De kromme voorzienigheid. Nagelaten werk

[p. 1]

In memoriam Walter Brandligt

Walter Brandligt heeft in de Noordelijke provincies onder de kunstenaars het verzet aangewakkerd tegen de kultuurkamer in wording en haar vernederende en onaanvaardbare censuur. Sedert den zomer van 1942 was hij van den aanvang af intensief betrokken bij het veelomvattende werk van de P.B.C. in de hoofdstad: bij die vervalschings- en steuncentrale op groote schaal; bij sabotagedaden die door deze groepen werden ondernomen. Hij maakte deel uit van de redactie van De Vrije Kunstenaar; hij bleef met groote vasthoudendheid werkzaam in het kunstenaarsverzet.

Walter Brandligt werd, mede als gevolg van een ongelukkige samenloop van omstandigheden, gevangen genomen in een koffiehuis te Amsterdam, na een riskante ontmoeting met een onbetrouwbaar tusschenpersoon, met wien hij in verbinding was getreden ten behoeve van vrienden in gevangenschap. Hij werd in den herfst van 1943 door de bezetters ter dood gebracht.

Ik heb in dat oorlogsjaar langen tijd tegen beter weten in niet kunnen aanvaarden, dat Walter Brandligt was gestorven. Een man als hij belichaamde het leven en zijn werkelijkheid. In hem smeulde iets, dat onvergankelijk is, en anderen doet gelooven dat zijn drager onkwetsbaar is voor misfortuin, voor listen of lagen, voor een onverhoedschen of beraamden dood. Hij is gevallen zooals het een man betaamt die geen compromis kan of wil sluiten met wat het leven zijn waarde schenkt. Hij heeft daarmee voor het nageslacht het leven bevestigd, dat hij in zich droeg.

[p. 2]

De tallooze feiten, die in de sobere opsomming van zijn activiteit schuil gaan, behooren tot de historie van het verzet in ons land. Feiten verliezen aan belang wanneer het begeerde doel eenmaal is bereikt; de meeste zijn vervluchtigd of in vergetelheid geraakt. Een volk, dat herademt na lange jaren van terreur, vergeet al te gemakkelijk de voorgangers die onbuigzaam bleven en de herwonnen vrijheid met hun leven hebben gekocht. Alleen spectaculaire daden blijven in de herinnering hangen, als lichtpunten in duistere jaren, en worden oververteld. Maar de veerkracht, de verbetenheid, het niet te schokken vertrouwen in een hoogere gerechtigheid dan die van den knoet, in de menschelijke waardigheid boven de cadaverdiscipline van gedrilde slaven, worden achtergesteld bij de symbolen van de overwinning: de oude vlag die opnieuw werd geheschen, de bevrijding van ontrechten, de vonnissen en executies van schuldigen.

De zegen der bevrijding uit de ergste vorm van onderdrukking die de wereld heeft aanschouwd, is de menschheid verschuldigd aan den verzetswil der Vereenigde Naties. Het Nederlandsche volk heeft bovendien het behoud van zijn waardigheid te danken aan den verzetsgeest van allen, die den ondergrondschen strijd hebben gevoerd, volgehouden en dezen hun volk opgelegd.

Het daadwerkelijke verzet, waar Walter Brandligt zonder onderbreking tot zijn dood aan heeft deelgenomen en waarbij hij het gevaar niet heeft geschuwd, is mede het gevolg van karaktereigenschappen en omstandigheden. De verzetsgeest verhief de daad tegen den vijand tot een edele handeling en symboliseerde de wil en de eenheid van het volk. De verzetsgeest is van onschatbare beteekenis geweest voor het bestaan van ons volk, tijdens de bezetting en voor de toekomst: de proefsteen, die op zijn weg werd gelegd.

Zoo iemand, dan was Walter Brandligt de drager van dezen verzetsgeest, die bij hem aan innerlijke noodzaak was ontsproten en waarvan hij alle consequenties met blijmoedigheid heeft aanvaard. Weinigen hebben zich zoo wezenlijk, zoo ten volle bereid, zoo volledig vereenzelvigd met het verzet als deze man, dat hij als zijn hoogste plicht en vervulling beschouwde, dat hij tot diep in zijn hart heeft ondergaan en waarin hij zich als kunstenaar heeft verwerkelijkt. Weinigen hebben zoo onbaatzuchtig eigen verlangens achtergesteld bij den drang der

[p. 3]

tijden; weinigen hebben zoo mild van hart en tegelijk zoo onbuigzaam strijdbaar hun weg tot het einde toe gevolgd.

Walter Brandligt heeft gedaan wat door te velen is nagelaten. Hij heeft het voor of tegen niet overlegd of afgewogen; er bestond voor hem geen andere mogelijkheid dan deze. Dat hij dit deed als kunstenaar verleent zijn activiteit grootere waarde, want de kunstenaar moet daarvoor het isolement prijsgeven dat het scheppingsproces behoeft.

Walter Brandligt heeft het leven liefgehad in de rust en stilte van vredestijd. Hij is in het rumoer en gevaar van oorlog en bezetting dit leven noch zichzelf ontrouw geworden. Hij is anderen voorgegaan, blijmoedig en oprecht, als een man in wien de vrijheid leefde, het geloof, en het uitnemendste van al, de liefde voor den medemensch.

Johan van der Woude