Historische grammatica van het Nederlands

[p. 1]

Woord vooraf

In 1977 verscheen mijn Leerboek voor de historische grammatica van het Nederlands. Klank- en vormleer met een beknopte grammatica van het Gotisch. Dit boek was bedoeld als een toegankelijk leerboek dat zich zou beperken tot de hoofdzaken, althans hoofd- en bijzaken duidelijk zou scheiden, dat in zijn explicaties de student zoveel mogelijk tegemoet zou komen en dat door de wijze van indeling een selectie binnen de stof mogelijk zou maken. Het is uiteraard niet aan mij te beoordelen in hoeverre ik in deze opzet geslaagd ben; ik moge hiervoor naar de recensies verwijzen. Ik wil hier slechts opmerken dat het Leerboek dikker is geworden dan oorspronkelijk in de bedoeling lag: via de omwerking van een oude syllabus is het onder mijn handen tot een boekwerk van 422 pagina's uitgegroeid. Het heeft daarbij en daardoor ook in een aantal opzichten de trekken van een handboek gekregen. Echter, sinds de invoering van de ‘twee-fasenstructuur’ kan er voor het oude, klassieke vak historische grammatica nog maar weinig ruimte in het voor iedere student verplichte deel van het programma gereserveerd worden. Om die reden en ook om de prijs binnen de perken te houden heb ik nu een verkorte uitgave gemaakt, die overigens nog omvangrijk genoeg is (maar te veel inkorten zou de zaak onduidelijk maken). In het biezonder de behandeling van de klankleer per periode is drastisch ingekort en ook is er nogal wat oud-germanistiek vervallen. Verder is de opbouw van de hoofdstukken hier en daar afwijkend van het oorspronkelijke leerboek; zo zijn de ontwikkelingen van het Oerindoëuropees naar het Oergermaans nu steeds achteraan geplaatst.

Wat in de nieuwe uitgave, met enige kleine wijzigingen en uitbreidingen, is gehandhaafd, is de beknopte grammatica van het Gotisch. De rechtvaardiging hiervan is dat deze oudgermaanse taal uit de 4e eeuw bij de historische grammatica een belangrijke hulptaal is. Hoewel het Gotisch al eigen ontwikkelingen heeft doorgemaakt, staat het nog dicht bij de gemeenschappelijke oorsprongstaal van de germaanse talen, o.a. dus ook van het Nederlands, nl. het zgn. Gemeengermaans. Dank zij elementaire kennis van het Gotisch kan men beter de ontwikkeling van het Nederlands uit deze oorsprongstaal begrijpen. De opname van het Gotisch samen met de historische grammatica zelf in één boek symboliseert de hulptaalfunctie van deze oudgermaanse taal.

Ik hoop dat het nieuwe leerboek een omvang heeft die meer aan de moderne situatie is aangepast en dat het de student de basis geeft waarop deze

[p. 2]

bij de bestudering van verdere literatuur kan voortbouwen. Dat het boek door de inkorting zijn handboekachtige trekken voor een deel heeft verloren, is jammer maar onvermijdelijk. Ik hoop echter dat het ook voor de onderzoeker van waarde zal zijn en daarnaast blijf ik hopen op een herziening (en omwerking) van het leerboek in zijn oude, uitgebreide vorm. De bouwstoffen hiervoor ben ik bezig te verzamelen.

Voor de geschiedenis van het oude leerboek verwijs ik naar het oude woord vooraf. Hier vermeld ik in dankbaarheid de namen van diegenen die mij bij de voorbereiding van de verkorte uitgave van dienst zijn geweest: Mieke van Dalen (registers), Ella van der Hulst (registers), Johan van Lith (persklaar maken van de tekst, registers), Drs. Adriaan van Puffelen (correctie), Drs. Marijke van der Wal (id.) en Rob van der Zalm (registers, correctie). Ik dank ook diegenen die toestemming hebben gegeven voor de overname van kaartjes.

Ik hoop dat het boek in zijn nieuwe vorm velen goede diensten kan bewijzen. Voor op- en aanmerkingen houd ik mij graag aanbevolen.

Oegstgeest, 30 augustus 1986.

C. van Bree

Bij de digitale druk

Een herdruk op de traditionele manier zat er niet meer in. Daarom is het verheugend dat het boek in digitale vorm kan blijven voortbestaan. Deze digitale druk is nagenoeg gelijk aan de eerste druk. Alleen zijn wat kleine fouten verbeterd en zijn de bibliografische aantekeningen en de daarbij aansluitende bibliografie (zie achterin) aangevuld met enkele belangrijke publicaties, die over het algemeen recent verschenen zijn. Via deze kan men oudere literatuur op het spoor komen.

Ik dank de studenten van vele generaties voor hun op- en aanmerkingen, in het biezonder Marjo Blok (Leiden) en Maurizio Mantovani (Zürich).

Leiden, 14 februari 2006.