Des wereldts proef-steen ofte de ydelheydt door de waerheyd beschuldight ende overtuyght van valsheydt
(1643)–Anton van Bourgoingne, Petrus Gheschier–
Auteursrechtvrij
[Folio ++3r]
| |
In het korte begrijpende het mergh van alle de Sinne-beelden, ende den inhoudt van het gansche werck.Och! hoe dolen hier de menschen
Soo in wercken, als in wenschen,
Raden, daden en bedrijf!
Och! hoe worden-se bedroghen
Door den schijn, en valsche loghen,
Van een lommer sonder lijf!
ydelheydtcompt aenghestreken
Metten winckel vol ghebreken
Toegherust door enckel schijn,
En wy loopen recht als dwasen
Tot de slimme vise-vasen,
Die met hoopen by haer zijn.
VVant al kan 's haer goedt herdoopen,
En ons loot voor goudt vercoopen,
Gal voor honigh, goedt voor quaet;
Niet-te-min met dese truffen
Laten wy ons al versuffen
Ieder een in sijnen staet.
VVij en kennen noch haer spreken,
Noch haer vleyen, noch haer treken,
| |
[Folio ++3v]
| |
En wy prijsen niet-te-min
Haer bedrieghelijcke tooghen
Die ons glinsteren in d'ooghen,
En verdraeyen onsen sin.
Och! hoe kleven onse sinnen
Aen de webben van de Spinnen,
Aen des wereldts warre-net!
'T Schijnt den mensch die sal't wel maken,
Magh hy slechts maer eens gheraken
Met de vingheren in't vet.
Daerom acht-men hare daden,
En men kan sich niet versaden
In haer suycker soete-tael,
Daer, eylaes! haer schoone woorden
Sonder mede-lijden moorden
Siel en lichaem als regael.
Maer de VVaerheydt onverduldigh,
Om haer valscheydt menighvuldigh
Roept haer voor den Rechterstoel
Van de Reden, om te toonen
Dat sy niet en kan verschoonen
Van haer broos, en boos ghewoel.
Sy bedwinght haer te verclaren
Haer bedrieghelijcke waren
Siet, sy comen voor den dagh,
En den Proef-steen van de Reden
| |
[Folio ++4r]
| |
VVijst ons claer met al sijn leden,
Dat in alles valscheydt lagh
Ydelheydt prijst boven matenGa naar margenoot+
Vise wijsers, cruyce-straten,
Dat is een seer groot verstandt.
Maer de VVaerheydt toont met Reden,
Dat oock tot den dagh van heden
Groot verstandt bedierf het landt.
Iae dat dese groote lichten
Meer verblinden dan verlichten.
Hoordt haer spreken tot u vreught;
Spinne-webben fijn van rebben,
Maer te sijn om deught te hebben,
Groote conste, cleyne deught.
VVat is't van gheschiedenissenGa naar margenoot+
Te verhalen sonder missen,
En te brenghen aen den dagh
Al dat over hondert jaren
Eenigh Prins is wedervaren
In den peys, oft in den slagh?
Anders niet dan ydel saken
Die ons seer hooveerdigh maken,
Daer ons Ydelheydt méwieght.
Al dit met bescheedt te weten,
En ons Heere te vergheten,
Iammerlijck de siel bedrieght.
| |
[Folio ++4v]
| |
Hoordt de VVerheydt; wijde potten
Zijn ghelijck aen al de Sotten,
Die 't ghedencken achten groot:
Stracks heel vol, en uytghemeten;
Stracks gheweten, stracks vergheten,
Dickwils in den meesten noot.
Ga naar margenoot+ Spreeckt soo veel-der-hande talen
Als een Enghel kan verhalen,
Griecks, Hebreeus, Francoys, Latijn,
Enghelsch, Schots en ander spraken
Die verholen consten raken;
VVat sal 't al in 't eynde zijn?
Tracht ghy naer gheen ware deughden,
Ghy vergaet door valsche vreughden,
Al u wijsheydt is maer windt.
Goede letters om te drucken
Prenten oock wel quade stucken;
Goede moeder, dempigh kindt.
Ga naar margenoot+Zijt ghy wel ghesondt van leden,
Vwe siele wordt bestreden,
'T vleesch vecht teghen onsen gheest;
Siel en lijf is man en vrouwe,
Maer niet altijdt even trouwe;
Die haer koestert, quelt sy meest
Ga naar margenoot+Sterckheydt en vermaerde crachten,
Die de menschen wonder achten,
| |
[Folio +++1r]
| |
Zijn oock ydel schijn en glans,
'T minste dierken compt ons quellen,
Iae een hayrken soo ontstellen,
Dat-men daer af sterft by-kans.
