Groot lied-boeck

(1975-1983)–G.A. Bredero– rechtenstatus

B.P.M. Dongelmans

Beschrijving van de zeventiende-eeuwse edities van Bredero's Liedboeken

De la Fontaine Verwey neemt aan, dat Petrus Scriverius (1576-1660) de eerste editie van Bredero's liederen heeft verzorgd.Ga naar voetnoot1 Het is één van de minstens drie edities waarvan tot op heden geen exemplaar is bewaard gebleven. Ook Tuynman geeft in zijn studie over Scriverius een aantal redenen die leiden naar deze geleerde als samensteller van ‘Brederoos Liedtboekxken tot Leid. by Gov. Basson 1616’.Ga naar voetnoot2

Kon deze eerste editie achteraf de instemming van Bredero hebben, over de tweede uitgave was hij minder tevreden; de door hemzelf verzorgde derde uitgave is dan ook te beschouwen als een directe reactie op de tweede. Helaas zijn ook van deze beide te Amsterdam verschenen uitgaven evenmin exemplaren bewaard gebleven.Ga naar voetnoot3

Pas van de editie uit 1621, waarin de uitgever Cornelis van der Plasse spreekt over ‘dese syne vierde vernieuwinge in den druck’Ga naar voetnoot4, bezitten we een tastbaar bewijs in de vorm van een vooralsnog uniek exemplaar in de Koninklijke Bibliotheek.

Hieronder volgt de beschrijving van dit exemplaar alsmede die van de andere zeventiende eeuwse edities van Bredero's liederen, nl. uit 1622, 1644 en 1677.

De beschrijvingen zijn gebaseerd op een aantal in Nederlandse bibliotheken aanwezige exemplaren zonder dat in deze naar een volledige census is gestreefd.Ga naar voetnoot5

Voor de verhouding tussen de vier overgeleverde edities verwijs ik naar de studie van Gerritsen uit 1975.

1621

Coll.: oblong 16^mo-in-achten: A-S⁸ (-S8 (blanco?)); 143 folia, p. [I-XVI], 1-130, [131-134], 135-227, [228], 229-264, [265-270]; (drukfout ‘179’ i.p.v. 169).

Ex. KBH 174 G 18

Alr: titelpagina; Alv: ‘Tot den Leser.’ Ondertekend: ‘VL. Dienst-willighen Cornelis Lodewycksz. vander Plasse.’; A2r-A6r: ‘Voor-Reden Van G.A. Brederoos Gheestigh Lied-Boecxken/ by hem selven uyt-ghegheven.’ Ondertekend: ‘Eer, en dienst-schuldighe Vrundt en Dienaar G.A. Bredero’; A6v: ‘Aen de Lief-hebbers.’; A7r: portret van Bredero in lauwerkrans, naar links, met eronder zijn spreuk ‘'t kan verkeeren’; A7v: blanco; A8r: gravure; A8v: blanco; B1r-K1v: ‘Geestigh Lied-Boecxken’, de liederen; K2r: ‘G.A. Brederoos Kleyne Bron der Minne.’; K2v: blanco; K3r: gravure; K3v: blanco; K4r-Q2r: de liederen; Q2v: blanco; Q3r-S4v: ‘Aendachtighe Liedekens’, de liederen; S5r-v;: ‘Register van 't Gheestigh Lied-Boecxken.’; S6r-v: ‘Register vande kleyne Bron der Minne.’; S7r: ‘Register vande Aendachtighe Liedekens.’; S7v: ‘Den drucker tot den Leser.’; S7v: colofon: t'Amsterdam, | [lijn] | Gedruckt by Paulus van Ravesteyn. | Anno 1621. | |

Opm.: - Vgl. Unger 1884, p. 13-14, onder D.
- Van dit exemplaar is een reprint verschenen te Haarlem, 1980.

