Briefwisseling 1930-1940. Deel 2

490. E. du Perron aan M. ter Braak
Le Roselier, 23 November. [1933]

Beste Menno, Gisteravond thuiskomende van St. Brieuc, vond ik hier een wanhopige brief van Jan over het gebeurde. Hij heeft alles gedaan om je in de red. van Gr. Ned. te krijgen en nu laat je hem in den steek; hij vindt dat je hem een figuur laat slaan tegenover Coenen, en dat je ‘de onzen’ het tegendeel van een dienst bewijst. Ik wacht nu op een brief van jou voor ik me hierover een opinie vorm, en in ieder geval weet ik één ding zeker: je hebt je natuurlijk nooit zoo verbonden gevoeld tegenover Jan, als hij het gevoeld heeft. Maar als het waar is dat hij je tot het laatste toe op de hoogte heeft gehouden en dat jij hem tot het laatste toe gezegd hebt dat je er wel voor voelde, is de manier waarop je met hem omspringt toch wat kras.

Ik weet van dit alles tenslotte niet veel af, omdat Jan mij den laatsten tijd niet meer schreef. Maar jou heeft hij dat blijkbaar wel gedaan, en in ieder geval wisten wij allemaal toch dat Jan zich heelemaal toelegde op het nemen van jou in Gr. Ned.! Hij had een absoluut vertrouwen in je, en ik kan me voorstellen dat hij zich nu lamgeslagen voelt.

Nu buiten al deze min of meer sentimenteele overwegingen om, staat mijn meening vast, zooals je na al mijn vorige brieven ook wel niet zal verwonderen.

Het laten waaien van de kans die ‘ons’ in Gr. Ned. geboden wordt, die, afgescheiden nog van het resultaat (dat altijd tegen kan vallen), een door-en-door honnête probeersel is, voor het voortknoeien met Forum, vind ik ergerlijk stom en betreurenswaardig. Toen indertijd geen enkele andere kans op publicatie

[p. 233]

meer scheen te bestaan, was ik de eenige onder ‘ons’ om het voorstel van Maurice niet te verwerpen, en jij vond het niet aan te nemen; jou was het toen, ondanks alle autonome redacties (mijn laatste stroohalm!) te Vlaamsch en te Roomsch naar buiten; en tenslotte was ik het daar ook gauw mee eens. Vertel me nu toch wàt er eigenlijk zooveel beter is in de z.g. nieuwe combinatie? Zijn Maurice, Gijsen en Walschap niet Roomsch genoeg? Is het feit dat Van de Voorde niet in de redactie komt van zóóveel meer belang? In het tijdschrift komt hij per se toch, en Mussche erbij. Je kunt dat niet beletten, en alles is daarop ingericht, du moment dat vnl. gerekend wordt met die 200 Vlaamsche abonnés. Met Jan in Gr. Ned. werkte je een oud tijdschrift, dat als publicatiemogelijkheid onvergelijkelijk interessanter is dan de 40 pag. Forum, misschien langzaam maar zonder compromis om tot ‘ons’ tijdschrift. Met Forum sluit je nu al een compromis onder ‘onze’ naam - en om die naam alleen is het den handelsman Zijlstra te doen - en je doet tenslotte niets anders dan een proef nemen die vooruit mislukt is, van ‘ons’ standpunt beschouwd. Als de anderen, die niets met ‘ons’ te maken hebben, Forum naar buiten even goed vertegenwoordigen als wij nu, hebben ze ook jou niet meer noodig en mag je gerust weggaan. Je zult zeker zoo ‘fatsoenlijk’ zijn dat te doen, en ik ook, en dan zijn ze precies waar ze eigenlijk nu al zouden willen zijn. Forum voortgezet zonder jou en mij, zelfs onder den naam Forum (gesteld dat dat kon?) zou niemand beduvelen; nu zijn jouw naam en die van Forum samen het middel om serieus uit te komen met deze boerenbedriegerij.