Cleyne wormkens sonder tanden,
Eten op de stercke banden,
Balcken van een groot ghewelf.
Soo de kranckheydt kan ons deeren,
En ons sterckte gansch uyt-teeren
Stercker dan de sterckte self.
VVeeght eens met bedachte sinnenGa naar margenoot+
VVat de schoonheydt is van binnen,
VVat haer dient voor hooghsten lof.
'T Is op eenen appel stuyten,
Vuyl is van binnen, schoon van buyten,
'T is een velleken vol stof.
Die haer moedigh willen rommenGa naar margenoot+
Dat sy groot zijn voort-ghecommen,
En haer landt doorluchtigh is;
Moeten weten dat veel steden,
Door haer wonder hooghe leden,
Baren groote duysternis.
Siet, dit voghelken kan singhen,Ga naar margenoot+
'T kan wel huppelen, wel springhen,
'T kan wel vlieghen uytter handt;
Niet-te-min het is bedwonghen
| |
[Folio +++1v]
| |
In den vluchten in de spronghen;
'T is vry on-vry in den bandt.
Soo en magh daer niemand dincken,
Eer hy compt in 't graf te sincken,
Dat hy vrydom oyt gheniet.
VVy zijn in den vrydom slaven,
En wy moeten dickwils draven,
Daer den quaden lust ghebiedt.
Ga naar margenoot+Isser iemandt hoogh-gheboren,
Is hy quaet, 't is al verloren.
Dit is 't alder-beste bloedt,
Dat ghesondt is in sijn aders,
Noch en staet niet op sijn vaders,
Maer wel op een goedt ghemoedt.
Ga naar margenoot+Rust ghy door een goeden name
Op de vleughels van de fame,
Dit is valsche munters aert.
Goedt van name, quaedt van leven
En kan u maer schande gheven;
Valschen lof on-eere baert.
Ga naar margenoot+VVilt ghy worm-ghekriel ghenieten,
Laet wat wijn in kaes verghieten
'T is wel waer, ghy doet als dwaes,
Maer sy sullen stracks als mieren
Over alle kanten swieren:
VVijn en kaes is wormen-aes.
| |
[Folio +++2r]
| |
Soo oock alder-hande spijse
Aenghedient op d'hofsche wijse
Brenght het lichaem wormen aan.
Die ghedurigh willen brassen,
En op hunnen buyck soo passen,
Sullen haest in slijm vergaen.
Meyndt ghy met verscheyde wijnenGa naar margenoot+
Vwen dorst te doen verdwijnen?
Ghy valt hier oock al te kort.
VVant uyt 't kalck soo kan-men leeren,
Dat-men doet den brandt vermeeren,
Hoe-men daer meer nats is stort
'T is oock ydel, veel gherechtenGa naar margenoot+
Op de tafel aen te rechten;
'T is een prachtigh rauwe-lijck,
Daer-men op-spraeck coopt voor eere,
Daer den knecht gaet voor den Heere,
Daer de siel lijdt onghelijck.
Veel-der-hande sotternijeGa naar margenoot+
Is de wulpsche slempernije
Die-men daghelijcks nu siet.
Al de vrijers van de potten
Zijn voorwaer maer groote sotten,
Al en blinckt 't caproentje niet.
Schoone kleeren, goude tanden,Ga naar margenoot+
Sonde-brandt-merck, sonde-banden,
| |
[Folio +++2v]
| |
Hoe wel dat ghy daer in blinckt.
Ga naar margenoot+Reuck is ydel neuse-spijse,
Dranck voor sotten, stanck voor wijse,
VVant het lichaem daer door stinckt.
Dicht in water-vloet gheschreven
Ga naar margenoot+Eer het vastgaet, wegh-ghedreven
Is een vriende-vijandt clanck.
Lichte voeten, lichte sinnen;
Ga naar margenoot+Die dees lichtigheydt beminnen
Vallen seer haest van de banck.
Pluymen zijn van cleyn ghewichte,
Self sy maken 't sware lichte,
Soo-men in dit beeldt wel siet.