1622

Coll.: 4^o oblong: *⁴-4*⁴, A-P⁴, ²A-N⁴, ³A-H⁴; 76 folia, p. [I-XXXII], [1-3], 4-72, 65-72, 73-111, [112]; 52 folia, p. [1-4], 5-103, [104] (drukfouten ‘11’ i.p.v. 10 en ‘10’ i.p.v. 11, ‘37’ i.p.v. 73 en ‘70’, ‘71’, ‘72’, ‘73’, ‘74’, ‘75’, ‘76’ i.p.v. 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96); 32 folia, p. [1-2], 3-62 [63-64] (drukfout ‘44’ i.p.v. 54)

Ex.	UBU Moltzer 6 D 18	KNAW G 353
	KBH 5 B 7; 839 E 22	RUG ÈÈ e 239
	UBL 1120 F 12; 1178 B 14	PBL C 13111
	UBA 976 C 15; 492 G 16; OL-44	Pr. Kab. 325 G 24
	SBH 87 A 3	Privébezit Hilversum

*1r: titelpagina van het gehele werk (zie hierboven); *1v: ‘Extract uyt de Previlegie.’ Ondertekend: ‘C. Aerssens.’; *2r: gravure met hierin: ‘Groot Liedboeck | Van | G.A. Bredero | Amsteldammer. | 1622. | T'Amsteldam, | By Cornelis Lodewyx | vander Plasse. | |; *2v: blanco; *3r-v: ‘Tot den Sang-gierighen Leser:’ Ondertekend: ‘V lieden dienstwillighen Cornelis vander Plasse.’; *4r-v: ‘Voor-Reden van G.A. Brederoos Gheestich Liedt-Boecxken/ by hem selven uyt-ghegheven.’ Ondertekend: ‘Eer, en dienst-schuldige Vrundt en Dienaar G.A. Bredero.’; 2*1r- 3*1r: ‘Apollo Den Voor-sangher der Musen, spreeckt tot de Nederlandsche lonckheydt.’ Ondertekend: ‘'t Kan verkeeren.’; 3*1v: drempeldicht zonder titel, ondertekend: ‘Virtutem Fortuna timet. R.L.’ en drempeldicht: ‘In Effigiem.’ Ondertekend: ‘R.L.’; 3*2r: gegraveerd portret van Bredero, naar rechts, met boven het hoofd: ‘'t kan verkeeren’. Onder het portret: ‘Gerbrand Adriaensz Brederode Amsteldammer is gheboren in 'tJaer 1585, den 16.^en Maert, ghestoruen den 23.^en Aug.^ti des Jaers 1618, op d'uer zyns gheboortes tusschen 9. ende 10 ueren 's voormiddaghs.’ Links van het portret een tweetal drempeldichten van ‘S.C.’ en ‘I.v.V.’ en rechts ervan een tweetal drempeldichten van ‘H.C.H.’ en ‘P.S.’; 3*2v: ‘In Editionem Poëmatum, nobilissimi Batavi Poëtae Gerbrandi Brederodij.’ Ondertekend: ‘H.C. Hooft.’; 3*3r-v: ‘Tot Lof vande Voor-treffelijcke Rymer G.A. Brederode.’ Ondertekend: ‘Waarde Liefde blijft.’; 3*4r: ‘Sonnet.’. Ondertekend: ‘Hope troost.’; 3*4v: ‘Sonnet’. Ondertekend: ‘G.G. Wie faalt mach keeren.’; 4*1r: ‘Lof-Dicht.’ Ondertekend: ‘S.C.’; 4*1v: ‘Eer-Dicht.’ Ondertekend: ‘I.I. Scheep-maker.’; 4*2r-v: ‘Register Van Het Boertigh Lied-boeck.’; 3*3r-v: ‘Register Vande Bron der Minnen.’; 4*4r: ‘Register van 't Aendachtigh Liedt-Boeck.’; 4*4v: ‘Sonnet.’ Ondertekend: ‘Wie ghenoeght?’.

kend: ‘C. Aerssens.’; ²A2r: gravure; ²A2v: blanco; ²A3r-N4v: de liederen; ³Alr: titelpagina: Aendachtigh Liedt=Boeck | Van | G.A. Brederode, | Amsterdammer. | [vignet: als op A1r] t'Amstelredam, | [lijn] | Voor Cornelis Lodowijcksz: vander Plasse, | Boeck-verkooper, wonende op den hoeck vande Beurs, | in d'Italiaensche Bybel. Anno 1622. | [lijn] | Met Privilege voor ses Iaren. | |; ³Alv: ‘Extract uyt de Privilegie.’ Ondertekend: ‘C. Aerssens.’; ³A2r: ‘Een Sekere Harts-tocht...’ enz. Ondertekend: ‘'t Kan verkeeren’; ³A2v: gravure; ³A3r-H4r: de liederen; ³H4v: blanco.

