Enkele reis Paramaribo. Terug in Suriname

Geluksroes in het regenwoud

Hoewel de vertrektijd op acht uur is gesteld, sta ik pas om kwart over acht onder de douche. Zelfs Ronald, die mij is komen ophalen, wordt er lichtelijk nerveus van. ‘Relax,’ zeg ik als een volleerd Surinamer, en ik verwijs naar het reisschema dat vermeldt dat de tijden ‘flexibel’ zijn.

Als we pas tegen negen uur op het verzamelpunt aankomen, worden we vriendelijk opgevangen door Christine van het coördinatieteam. Er verstrijkt zeker nog een kwartier voordat de laatste persoon arriveert en we zuidwaarts vertrekken in een tot ‘bus’ verbouwde vrachtwagen voor een driedaags verblijf in het bosnegerdorp Pikin Slee. Daar zal morgen een krutu - een stamvergadering - worden belegd over de dreigende houtkap - en mijncon-

[p. 164]

cessies. Ik ben tevreden dat ik niet meer zo Hollands stipt ben, anders had ik vijf kwartier moeten wachten.

De omgebouwde vrachtwagens worden ‘jumbo's’ genoemd en het verzamelpunt heet daarom ‘Schiphol’. Meestal zijn het binnenlandbewoners die gebruikmaken van dit inventieve vervoermiddel. Het lost in ieder geval een deel van het nijpende vervoersprobleem op; de mensen van buiten de stad kunnen zo naar de Centrale Markt van Paramaribo komen om hun producten te verkopen. In sommige jumbo's zijn er slechts planken als zitting, terwijl de rit drie uur duurt. Onze jumbo is tenminste nog voorzien van busmeubilair uit de jaren zeventig. Eenmaal op de hobbelige bauxietweg klapperen de als dak aangebrachte planken onophoudelijk.

Alleen aan de zijkant is er uitzicht, maar ik weet dat de weg als een rode en - op den duur - glooiende loper door het groen is uitgerold. We passeren transmigratiedorpen die ooit moesten wijken voor het Afobakastuwmeer. Sommige, zoals Nieuw-Koffiekamp, dreigen opnieuw te worden verplaatst, ditmaal ten gunste van de grootschalige gouddelvers als het Canadese Golden Star. Langs de weg zien we regelmatig Braziliaanse garimpeiros. Veel van deze individuele goudzoekers zijn illegaal. ‘Als je er een paar aan de weg ziet, dan zitten er meestal honderden in het bos,’ zegt Mackay, een Londense mensenrechtenadvocaat die met ons meereist. Vergeleken bij een halfjaar geleden splitsen zich vanaf de hoofdweg - voor de houtkap - aanzienlijk meer met bulldozers gebaande bevoorradingswegen af.

Vanaf Pokigron zetten we de tocht voort per korjaal over de Boven-Surinamerivier, langs dorpen met klinkende namen als Abinaston, Tutubuka en Jaw-Jaw. In Nieuw-Aurora, waar we een korte stop houden, zijn vrouwen bezig met het bakken van cassavebroden op ronde bakplaten, verhit met houtvuur. In voorovergebogen houding schillen zij de cassave. Ronald, die uit Pikin Slee komt, vertelt dat

[p. 165]

veel vrouwen rugklachten krijgen door deze werkhouding. ‘Het is traditie, erbij gaan zitten wordt als lui gezien,’ zegt hij.

Er lopen mensen in zwart-witte kleding rond omdat er een overledene is. In een traditioneel, ‘heidens’ dorp zou er een penetrante lijkengeur in de omgeving hebben gehangen, omdat daar de overledene een tot twee weken wordt opgebaard. Volgens de oude traditie is men pas echt dood als het lichaam ontbindt.

Christine wijst naar een brug die door een welzijnsstichting over een kreek is gebouwd, zodat de schoolkinderen bij hoogwater niet over de gladde rotsen hoeven te gaan. Een andere welzijnsstichting met de naam Bemoei, die ‘uit jaloezie’ verkondigde dat de brug te zwak is, is ooit begonnen met het heien van aanzienlijk dikkere palen ernaast. Daar bleef het bij: de palen zijn nu overwoekerd.

Na negen uur reistijd arriveren we in Pikin Slee. Via een stenen trap bestijgen we de wal. Vreemd, er is geen officiële ontvangst door de dorpskapitein of de dorpsoudsten. Later horen we dat we bij de dorpsentree werden opgewacht, waar we onder de azan pau - een overhanging van verdorde, jonge palmboombladeren - door hadden gemoeten, zodat we ontdaan werden van meegebrachte ‘kwaden’.