Zoolang er geen andere kans was, bleef ook dit niet geheel te versmaden. Nu de 50 × superieure kans, in ieder opzicht - (vooral ‘moreel’), die je met het redacteurschap van Gr. Ned. laat waaein, voor ons allen verkeken wordt, is mijn houding duidelijk de volgende:

Ik heb voor het nieuwe Forum niet de minste sympathie. Het eenige wat mij erin houdt is nu de vriendschap voor jou. Met Bouws die er nu in blijft en met die Vlamingen die er eigenlijk alleen in konden komen als ik eruit ging, is het een

[p. 234]

tijdschrift als een ander voor mij, een plaats waar ik eigenlijk niet thuishoor. Waar dit tijdschrift voortgaat onder onze oude naam, voel ik mij eigenlijk gedupeerd. En jou erbij; maar jij schijnt ergens gevoelens of een geloof te hebben behouden dat ik nu, na deze verknoeide Gr. Ned.-affaire, totaal verloren heb. Meewerken aan Forum beteekent voor mij publicatiemogelijkheid + dubbeltjes - maar ik hoop dat ik daar tenslotte niet op letten zal! - en daarboven: mij mee laten overstroomen door al deze z.g. vrienden, uit vriendschap voor jou. Zonder vriendschapsverhouding met jou zou mijn houding nu klaar zijn: vanaf 1 Jan. bestaat Forum voor mij niet meer en als ik lust zou hebben, zou ik het bestrijden, onverschillig waar. Vind je dat je mijn medewerking onder deze omstandigheden (en ik overdrijf niets), kunt aanvaarden, dan zal ik je mijn bijdragen sturen, als aan ieder ander tijdschrift dat mij ‘graag wel eens plaatsen wil’, De Gids of zoo. Vind je dat onze vrienschap tegen dit stootje bestand is, dan had ik het liefst dat je mij met 1 Jan. als medewerker afschreef. Tenslotte zijn er toch gevoelsoverwegingen die méér tellen dan publicatiemogelijkheid. Als jij niet meer terug kan, ik misschien nog wel?*

Met jou en Jan in de redactie van Gr. Ned. had ik mij daar volkomen thuis gevoeld - ook als er nog strubbelingen waren met Coenen of zoo. Ik zou niet het gevoel hebben dat wij dupe waren. Ik heb dat in deze knoeiboel met Zijlstra en de Roomsche broeders vrijwel zonder voorbehoud. Ook Vic is voor ‘ons’ de ware broeder niet, maak je dat nu niet wijs.

Wat mij misschien nog het meeste tegenstaat is de ‘politiek’ in dit alles. Maar in een land waar bijna iedereen zich tegen ons keert, moeten wij toch weten waar wij staan - en bovendien, wij wisten dat gisteren, en dan is er geen reden om nu opeens ‘on-politiek’ te doen, of wij wisten het eigenlijk nooit. Deze Gr. Ned-historie geeft mij duidelijk het gevoel waar ik sta, en waar ik desnoods nog wel zijn wil, maar zonder dupe te zijn. Dat jij Jan de bons kunt geven, terwille van een belofte aan Vic en Zijlstra, zou ik raar vinden, maar dat gaat jou tenslotte aan. Maar als je denkt dat je dit vooral doet om Forum te behouden,

[p. 235]

het tijdschrift en de naam, dan ben ik het gloeiend met je oneens. Integendeel, je werkt mee aan het verknoeien van Forum, zooals je zelf 2 maanden geleden schreef; je bent al verplicht om het rund Bouws aan te houden, ik wil er alles onder verwedden dat je in het jaar dat je het ‘probeeren’ gaat de eene concessie na de andere zult moeten doen. Neen; je zult er dan uit gaan? Maar dan hebben de anderen toch al van je geprofiteerd, dan ben je toch al compleet hun dupe geweest. Van de ‘eervolle dood’ is geen snars overgebleven.

Kon je Gr. Ned. èn Forum tegelijk nemen, dan was dit gedoe te beschouwen als een bij-handeling. Nu gooi je een behoorlijke kans weg om ‘ons’ aller belang over te geven aan een duidelijk compromis. - Ik schrijf Jan dat ik me beschikbaar stel om je post in Gr. Ned. in te nemen, als daar een schijn van kans op is. Maar die is er natuurlijk niet. Ik zeg het ook alleen om niet het gevoel te hebben dat ik makkelijk praten kan en jullie het werk laat doen.

