[p. V]

Voorbericht.

Dit werk bedoelt een inleiding te zijn tot de studie van de Spaansche Mystiek van de zestiende eeuw. Het is een grondig gewijzigde uitgave van mijn eenige jaren geleden verschenen ‘Inleiding tot de psychologie van de Spaansche Mystiek.’ Het wil den achtergrond belichten waartegen deze Spaansche Mystiek is ontbloeid. Daartoe wordt een overzicht gegeven van den staatkundigen, maatschappelijken en cultureelen toestand van Spanje in de zestiende eeuw, het godsdienstig karakter van Spanje wordt geschetst, en na een onderzoek van de invloeden die op de ontwikkeling van de Spaansche Mystiek kunnen hebben ingewerkt, worden deze Mystiek en haar belangrijkste zijtakken geteekend.

De Mystiek van de zestiende eeuw is een kenmerkende uiting van het Spaansche volkskarakter. ‘De bron der Spaansche geestkracht’ heeft men haar genoemd. Aan haar hebben zoowel het maatschappelijk en staatkundig leven als de cultuur - de schoone letteren en de beeldende kunsten - definitieve richtlijnen ontleend.

De studie van den achtergrond van deze Mystiek is hoogst actueel want zij plaatst ons voor problemen die treffende gelijkenis vertoonen met die welke ons in dezen tijd drukken, staatkundige, maatschappelijke en geestelijke problemen. De staatkundige moeilijkheden kwamen voort uit den uiterst gespannen toestand in West-Europa tengevolge van het fel aangewakkerde nationalisme, de behoefte aan expansie en het streven naar overheersching. De binnenlandsche strijd over het politiek gezag - tusschen autocratie, democratie en anarchie - leidde tot verscherping van de internationale geschillen teneinde de aandacht en de oploopende hartstochten daarheen af te leiden. In Spanje zegevierde de

[p. VI]

autocratie, die de uitdrukking werd van den onverdeelden volkswil.

Het maatschappelijk leven van Spanje in de zestiende eeuw heeft groote overeenkomst met dat van onzen tijd door de prijs- en geldcrisissen tengevolge van sterk wisselende verhoudingen van productie en vraag, door het verval van den handel en de industrie, de vastgeloopen economie, de werkloosheid en de algemeene verarming met de gevolgen daarvan.

De geestelijke problemen kwamen voort uit de botsing der overgeleverde waarden met de uitkomsten der jonge wetenschappen. Het zoeken van die opkomende wetenschappen heb ik overzichtelijk probeeren te schetsen en daarbinnen heb ik een passende plaats willen geven aan de ten onzent zoo weinig bekende Spaansche wijsbegeerte en theologie van dien tijd.

De Spaansche Mystiek, die gegroeid is in een land dat politiek reeds het hoogtepunt van zijn macht had overschreden, maatschappelijk in verval geraakte en cultureel een opgang begon die het tot zeer groote hoogte zou voeren, is zoowel een zuivere weerspiegeling van alle vragen en moeilijkheden van de zestiende eeuw als een oplossing van de tegenstellingen in een hoogere eenheid. Zij is tevens het kenmerk van de Spaansche ziel. De vermenging van rassen en de vermenging van beschavingen in Spanje hadden in het geleidelijk alles doordringende en alles vormende Christelijke geloof een eenheid van wezen en doel gekregen. Deze eenheid van volksziel was algemeen menschelijk wat haar ontvankelijkheid aangaat, maar zeer bijzonder persoonlijk in scheppingskracht en visie. De strijd die, innerlijk en uiterlijk, aan deze volkomen samenvoeging vooraf was gegaan en die in de katholiciteit van haar belijdenis was uitgeloopen, heeft deze Mystiek, die er de vrucht van is, even algemeen menschelijk en verheven persoonlijk gemaakt als Don Quijote is.

De studie der Spaansche Mystiek stuit op groote moeilijkheden. Van de uitgegeven mystici zijn slechts een beperkt aantal betrouwbare uitgaven voorhanden, en vele geschriften liggen nog onbekend of onbewerkt in manuscript. Verder is deze studie, zooals

[p. VII]

ieder ander Spaansch onderzoek, zeer bezwaarlijk door het gemis aan of de schaarschheid van betrouwbare hulpmiddelen.

Ik hoop door dit boek in grooteren kring belangstelling te mogen wekken voor een cultuurwereld waarmede de Nederlanden vroeger in nauwe betrekking hebben gestaan en die sinds dien door innerlijke verschillen en vooroordeelen steeds verder van ons is verwijderd geraakt.

Den uitgevers betuig ik mijn dank voor hun ondernemingszin omdat zij ondanks de verminderende koopkracht van het publiek en het beperkt debiet van dit soort boeken toch dit werk hebben willen uitgeven.

J. BROUWER.

's Gravenhage, najaar 1935.