Opm.: -Vgl. Unger 1884, p. 14-17, onder E.
-Van deze editie is een reprint verschenen Amsterdam, 1968
-Tussen de ex. UBL 1120 F 12 en privébezit Hilversum enerzijds en alle overige ex. anderzijds is tekstueel verschil, dat correspondeert met een verschil in de positie van de katernsignatuur op 4*1r. Eerstgenoemde ex. hebben in het sonnet op 4*4v: ‘Want siende op zijn Rijm ghy sloeght u oogen neer,’ (positie: ^leven _****), terwijl de andere ex. de lezing:: ’Want sinde op zijn Rym ghy sloeght u oogen neer,’ hebben (positie: ^{eeuwelycke leven} _****). De andere pagina's uit dezelfde vorm vertonen geen varianten.
-De ex. UBU Moltzer 6 D 18 en KBH 5 B 7 hebben bij de drukfouten in de paginering ‘89’ voor 90 en ‘70’ voor 91 in plaats van ‘70’ voor 90 en ‘71’ voor 91.
-Volgorde ex. UBA 492 G 16:*1, *2, Al, *3, 2*1-4*1, A2-P4, 4*2, ²A-N⁴, 4*3, ³A-H⁴, 4*4.
-In het ex. PBL C 13111 en KNAW G 353 ontbreekt *1; in het laatsgenoemde ex. is tevens De Groote Bron der Minnen gebonden achter het Aendachtigh Lied=Boeck. Dezelfde wijze van binden ook in het ex. KBH 839 E 22.
-In de ex. KBH 5 B 7 en privébezit Hilversum komt *2 voor *1.
-In het ex. UBL 1178 B 14 ontbreekt 3*2; de folia 4*2, 4*3 en 4*4 zijn op dezelfde plaats gebonden als in het ex. UBA 492 G 16.
-Het voorkomen van de afbeelding van de ‘Swaen-Ridder’ (vgl. ³Blv en ³F3v) in een aantal bij Paulus van Ravesteyn gedrukte gelegenheidsgedichten is een sterke aanwijzing, dat Van Ravesteyn eveneens de drukker van het Liedt-Boeck 1622 is geweest. Vergelijking van typografisch materiaal uit het Liedt-Boeck met materiaal uit bij hem gedrukte gelegenheidsgedichten wijst eveneens in zijn richting (Vriendelijke mededeling van mevr. José Bouman). Zie haar inmiddels verschenen artikel ‘Gelegenheidsgedichten in de Koninklijke Bibliotheek’, in Spektator 13, p. 52-61 en ook Gerritsen 1975, p. 203.

1644

Coll.: 8^o: A-D⁸; 32 folia, p. [I-IV], 1-15, [16], 17-35, [36], 37-56, [57-60].

Ex.	KBH 839 D 7	Inst. De Vooys LXVII, BRE, b 13
	UBA 1307 E 26¹²; 549 G 7¹²; 2451 H 11¹²	UBVU 07380.x
	SBH 80 C 62¹²	Inst. v. Neerl. A'dam
	KNAW G 810	Privébezit Hilversum
	Gem. Bibl. R'dam 1156 F 50	Rot. Leeskabinet LIV 9:2
	RUG ÈÈ e 39

Alr: titelpagina (zie hierboven); Alv: blanco; A2r-v: ‘Voor-Reden Van G.A. Brederoos Geestigh Liedt-Boeck/ By hem selven uytgegeven.’ Ondertekend: ‘Eer, en dienst-schuldige Vrundt en Dienaar G.A. Brederoo.’; A3r-B2r: ‘Boertigh Liedt-Boeck.’, de liederen; B2v: ‘Register Van 't Boertigh Liedt-Boeck.’; B3r-C4r: ‘G.A. Brederoos Bron der Minnen.’, de liederen; C4v: blanco; C5r-D7r: ‘G.A. Brederoos Aendachtigh Liedt-Boeck.’; D7v: ‘Register Van de Bron der Minnen.’; D7v-D8r: ‘Register van 't Aendachtigh Liedt-boeck.’; D8r: colofon: ‘'t Haerlem, | [lijn] | Gedruckt by Thomas Fonteyn, Inde Bartel- | Ioris-straet, Inde Gekroonde Druckery, Anno 1644. | | ; D8v: blanco.