Als de avond is ingevallen en een dieselgenerator elektriciteit brengt, fungeren in de dorpskern overkapte tl-buizen als spaarzame straatverlichting. De hutten zijn voorzien van een zekering en hooguit twee gloeilampen. Deze moderne voorziening brengt de authentieke sfeer, waarin de vrouwen er veelal halfnaakt bij lopen, geen moment in gevaar.

In de open vergaderzaal houdt Mackay een workshop in ‘grondrechtenbewustwording’. Hij instrueert de dorpsvertegenwoordigers hoe ze hun leef- en jachtgebied in kaart moeten brengen en in eenvoudige bewoordingen brengt hij ze op de hoogte van hun recht op land op grond

[p. 166]

van ‘bezetting en gebruik’. Een internationaal erkend recht, dat ook door Suriname is ondertekend.

Al luisterend dringt het tot me door dat ik in het Zuid-Amerikaanse regenwoud ben én in mijn geboorteland. Zoals vaker als het allemaal even onwerkelijk voor me wordt, treedt ook nu een licht hallucinerend effect op. In Paramaribo vraag ik me geregeld af wat ik in godsnaam in Suriname doe. Hier in het woud voel ik me op de juiste plek. In Nederland, waar inmiddels kattenvoer aan de man wordt gebracht in verpakkingen waarop staat ‘Helpt tandplak te voorkomen’, had ik niet moeten blijven. Nee, in Suriname moeten nog steeds wezenlijke zaken van de grond komen. En dat de vergaderzaal er armoedig uitziet en de verlichting slechts gedeeltelijk functioneert, zijn onbelangrijke details.

Ronald en ik sluiten de nacht af bij de rasta's, die buiten het dorpsgewoel een eigen wijkje hebben waar zij een vegetarisch bestaan leiden. Zelf drinken zij het niet maar in het winkeltje wordt gelukkig wel devil soup - bier - verkocht. We maken gebruik van hun aanbod in een authentieke hut met kleien grond te slapen. Tot het krieken van de volgende dag schallen profetische songs van Bob Marley uit het winkeltje. In mijn hangmat verkeer ik dankzij de omboezeming van de natuur in een diepe trip en zweef ik onder de sterrenhemel door het donkere woud.

Eenmaal wakker kruip ik direct uit mijn hangmat en verlaat ik de hut, want er is niets mooiers dan het ontluiken van de dag in het woud. De dorpsbewoners lopen er al klaarwakker bij. Vooral de vrouwen zijn druk in de weer. Ze balanceren vracht op hun hoofd, stampen rijst, sorteren de pindaoogst en stoken houtvuurtjes. Tussen de speels opgestelde hutten, die vanwege de afvloeiing van regenwater op kleiverhogingen staan, dwarrelt aangenaam geurende rook omhoog.

‘I weki nóh?’ - ben je wakker? - begroet men elkaar zangerig.

[p. 167]

‘Mi weki yóh!’ - ja, ik ben wakker.

Bij meer interesse volgt er: ‘Fa'y weki’ - hoe ben je ontwaakt? - en luidt het antwoord: ‘Me weki tranga’ - ik ben krachtig ontwaakt.

Bij de badplaats besluit ik eerst vanaf de hoge wal onder een boom te genieten van het uitzicht, dat aandoet als een levend zeventiende-eeuws schilderij. Boven het water hangt nevel. Waar de rivier in een bocht langs het dorp loopt, baden mensen in de bruisende sula - stroomversnelling. Aan de oevers wassen vrouwen kleren en vaatwerk. Kinderen klauteren spiernaakt over rotsen of peddelen in kano's naar het aanlokkelijke zandstrand aan de overkant. Door het zachte tegenlicht van de opkomende zon zijn vooral contouren te zien.

Als ik inmiddels tegen een rots aan zit en het masserende water langs me stroomt, is het geroffel van de apintie, een drum waarmee boodschappen worden doorgegeven, hoorbaar ten teken dat de krutu begint.

De vergaderzaal is voornamelijk gevuld met mannen. Zo hard als de vrouwen werken, zo bescheiden stellen zij zich opeens op: de vrouwen nemen buiten plaats. De dorpskapiteins zitten in een dubbele rij op het podium. De in rang volgende basja's zitten vooraan met de dorpsoudsten tegenover hen. De kapiteins dragen een bruine officierspet, de basja's hebben petten, baretten en vilten hoeden op. Iedereen is kleurig gekleed. Niet alleen de traditionele panji maar ook een baddoek met alle vlaggen van landen die ooit wereldkampioen voetbal waren is met waardigheid omgeslagen.

