E. du Perron
aan
Menno ter Braak
Bellevue, [4 juni 1933]
Bellevue, Zondag.
Beste Menno,
Forum is gekomen: werkelijk in alle opzichten een geslaagd nummer; en toch, ik besef nu duidelijk wat ik je gisteren opeens schreef (zoo'n gevoel sluimert, en springt opeens naar voren naar aanleiding soms van niets), dat het geheel toch een geest heeft waar ik persoonlijk niet veel meer voor voel; dat het tenslotte juist is dat ik volgend jaar uit de redactie treed.
Ik ben zelfs blij dat ik mijn redacteurstaak binnen dit jaar al zoo ruimschoots heb volbracht! Ik geloof dat ik uit de Forum-belangen ben gerukt door 2 dingen: ten 1e Parijs en mijn Parijsche vrienden en kennissen, ten 2e en dit dan veel dieper: de rottoestand waarin ik verkeer, dit geploeter en dit gevoel van onmacht om in het practische leven wat te presteeren. Alles wat vroeger gratis was, vrij, verbonden aan vrije tijd, is nu overschot geworden, moet nu bedreven worden in uren die eigenlijk nòg niet eens vrij zijn. Ik heb aan den eenen kant een grooter behoefte aan rust (practisch), aan den anderen een zooveel feller instinct van verzet (moreel), dat het literaire geprotesteer op de Forum-manier mij niet bevredigt. Soms denk ik dat ik werkelijk nog het beste doe, communist te worden; het zijn alleen maar de ‘kameraden’ zelf, en het geknoei van het practische communisme natuurlijk ook, die mij weghouden. Maar ik ben weer duidelijk - zoodra het niet meer geldt mijn verhouding tot Bep, mijn eenige tastbare ‘waarheid’ - in dien staat van ‘disponibel’-zijn geraakt, waar Méral het soms over had. (Deze Méral heeft zich laten kennen als een vrij poover individu, après tout, en is nu bezig zich voorgoed te verzuipen [letterlijke betekenis], in Parijs; hij is ook, zegt hij, ‘getrouwd’, naar ‘men’ zegt, met een Bordeleesche snol.)
Ik wil in ieder geval nog één groot essay schrijven voor Forum over Malraux' boek, maar dan meteen ook over andere dingen. De menschen bij M. hebben, op Clappique na, hun vorm van ‘zich te geven’ gevonden. Daarvoor en daaromheen bestaan allerlei figuren, waar ik ook over schrijven wil: geen ‘avonturiers’, omdat zij niet practisch genoeg waren, en misschien te proper ook, om dat te zijn, maar ‘disponibel’ tot zij hun dood vonden, door een gebrek aan evenwicht misschien tusschen hun ‘ongeloof’ en hun ‘temperament’. Jacques Vaché, die man die den oorlog meemaakte en er maar niet in gelooven kon, die spottende Lettres de Guerre schreef en ook niet meer komen kon tot de literatuur (de ‘voorganger’ van de dadaisten) is geëindigd met zelfmoord te plegen in een hotel. Niet lang geleden hebben 2 gevallen zich voorgedaan die op eenzelfde gebrek aan evenwicht wijzen: een jonge man, Michel Vieuchange, die ook literaire neigingen had, maar niet méér, die geen ‘geloof’ genoeg had, maar gedreven werd door het ‘temperament’ om iets anders te doen dan kletsen op de boulevard Montparnasse, heeft zich tot taak gesteld naar een oord te gaan dat Smara heet en waar geen Franschman was geweest, een oord in een streek van opstandelingen (dissidents) in Marocco. Zonder Arabisch te kennen is hij er heengegaan, eerst vermomd als Berber-vrouw; hij heeft een heel boek volgeschreven over zijn tocht - niets dan reisaanteekeningen over ontberingen: dorst, ongedierte, gevaar van ontdekking, enz. Ik heb het op het oogenblik hier (van Jan Gr.), je kunt het hem vragen als het je interesseert (Smara, carnets de route de Michel Vieuchange.) Hij is in Smara gekomen, gebonden in een zak; toen weer teruggegaan. Toen hij weer bij de Europeanen kwam, was hij stervende aan dyssenterie. Eigenlijk