Als je brief er is, antwoord ik op andere punten. Nu tot zoover. Hartelijke groeten van je

E.

P.S. - Als het nog te doen is en ik je een raad geven mag: neem nu nog Gr. Ned. aan. Met Forum samen desnoods. Het spijt me dat je brief er nog niet is, en ik dit alles dus vooruit schrijven moet, maar iedere post later scheelt een volle dag en ook nu ben ik natuurlijk telkens te laat!

* Ik zeker nog - afgescheiden van jou! Graag dus ernstig antwoord hierop.

Eerst deze lezen.

24 November. [1933]

B.M. Er kwam een luchtpostbrief van Jan, die ik haastig heb ingezien en die hierbij gaat. Ik vond het nu eerst onnoodig om je mijn brief van gisteren te zenden. Maar après tout - juist wel. Deze affaire heeft me helder doen inzien met welke gevoelens ik tegenover Forum '34 sta; het is beter dat je die weet.

Van Jan's briefje begrijp ik niet veel. Wat beteekent dit ‘aanzien’? Dat je Gr. Ned. laat voor wat het is (d.i.: niet veel zaaks)

[p. 236]

en liever een jaar red. bent van Forum? Als je niet anders kan, moet men er zich bij neerleggen. Ik kan je alleen zeggen wat ik zou doen. Ik zou nu nog, coûte que coûte, met Forum afdoen en redacteur van Gr. Ned. worden. Het ‘onfatsoen’ tegenover den zakenman Zijlstra zou voor mij niet opwegen tegen het ‘fatsoen’ dat ik zou hebben tegen mijn eigen soort. Ik blijf die Forumvoortzetterij een knoeiboel vinden, waarvan wij (jij en ik in de eerste plaats) alleen de verdomde-Loewietjes kunnen zijn.

En wat is die eventueele en strict geheime fusie van '35? En wat moet Zijlstra daarin goed vinden? En de heeren Vlamingen en Roomschen die dan een jaar Forummers - nieuw Forummers zijn geweest? Hebben die dan niets meer te zeggen? Of gaan die méé in het smelterijtje?

Ik vind dit alles, van hier gezien, even erg lapwerk. Er is maar één ding proper: het heele rotcompromis laten verrekken en een eigen, nieuwe kans wagen.

Maar misschien heb je me 100 dingen te zeggen die ik nu zelfs niet vermoeden kan. Ga dan toch van dit uit: mij uit te leggen waarom die Vlamingen, en de Vic waar jij zelf zooveel argwaan tegen had/hebt, nu opeens zoo verdomd gewenscht lijken. Anders begrijp ik de boel toch niet.

Jan is, zooals je ziet, alweer juichend van vreugde. Ik ben het alleen voor zoover het de vriendschap betreft. De ‘politiek’ vind ik nog altijd lijken op knudde. Tot je me misschien alles beter hebt leeren inzien. - De vriendschap tusschen jou en mij zal voor mij niet bedreigd worden, ook als je alles in het honderd liet loopen; over de vriendschap tusschen jou en Jan kan ik niet oordeelen, maar die lijkt me nu allang weer gered. De vriendschap die maken moet dat ik mij met jou mee moet laten bedonderen door die nieuw-Forummers (juist onder ons oude opschrift) kost mij een ‘offer’. Voilà.

Misschien kan ik het zoover brengen dat ik in 1934 geen artikelen in tijdschriften meer hoef te plaatsen om ‘van te leven’. Ik zou er dan het meeste voor voelen om nergens te publiceeren, noch in De Gids, noch in Gr. Ned., noch in Forum vooral. Ik

[p. 237]

zal zien of ik het bolwerken kan door meer stukjes voor de N.R.C., en of en toe zooiets moois als dat over d'Artagnan. Het blijft toch gevaarlijk, merk ik nu weer, om van de dingen die jezelf raken je broodwinning te maken.

Later dus verder. Hartelijke groeten weer, ook van Bep en voor Ant, en geloof me zonder éénige rancune maar met ietwat weeë gevoelens door al deze politiek,

steeds je

E.