Alsoo lichte liedjens singhen,
Alsoo lichte spronckjens springhen
Maeckt de sinnen licht met niet.
Ga naar margenoot+Ydelheydt prijst leeg te ghapen,
Maer de VVaerheydt leert, dat slapen
Anders niet dan quaedt en vondt.
Ledigheydt beroest het ijser,
Ledigheydt bederft den wijser,
Ledigheydt sluyt maegh en mondt.
Ga naar margenoot+In het spel ghestaegh te wesen
Is verloren tijdt ghepresen;
Alle spel is ongherief.
Ga naar margenoot+Maer met teerelinghen spelen
| |
[Folio +++3r]
| |
Is sijn lijf en siele kelen:
Teerlinck is een woecker-dief.
Staet den stal vol schoone peerden,Ga naar margenoot+
Spaensche, Fransche, groot van weerden,
Boven al noch eenen Ros,
Als eens in den tijdt voor-leden
Alexander heeft bereden;
Dit bedrijf gaet mede los.
Soo veel peerden, soo veel schepen,
En in elck de doodt begrepen;
VVant een peerdt is oock soo vals
Dat 't met loopen, dringhen, springhen,
En den toom self te bedwinghen
Bringht den meester om den hals.
Swijght oock van het wildt te jaghen.Ga naar margenoot+
Het verquist ons beste daghen,
'T is een groot gheraes om raes.
VVant dat roepen en dat tieren,
Loopen, springhen, vluchten, swieren
Is maer om een dorren haes.
Crabben willen oesters vanghen,
Maer hun beste nijpers-tanghen
Laten-se selfs in den druck.
Soo een Ionckher wildt van sinnen,
Die met jaghen meent te winnen,
Iaeght en vanght sijn ongheluck.
| |
[Folio +++3v]
| |
Appels spijsen slechte wormen,
Ga naar margenoot+Die hen quellen en bestormen:
Quaet voor goedt is slechten loon.
Soo een meester met veel knechten,
Voed-se die hem self bevechten;
Spannen dese niet de croon?
Ga naar margenoot+Schurft en is gheen groote quaele,
Maer sy quelt soos eer den waele,
Dat noch handt noch voet en rust.
Soo een goedt sacht-sinnigh Heere
En verkranckt u lijf noch eere,
Maer beneemt u rust en lust.
Ga naar margenoot+Lichte kramers Coninghs-brieven,
Hoe wel dat sy ons ghelieven,
Maecken valsch en korte feest.
Soo oock hoogh-versierde namen,
Die meer stof als lof versamen,
Lieghen en bedrieghen meest.
Ga naar margenoot+Ydelheydt die comt ons verghen
Gheldt en goedt, jae goude berghen,
En bevalt ons wonder wel;
Soo dat wy de dulle baeren
Derven met een wiegh door vaeren
Oft het waer een kinder-spel.
Maer naer vele droeve daghen
Die den coop-man moet verdraghen,
| |
[Folio +++4r]
| |
Isser erghens winst oft baet,
VVeet ghewis, al dese schatten
Met pistolen ende matten
Zijn als vrouwen noodigh quaet
Hoe de groote huysen blincken,Ga naar margenoot+
Hoe de vanghenissen stincken,
Groot huys is een vanghenis.
Vanghenissen gheven sorghen
Die dees huysen niet en borghen.
Dat ick seggh' is al ghewist.
'T Zijn de schoonste tafereelenGa naar margenoot+
Die, om onsen sin te streelen,
Leughens lieghen in't verschiet.
VVat zijn d'alder-beste trecken?
Vuyle kladden, vette plecken.
Siet, waer ghy u gheldt voor biedt.
Sy ghelijcken aen de brillen,
Die de rijcke wrecken willen
Om hun gheldt te over-sien
VVant sy lieghen sulck-een leughen,
Dat sy hen door schijn verheughen
Als sy veel voor eene sien.
Die veel schoone Boecken prijsen,Ga naar margenoot+
Prijsen wasse beelde-spijsen,
Maeghe-droefheydt, ooghe-vreught
Zijn veel Boecken seer ghepresen;
| |
[Folio +++4v]
| |
'T is om sien, en niet om lesen:
Botte wijsheydt, dorre jeught.
Ga naar margenoot+Motte wacht u wel van desen,
Oft ghy sult stracks vijandt wesen
Van een groote keirse-vriendt.
Die te seer by vrienden swieren,
VVorden vijandt; al dat vieren
Tot een korte vriendtschap diendt.