Opm.: -Vgl. Unger 1884, p. 7 en 17, onder D resp. F.
-In de ex. KBH 839 D 7, KNAW G 810, Inst. v. Neerl. en UBA 1307 E 26¹² staat in de paginering als drukfout ‘23’ i.p.v. 32.
-In dezelfde vier exemplaren heeft C2r als hoofdregel ‘Boertigh Liedt-Boeck’ in plaats van ‘Bron der Minnen.’
-Zie voor de relatie tot Alle de Wercken 1644 eveneens Gerritsen 1975, p. 203 e.v.

1677

Coll.: 8^o, A-D⁸; 32 folia, p. [I-II] 1-62

Ex.	UBU B^k Moltzer Kast 2,^d, No 20	PBL 2462^a TL
	KBH 3 A 5; 839 C 21; 26 J 18	Privébezit Hilversum
	UBL 1310 G 12²	UBA 694 H 41

Alr: titelpagina (zie hierboven); Alv: Voor-Reden Van G.A. Brederoos Geestigh Liedt-Boeck. By hem selven uyt-gegeven.’ Ondertekend: ‘Eer, en dienst-schuldige Vrundt en Dienaer G.A. Brederoo.’; A2r-B3v: ‘G.A. Brederoos Boertigh Liedt-Boeck.’, de liederen; B4r-C6r: ‘G.A. Brederoos Bron der Minnen.’, de liederen; C6v-D8v: ‘G.A. Brederoos Aendachtigh Liedt-Boeck.’, de liederen; D8v: registers.

Opm.: -Vgl. Unger 1884, p. 17-18, onder G.
-De folia B5r, B6r, B7r en B8r hebben - in alle exemplaren - ten onrechte als hoofdregel ‘Boertigh Liedtboeck’ in plaats van ‘Bron der Minnen’.

Geraadpleegde literatuur

De la Fontaine Verwey 1970:

H. de la Fontaine Verwey: ‘Bredero en zijn stad’. In: Rondom Bredero, Een viertal verkenningen. Door A.G.A. Bachrach, H. de la Fontaine Verwey, [e.a.] Culemborg, 1970, p. 9-24.

Gerritsen 1975:

J. Gerritsen: ‘De tekst van Bredero's Liedekens’. In: Taal- en letterkundig gastenboek voor prof. dr. G.A. van Es. Groningen, 1975, p. 203-210

Van Selm 1978:

B. van Selm: ‘Nieuwe provenancegegevens en niet gelokaliseerde bronnen uit veilingcatalogi’ In: Dokumententaal 7 (1978), p. 15-19

Van Selm 1982:

B. van Selm: ‘Prijzen van Bredero's liedboeken’. In: Dokumententaal 11 (l982), p. 18-19

Tuynman 1977:

P. Tuynman: ‘Petrus Scriverius 12 January 1576 - 30 April 1660’. In: Quaerendo 7 (1977), p. 4-45

Unger 1884:

J.H.W. Unger: G.Az. Bredero, Eene bibliographie. Haarlem, 1884. Ik heb het handexemplaar van drs. B. van Selm te Leiden ter beschikking gehad. Van zijn verzamelde aantekeningen mocht ik dankbaar gebruik maken.

voetnoot1: De la Fontaine Verwey 1970, p. 20 en p. 23, n. 8

voetnoot2: Tuynman 1977, p. 42-43, n. 74. Het jaartal 1616 ontleent hij aan de veilingcatalogus Bibliotheca Scriveriana. Amsterdam, 1663. Vgl. ook Van Selm 1978, p. 17-18.

voetnoot3: Zie over een niet bewaard gebleven druk ook Van Selm 1982.

voetnoot4: Zie het bericht ‘Tot den Leser’ in de editie 1621, Alv. Ook afgedrukt in Unger 1884, p. 13

voetnoot5: Ongetwijfeld bevindt zich in privébezit - waar ik éénmaal een beroep op heb gedaan - nog een groot aantal exemplaren van de '22, '44 en '77 edities. Ook in buitenlandse bibliotheken zijn exemplaren van deze edities aanwezig. Gebruikte afkortingen: KBH: Koninklijke Bibliotheek Den Haag; UBU, UBA en UBL: Universiteitsbibliotheek Utrecht resp. Amsterdam en Leiden; SBH: Stadsbibliotheek Haarlem; KNAW: Bibliotheek van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen Amsterdam; RUG: Rijksuniversiteit Groningen; PBL: Provinciale Bibliotheek Leeuwarden; Pr. Kab.: Rijksprentenkabinet Amsterdam; UBVU: Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit Amsterdam.

Vorige Volgende