Terwijl de mensen nog toestromen, vangt een basja in het Saramakaans aan met een plengoffer. In scheuten plenst hij op de grond eerst water en vervolgens groene frisdrank uit een fles. De dorpsoudsten krijgen simultaan van een andere basja in hun kroes hetzelfde ingeschonken. Het water is bedoeld voor ‘verkoeling’ en de frisdrank om de voorouders - wier hulp altijd wordt ingeroepen bij

[p. 168]

verhitte situaties - ‘goedgezind’ te houden.

Als voor de ‘christelijke’ dorpen uit een Saramakaanse vertaling van de bijbel wordt gelezen, verbaas ik me over het toeval. Een week geleden beweerde een man in een café in Paramaribo dat Surinamers ‘nooit geestelijk onafhankelijk’ zullen worden zolang ze een Nederlandse vertaling van de bijbel lezen. ‘Want dat is de interpretatie van de witte man,’ vond hij. Als nazaten van gevluchte slaven konden de bosnegers de eigen Afrikaanse cultuur behouden. In de stad, waar het koloniale juk nog zwaar drukt, reageert menigeen zijn frustraties op je af met verdachtmakingen als: ‘Je denkt wit,’ of: ‘Je bent geen Surinamer.’ De bosnegers zijn daarentegen zeker van hun culturele identiteit en nemen je zoals je overkomt. Bij hen voel ik me aanmerkelijk prettiger.

Tijdens het zanggedeelte klinkt het ‘Mi kondre tru, mi lobi yu’ - ik hou van jou, mijn waarlijk land - ook overtuigender, want hun voortbestaan is gekoppeld aan hun leefgebied, dat verkwanseld wordt door de door corruptie en hebzucht gedreven politieke top van de stad.

Directe aanleiding voor de krutu is dat zelfs hun granman - stamhoofd - slinks achter hun ruggen om een houten mijnconcessie heeft aangevraagd. De kapitein van Pikin Slee zegt vastberaden ‘niet nog eens’ voor het bos te zullen vechten. ‘Dat hebben onze voorouders al gedaan.’ Iedere kapitein mag zijn zeg je doen en richt zich daarbij tot een basja, die tussendoor steeds bevestigend antwoordt: ‘Ja ja... dat klopt... u liegt niet... zo is het.’ Dankzij het ritme kan ieders aandacht worden vastgehouden.

Het tempo van de ritueelvolle krutu - die tot de avond zal duren - is niet meer van deze tijd. Het gevecht van de Saramakaners lijkt bij voorbaat een ongelijke strijd te worden tegen de ‘vliegende bulldozerbrigades’ van de buitenlandse houtkapbedrijven. Een kapitein vertelt met trillende stem dat het zijn dorpelingen nu al door gewapende ‘Chinese Chinezen’ verboden wordt om nog kostgrondjes open

[p. 169]

te kappen. Maar hij lijkt vooral ontzet over het feit dat de vreemdelingen ook in de drinkwaterkreken en badplekken poepen.

Regelmatig verlaat ik de vergadering voor een slentering door het dorp. Pikin Slee ligt er met zijn vijfduizend inwoners uitgestrekt bij. De heuse wijkjes staan met elkaar in verbinding via paden. Ertussenin liggen open velden en dichte bosschages. Ik ga moeiteloos op in de primitieve omstandigheden, ook omdat het dorp brandschoon is.

's Avonds onder de volle maan dansen jonge meisjes vrolijk en onnavolgbaar op muziek uit een cassetterecorder. Zij snijden mij de pas af en dwingen me tot meedansen. Tot hun grote schik zwaai ik mijn lantaarn als een discolicht in het rond. Als we uitgedanst zijn, oogst ik applaus.

De volgende morgen, na een lange afscheidswandeling, blijkt een van de korjalen al weg. ‘Nog even en ook wij zouden zonder jullie vertrekken,’ meldt Christine. Ik betrap mezelf erop dat ik het jammer vind dat we net op tijd terug zijn. Als de dorpelingen ons uitzwaaien staat het vast dat zij in hun strijd om behoud van hun leefgebied op mij kunnen rekenen als pikin fu gron - kind van hier.

4 en 11 april 1998