Ga naar margenoot+Dese bombe neemt gheen wrake
Sonder eyghen schad' en brake;
Soo en doet oock ons ghekijf.
Die met gramschap seer ontsteken
VVilt sijn onghelijck gaen wreken,
Doodt ten minsten siel oft lijft.
Ga naar margenoot+Als is uwen grijsen Vader
Van de deught den rechten ader,
Daerom en zijt ghy 't niet oock.
Schoon claer vyer heeft grooten luyster,
Maer sijn kindt den roock is duyster;
Ghy kont oock wel zijn als roock.
Ga naar margenoot+Noyt en saghmen, dat de streken
Van het aensicht heel gheleken;
Daer is altijdt wat verschil.
Soo een Suster ende Broeder,
Al zijn 't kinders van een moeder,
En ghelijcken niet van wil.
| |
[Folio ++++1r]
| |
Staet ghy naer Vrouw-Venus lustenGa naar margenoot+
Om in haren schoot te rusten,
Ghy bederft u siel en lijf.
Sy sal als de klim u vanghen,
En noch totter doodt toe pranghen:
Is dat niet een slecht bedrijf?
VVat is d'alder beste vrouweGa naar margenoot+
Dan u trouwe, dan u rouwe?
Dat is een soet-bitter goedt.
In de trouw zijn weynigh daghen
Die het herte niet en knaghen.
Is oock worm-kruydt bitter-soet?
Een het alder-schoonste wesenGa naar margenoot+
Dat oyt Paris heeft ghepresen,
Is ghelijck een schoon ghelas:
Schoon van glas, en broos van wesen,
In den val niet om ghenesen,
Ergher als het vier in't vlas.
Een kleyn vingher-vrat af lesenGa naar margenoot+
Is niet vratte-vry te wesen:
Vratte-bloedt is vratte-saet.
Soo die meyndt vry te gheraken
Met sijn dochter hem t'ontmaken,
Saeyt en maeyt sijn eyghen quaet.
VVat is sich een fistel maken?Ga naar margenoot+
Sorghe, moeyte, smerte smaken,
| |
[Folio ++++1v]
| |
Seker lust, onseker troost.
Soo wat is op Neven rommen?
Troost verwachten, vrees becommen:
Grooten saey-kost, cleynen oost.
Ga naar margenoot+Dat den Ridder groot van conste,
Peerdt van esel maken konste,
VVaer voorseker goeden lof.
Goede meesters te aenhooren,
Oock voor jonghers plomp ghebooren;
Maer boer blijft oock boer in't hof.
Ga naar margenoot+Is den Prins tot u gheneghen,
En sijn hert op u gheseghen,
Dit's wel lustigh in den schijn;
Maer ick bidd' u, laet u leeren
Van soo veel vermaerde Heeren
Die hier door bedroghen zijn.
Hoe wel dat een kint verheven
Onder hem siet berghen beven,
'T kint en is daerom niet groot.
Yder is soo groot in't wesen
Als hy is by Godt ghewesen,
Soo in leven als in doodt.
Ga naar margenoot+Vyt den poel met kromme spronghen
VVordt dit water hoogh-ghedronghen,
Maer ten klimt niet sonder val:
Soo al klimt ghy uyt den volcke
| |
[Folio ++++2r]
| |
Hoogher dan de hoooghste wolcke,
Ghy zijt oock van dit ghetal.Ga naar margenoot+
Fackels die voor ander schijnen,
Door haer eyghen licht verdwijnen;
Soo de Princen van het landt
Schijnen hier tot onse baete;
VVAnt door 't sorghen vroegh en laete
Teiren goet en moet voor d'handt.
'T Schijnt ghy wilt de baeren trotsenGa naar margenoot+
Met haer duynen ende rotsen,
En dit ketelt u ghemoedt.
Ghy betrouwt u op de schepen
Die des krijghs ghereedtschap slepen,
Maer ghy wordt van waen ghevoedt.
VVant de dulle storme-winden
Sullen onvoorsiens vinden,
En met een verkeerden swier
Doen u groote vlote sincken,
En de menschen al verdrincken
Als een vliegher van pampier.
VVacht u van u leven daghen Ga naar margenoot+
Oyt te schappen groot behaghen
In den crijgh oft Mars gheweldt.
