Briefwisseling tussen Menno ter Braak en E. du Perron 1930-1940 (herziene editie)

E. du Perron
aan
Menno ter Braak

Parijs, [4 februari 1934]

Parijs, Zaterdag.

Beste Menno,

Het voorbeeld voor Helman in Euvel Gods is - behalve Strand Magazine en Nash ook - vnl. Couperus geweest: de Couperus van Korte Arabesken en soortgelijke verhalen. Helman schrijft verdomd goed, overigens: heel wat minder goedkoop dan Den Doolaard. Het is alleen jammer dat zijn ‘geest’ zoo verdomd poover en 3^e-hands gestoffeerd blijft. In Z.Z. West schreef hij literair, maar nog vrij eerlijk op, wat hij persoonlijk te zeggen had: mutatis mutandis was dat zijn boek Hampton Court en zelfs zijn Ducroo. Daarna is hij boeken leverancier geworden en bleek zijn stock niet van de beste. ‘On fait ce qu'on peut’, en: ‘la plus jolie fille du monde...’ Maar vervelend is het toch.

Eén verhaal uit Euvel Gods moet je toch vergelijken met mijn ‘Petrus en Paulus’ oftewel Een Kind in de Zonde; het verhaal dat Dioskuren heet. Daar is hij bijna ‘gemeen’ geworden en vertoont een ‘Perroniaansche inslag’ die de moeite waard is. Hij gapt soms werkelijk onverschillig wat; zoo is in Hart zonder Land het verhaal Othello-Bar een verhelmanschte Blijstra! (IJzeren Vlinders.) - Zou je over de 2 verhalenbundels van Blijstra ook niet een woordje loslaten? de man raakt zoo in het vergeetboek...

Ik heb besloten om het stuk over Holl. verhalend proza niet te schrijven, al lijkt het er dan op alsof ik Zijlstra, Querido en Van Kampen met een leugen hun uitgaven afhandig heb gemaakt. Ik trotseer nog liever hun verwijten; basta. Zeg me dus of je eenige van onderstaande boeken gebruiken kunt:

Helman, Euvel Gods.

Van Wessem, De Vuistslag.

Henr. Roland Holst, Herman Gorter.

Den Doolaard, Herberg met Hoefijzer.

Den Doolaard, Druivenplukkers.

Jeanne v. Schaik-enz., Uitstel v. Executie.

Ik ben bereid deze over de post op te zenden voor eigen kosten om ze kwijt te zijn. Misschien heb je ze al, of ben je niet gesteld op wat je niet hebt. Laat dan Hein het lijstje zien en hem zeggen wat hij hebben wil. Als hij de boel ook al heeft, geef ik ze hier aan Antonini.

Later.

- Als je de rhythmische en edele verantwoording wilt lezen van den boekenleverancier die zijn vak au sérieux is gaan nemen, verzuim dan niet de inleiding gezegd Opdracht te bestudeeren van Het Euvel Gods. Dat en Theun de Vries in D.G.W. is één pot nat. Het beteekent één ding: ‘wij keeren ons af van de kleine literatuur om het groote bestaan van de publieke roman in te gaan. Wij doen dit natuurlijk omdat het Groote Leven nog zoovele ongezegde dingen heeft, die wij nu gaan zeggen, op een gansch andere manier dan gebruikelijk was in de kleine literatuur’. Helman zegt dit laatste bijna letterlijk; pauvre ahuri, die zich verbeeldt (als zijn kletspraat-op-edelrhythme niet heelemaal voor de ouwedamessen van Borel bedoeld is) dat deze onbenullige schetsjes die nog ongezegde dingen brengen!

Je kunt werkelijk een uitstekend stuk schrijven, als je in gewone taal deze waarheden verkondigt, volgens je - overigens ietwat stoute - theorie dat er geen hiërarchisch verschil bestaat tusschen ‘hoogere kritiek’ - laat ons zeggen essays - en kritiek op dagbladpeil. (Bep en ik zijn van die preek een tijdje geleden nogal geschrokken.)

Nog later.

Hoe meer je in Helman leest, hoe mooier het wordt. Blijkbaar is deze bundel verhalen ‘samengesnoerd’ door een diepere beteekenis; vandaar ook de titel. De laatste afdeeling die Weest bereid! heet, geeft je een staal van Helman's cosmische denkkrachten, die werkelijk niet mis zijn. - Ebenhezer ziet de nieuwe mensch is een klein beetje aardig, omdat het weer over de negers van Suriname gaat; De gratie der verlossing zou heel aardig hebben kunnen zijn, als het 2 blzn. geduurd had inpl. van 7 of 8. Maar de twee laatste zijn Enorm, zou Rudie zeggen. Die moet je toch direct bestudeeren om te begrijpen wat er in dezen tijd omgaat, - dieper-in dan altijd. In dezen tijd, en ook: in den mensch van alle tijden (slotverhaal). Leest en leert!

In de 2^e afd., Vrouwen, staat één verhaal dat ik werkelijk wel goed vind, althans nog het beste van den heelen bundel: De begijnen van Woldry. Niet dat anderen het niet al eens beter gedaan hebben, maar gegeven de goede stijl... Eurydike is symbolistisch: Schwob-Gide-Tagore, ontzettend fraai en poëtisch, en natuurlijk weer héél diep. De man die haar bezocht is een stout stukje, waarin een synthese bereikt werd tusschen D.H. Lawrence en Marie Metz-Koning; vooral lezen, hoor! En tot slot kan je in Wereldkind, behalve de typisch-Hollandsche d.i. wijsheid geworden, geilheid, de edelste uitbeelding vinden van de Hoer die een Troosteres is van de arme gekwelde menschheid.