een volkomen nuttelooze, langgerekte zelfmoord waar Clara Malraux met drift over spreekt: zóóiets stoms en waarvóór? Op het oogenblik van dood te gaan heeft hij zich tot het katholicisme bekeerd: ‘comme Claudel’, zei hij erbij (dat is de literatuur!) - Idioot, hè? - Een andere jongeman, een Italiaan, Lauro de Bosis, ook een soort dichter (hij heeft één gedicht geschreven dat Icarus heet, zijn vader was dichter en vriend van D'Annunzio) heeft zijn disponibel-zijn op een andere manier opgelost. Hij heeft ontdekt dat te weinig menschen voor de vrijheid durven sterven, en daar hij een haat had tegen het fascisme, heeft hij besloten - jaren vooruit - om het volgende te doen. (Hij kon op dat moment nog niet eens een motorfiets berijden.) Hij heeft geleerd, erg moeizaam - net zooals Vieuchange eerst maanden lang de streek van Smara heeft bestudeerd op onjuiste kaarten - om een vliegmachine te besturen; toen hij vliegen kon, heeft hij zich geoefend om het te doen met betrekkelijk zware ladingen. De bedoeling was om 400.000 antifascistische brieven + een paar boeken, over Rome uit te storten. Men had hem in de gaten en hij is een heelen tijd portier geweest; daarna, bij een van zijn eerste pogingen, is hij met zijn vliegmachine + vele brochures in Corsika gevallen en door
de Fransche en Engelsche politie gezocht. Eindelijk is hij van de Côte d'Azur met zijn 400.000 brieven naar Rome gevlogen. Hij wist precies wat er gebeuren zou en het is ook precies zoo gebeurd: zijn vliegmachine kon zelfs niet eens zoo snel gaan als de oorlogsvliegtuigen; hij heeft zijn brieven uitgestort en is door een vliegtuig van minister Balbo naar beneden gehaald. Nog een zelfmoord. Die man was geen communist, eerder ‘liberaal’, maar haatte de tyrannie in ouden trant. Zijn brieven: 1 aan den koning, 1 aan het volk en het 3e een soort lijst van antifascistische plichten, zijn heel goed. Je kunt ze lezen, met het verhaal van zijn dood, door hemzelf van te voren opgesteld (en fragmenten van het nog onuitgegeven Icarus) in Europe van 15 Mei. Deze Lauro de Bosis heeft iets in zich van den solitairen terrorist naar het hart van Tchen.
Ik heb nu het gevoel dat jij je voor zulke dingen absoluut niet interesseert; dat je het daverende flauwe kul vindt. En ik heb deze ‘nuchterheid’ juist van mij afgezet. De antihumbug, de anti-kul is mij nog altijd even lief, maar de nuchterheid à priori - zelfs onder den naam ‘humor’, begint mij tegen te staan. Ik heb het gevoel dat er maar één phase méér noodig is - van voortgezette vernedering, verbittering of inferioriteitsgevoel - om van mij een broertje te maken van deze dwazen, en dat jij (en Forum) het ‘gezond verstand’ laten gelden omdat zoo'n ‘waan’ belachelijk is. Als ik werkelijk àlle luciditeit moest aanwenden waarover ik beschikken kan, dan zou ik kunnen verkondigen, ieder uur van den dag, dat het leven een rotzooi is, maar dan zie ik ook niet meer het belang van de literatuur en zeker niet van Forum. Dan zou ik zóó lucide willen zijn, dat ik mij daar ook niet meer aan hechtte, mij er zèlfs niet meer mee ‘amuseerde’.