VVat de peste doet in steden,
Dat wordt van den boer gheleden
Door soldaten op het veldt.
| |
[Folio ++++2v]
| |
Ga naar margenoot+Is de stercke stadt bestreden
En den vijandt neer ghetreden,
Soo dat ghy in vollen glans
Als verwinner compt te rijden
Door het landt van alle sijden,
Met een schoonen Lauwer-krans;
Meent ghy dat de lof ghedichten
Diese t'uwer eeren stichten,
Met de VVaerheydt uwe zijn?
Neen, ghy zijt hier seer bedroghen;
VVant 't en was niet u vermoghen,
Dat den vijandt quam in pijn.
V soldaten zijn de mannen
Die daer hebben uyt-ghebannen
D'oorlogh' uyt u weldigh hof,
En ghy als door waen verdroncken,
Compt als dese kraeye proncken
Met een anders pluym en lof.
Ga naar margenoot+VVat zijn fijne floesche kraghen
Die-men daghelijcks siet draghen?
Langhen arbeydt, korte deught.
´T vlas wordt traegh in´t floes verandert,
Traegh volmaeckt en ghekalandert;
Maer't verliest terstondt sijn jeught.
Soo in alles te becommen
Daer de menschen sich van rommen
| |
[Folio ++++3r]
| |
'T kost veel moeyte, nijdt en spijt;
Maer 't ghenieten vande vruchten,
Die van stonden aen ontvluchten,
En gheduert als gheenen tijdt.
Siet-men niet meer bloesems vloeyen,Ga naar margenoot+
Als veel rijpe vruchten groeyen?
Oude lieden dun ghesaeyt,
Dienen ons oock om te ghissen
Sonder erghens in te missen,
Van de jonckheydt dick ghemaeyt.
Even als de volle Mane,Ga naar margenoot+
Die by nachte compt te gane
Kranckt ghedurigh in haer licht;
Soo wordt ons het volle leven
Dagh op dagh te niet ghedreven,
En van af-gaen noyt en swicht.
Langhe tijden, langhe daghen,Ga naar margenoot+
Die eens Adam heeft verdraghen,
Oft wel Nestor heeft ghesien,
Brenghen seer kleyne ghenuchten,
Maer wel duysent banghe suchten.
Vraeght dit van ons oude lien,
Die daer sitten vol allende,
En veracht als onbekende
Met een swaer en droef ghemoet;
Die staegh bidden om te sterven,
| |
[Folio ++++3v]
| |
En s'en konnen 't niet verwerven;
Dat de meeste pijne doet.
Onder twee die moeten sterven,
Die de doodt moet langher derven
Sterft de pijnelijckste doodt;
VVant die langher blijft in't leven,
Moet om sijn alleen niet beven,
Maer oock om eens anders noodt.
VVil ick noch wat claerder spreken?
Yder hoore sijn ghebreken,
'T leven selfs is eene doodt.
Elcken ooghenblick doet sterven
En ons nietigh iet bederven
Sonder slagh oft sonder stoot.
Vier en water, locht en eerde,
Lijf en goet en al de weerde
Van het ghene datmen siet,
Is van teghenstrijdigh wesen
Sonder hope van ghenesen;
Iae noch meer, het is al Niet.
Dese met meer ander dinghen
Zijn maer rechte beuselinghen,
VVaere fuycken, ydel goet,
Die wel fraey in d'ooghen schijnen,
Maer terstont in roock verdwijnen
Als den mensche sterven moet.
| |
[Folio ++++4r]
| |
Sulcks heeft in't Latijn gheschreven
En seer gheestigh voort ghedreven
Eenen hoogh gheleerden Heer,
Die van edel bloet gheboren
Deses toffe heeft vercoren
Onse Brughsche stadt ter eer.
Van den welcken ick ghebeden
Desen boeck in't Vlaemsch te smeden,
Dat hem yder lesen mocht
Om den Heere te believen,
En een yder te gherieven
Heb hem hier in dicht ghebrocht.
VVilt dan neerstigh overlegghen,
VVat dit aerdigh werck wilt segghen;
Let op yder sinne-beelt,
En ghy sult de waerheydt prijsen,
Maer de ydelheydt verwijsen
Die door schijn de ziele steelt.
Ydelheydt die moet hier buyghen,
Ydelheydt die valt in duyghen,
Ydelheydt die wordt ghevelt:
Ydelheydt die wordt vertreden,
Ydelheydt moet wt haer steden,
Maer de waerheydt houdt het velt.
|
|