Dit alles heet ‘het euvel Gods’, heb ik achteraf bedacht, omdat het een partijtje minder gewenschte dingen vormt, die toch ook van God komen, en die Helman God dus verwijt. Althans... Ieder wit blad vóór een nieuwe afdeeling is van een spreuk uit den bijbel voorzien, waaruit met het woord van den Heer zelf bewezen wordt, dat ook het kwade uit hem komt. - Ik denk dat deze spreuken in Helman's levensgang de kentering moeten aangeven die plaats greep toen hij van het katholicisme tot het communisme overging. Heere, Heere, ik wist niet dat deze bundel alles bijeengenomen nog van zoo'n kapitaal belang was. Nà Het Euvel Gods ontbloeide de reuzenkool Waarom niet? - en lang niet bij toeval, voorwaar! dat zie je nu.

Voor één ding is het lezen van al deze glanzende snert mij goed bekomen: het geeft mij appetijt, zelfs voor het vertalen van Malraux; want zelfs het moeizame verdietschen van de overpeinzingen van Gisors geeft méér ‘heul’ en minder ‘euvel’, dan het vlotte doorslikken van... zie boven. - Lees jij het nu heusch ook?

Ik stuur je dezen brief nu toch maar weg, ook al omdat ik er een nieuw vragenlijstje bij doe. Hierna zal je geen last meer van me hebben tot jij onze correspondentie weer totaal bijgewerkt hebt - de 2 vragenlijstjes inbegrepen. - En feliciteer Zijlstra voor me!

Ik wou dat Forum er al was.

Hartelijk gegroet door je

E.

En morgen heb ik mij voorgenomen om dat stuk over onze letteren te schrijven voor Herr Klaus Mann!

Bijlapje

Even nog de volgende vragen voor het vertaalwerk.

Déchu, déchoir, déchéance (in christelijke zin) ‘le corps déchu dans lequel on doit vivre avec le Christ’ en zoo - hoe noemt de dominee dat: vervallen? (Onwaardig, maar dat staat er niet.)

ideologie (die zich in daden wil omzetten). Kan ik ‘ideologie’ houden? Of moet ik ‘begripsleer’ zetten, of ‘levensleer’?

action politique, en action alleen. - Politieke actie? En ‘actie’? Niet: (politieke) handeling?

Swatéou (een stad in China) - hoe schrijf je dat op z'n Hollandsch?

un paranoïaque - Wat is dat? En in het Hollandsch? Waaraan is die heer verlamd?

une civilisation de suggestion (v. China) - hoe zou je dat verdietschen? Een ‘beschaving van suggesties’?

boulettes (bij opiumschuiven). ‘Balletjes’? Maar dat staat zoo gemeen! En ‘pilletjes’ is te pharmacopaeïg.

Kun je in een beter woordenboek opzoeken wat failles zijn Voren? Spleten? Waarvan? - Kunnen het ‘banen’ zijn?

Remous (du fleuve). Wielingen (van een rivier) (?)

Valreep: mannelijk of vrouwelijk?

L'homme de coupée = de man die bij de valreep staat. Is er geen geijkte term voor?

Coursive (op een boot): mijn woordenboek geeft ‘loopbrug’ en ‘nauwe gang’. Het raam van de kapiteinshut komt daarop uit. Vraag: wat is het dan?

Un voyage à passer aux profits et pertes = een reis te boeken op de post van winst en verlies. Of is: ‘winst en verlies’ genoeg? Precies informeeren.

Le gouvernement de Sjanghaï = is dit hier regeering, of bestuur? - Informeer op de krant.

La poste du T.S.F. (op een boot) - Hoe heet dat?

Is auto (i/h Holl.) mann. of vrouw.?

Wat zijn des touques à pétrole? Het moet iets van blik zijn, maar het woordenboek geeft ‘kuipje’(!)

Wat is een note chiffrée met een vakterm: cijferwoord? Briefje in cijfer?

That's all. Veel dank vooruit.

P.S. - Ik kreeg een brief van Thelen, die verrukt is van Waarom niet? (Weet je dat er een roman is van Alexander Herzen, de vriend v. Bakoenin, die ook zoo heet?) - Ik ben er vandaag aan begonnen. Het begin is lang niet onaardig. Schrijven kan hij zeker.

Zondag.

Ik kreeg vanmorgen je brief. Zal er spoedig uitgebreid op antwoorden. Dank voor vertaalhulp.

Dat een lame de rasoir de sûreté een mesje is zooals je zegt, weet ik natuurlijk wel. Maar het gaat om een juffrouw die zich daarmee heeft willen onthalzen, en dan wordt alles anders. Ik kan dan niet zeggen: ‘met een veiligheidsscheermes’, want dan is het of ze met het heele instrument manoeuvreert. ‘Met het mesje van een veiligheidsscheermes’ zou juist zijn, maar klinkt idioot. Moet ik dus zeggen: ‘met een Gillettemesje’. Dat zal wel - maar ik vind het vervelend, omdat het reclame maken is voor mijnheer Gillette, terwijl hij hoopen anonieme concurrenten heeft die zulke mesjes veel goedkooper leveren dan hij, en zonder hun portret erop en de pretentie op Edgar Poe te lijken.

Informeer bij de militaire medewerker van de krant - of laat Hein dat doen - wat ‘automitrailleurs’ zijn. Ik ben er hevig benieuwd naar!

Je stuk is heel mooi en dat van Mussert - per moio! - niet minder. Theun hoort er nog niet bij, want hij roemt Jef Last. Het stuk over Oswald is van a tot z van Bep. Later meer over van allerlei.

Origineel: Letterkundig Museum, Den Haag