Ik geloof evenmin als jij aan een heer Rutgers en aan een heer de Blécourt. Maar ik geloof aan Marsman. Hij heeft althans stijlmiddelen genoeg om niet plat te zijn, en dit eenmaal toegegeven, is er zijn bedoeling (ons heele conflict N.B. van ‘vorm of vent’) en die is mij meer waard dan die kinderstukjes van Vestdijk. (Althans in de 2 fragmenten die ik nu las.) Als Vestdijk hierin geslaagd is en Marsman mislukte in het uitwerken van
zijn bedoeling - tant pis! ik heb mij toch stukken minder verveeld bij het veel te lange gesprek van Rutgers-Blécourt (waar trouwens al heel wat uit geschrapt is) dan bij dat vlotte gezanik van jongeheer Anton. Nogmaals, misschien doe ik Vestdijk onrecht en zijn deze fragmenten in het geheel gezien zeer goed; misschien is Vestdijk's boek 10 × zoo goed als Angèle. Het gaat niet om de voorbeelden, maar om wat ik voel dat, daarachter, jou en mij scheidt; jij hebt de ‘nuchterheid’ nu echt gevonden, à priori is een communistische handeling voor jou idioot, verveel je je daarbij, je hebt sympathie voor een volslagen lor als dat boek van Putman, niet omdat je literaire smaak tekort schiet, maar omdat je die geur van de nuchterheid nu zoo heerlijk vindt, ook al geurt ze als Leidsche kaas. Ik kom tegen die nuchterheid in verzet; ik vind zooiets heerlijk bij Léautaud, maar afschuwelijk bij menig ander; ik ben bv. allang geneigd om Anth. Donker zelfs gelijk te geven over de goedkoope humor van de Hollandsche ‘borrel-poëzie’. Misschien ben ik onzekerder dan jij, en is mijn geslinger tusschen nuchterheid en ‘romantiek’ idioot, vergeleken bij jouw tegenwoordige zekerheid, maar nogmaals... juist omdat ik het practische leven zoo voel knellen: als ik wèrkelijk nuchter moest worden, dan werd ik het ook nog 10 × meer dan jij. Zoowel om mijn ‘romantiek’ (die mij onzuiver maakt) als om mijn mogelijke nuchterheid (die mij tè zuiver zou maken, als koffie-extract!) lijkt het mij dus goed, dat ik uit Forum ga. Als ik na Januari meewerk, is het wschl. niet meer om ‘technische’ redenen, als de contrôle van Bouws of het verhinderen van panopticums, maar om diepere redenen. Ik denk dat jij met Vestdijk veel meer in één schuitje zult komen dan met mij - natuurlijk ook zoo lang het
duurt - maar jullie tegenwoordige ‘phasen’ lijken mij zeer geschikt voor een gelukkig huwelijk.
Neem mij deze lange ontboezeming niet kwalijk, waaraan ik behoefte heb, tòch voor de zuiverheid. Jijzelf zult ook al lang zooiets gevoeld hebben. Was ik niet naar Parijs gegaan en niet arm geworden, dan was dit verschil tusschen ons veel meer blijven sluimeren. Wat ik verder doen ga, is van geen belang
voor deze uiteenzetting: ik heb - zeker vooreerst nog - in de eerste plaats Bep en zal dus wel niet één twee drie een oplossing vinden à la Vaché, à la Vieuchange of à la Bosis; de hoofdzaak is dat ik die idioten begrijp, met het gevoel, dat ik hun in nuances volgen kan tot aan hun laatste avontuur en hun oplossing van wat hen kwelt, en dat jij Holland prettig vindt, en die menschen wschl. met het diepste van jezelf verwerpt. Ik vind het soms zoo slecht nog niet dat je tenminste door je vak wordt gekweld. Anders had je niets dan het Hollandsche onbegrijpen om je te kwellen, en dat lijkt mij niet genoeg. Vooral omdat jij niet, als ik, een ongewenscht vreemdeling bent, maar eindigen zult met zéér veel bijval te krijgen, en bewondering, en als je wilt, een plaatsje à la Huizinga misschien, over 20 jaar.
Dit alles verandert niets aan mijn gevoelens van vriendschap. Maar waarom niet de puntjes op de i's te zetten, juist daarom? Hartelijke groeten, van je
E.
Origineel: Letterkundig Museum, Den Haag
Auteursrechtelijk beschermd