Een onzer dagen

[p. 9]

Inleiding

't Vóórhistorisch heden

Een Zwitserse Alpenweide, vochtig in de ochtendzon. Na twee winderige regendagen is het landschap in een sfeer van stilte teruggevallen, in de stilte van een vroege herfstdag. Geen geluidloze rust. Want onder het natte gras, bezaaid met glinsterende spinnewebben, valt een licht geruis te beluisteren. Glijdende druppels, die hun vochtstreepjes trekken in de doordrenkte aarde. Onder aan de helling verenigen ze zich tot miniatuur-waterloopjes in randen van zand en grind, totdat ze verdwijnen in moerasjes vol dophei en wollegras.

Langs het pad een smalle geul, die slechts ruimte laat voor een vingerbreed stroompje. Daar begint het zichtbare spel van dartel water. Grillige aderen monden uit in een dwarsbeek, welke naar de diepten van het dal stroomt: één van de beken die het bergriviertje voeden waarvan de naam op streekkaarten is te vinden. Het riviertje stort zich verderop in een meer. Het heeft zich daartoe door een diepe kloof moeten persen, een spleet in de rotsen waarin alleen bij zuidoostelijke zonnestand licht binnenvalt.

Het schurend water, in de diepte schuimend, heeft tienduizenden jaren zijn loop gevolgd. Maar de registratie van de zonnestand, de constatering dat de kloof in deze tijd van het jaar eerst tegen tien uur in de ochtend enig licht vangt, is een in ons menselijk tijdsschema passende waarneming. Menselijk is ook de behoefte om beken, rivieren en meren in kaart te brengen, de drang voorts tot naamgeving.

Wij weten waar de rivieren zich uit het berglandschap losmaken. Ze worden bevaarbaar, toegankelijk voor verkeer stroomafwaarts en -opwaarts. Het is de klokketijd die deze bedrijvigheid beheerst. Het water echter blijft uit eigen kracht stromen, wegen vindend binnen een eigen tijdsorde, die de mens ternauwernood interesseert. Zijn blik is gericht op het zichtbare, niet op het voorspel van het onzichtbare. En uit vele tijdsorden kiest hij de best meetbare, in onverholen afkeer van het onmeetbare.

Zó gaat het ook met de geschiedenis, de stroom van het gebeuren die zich tot ‘historische’ registratie leent. Zó probeert de sociologie sociale werkelijkheid in haar greep te krijgen, schematisch en abstract.

[p. 10]

Met vóórhistorische en vóórsociale werkelijkheden weet de wetenschap niet goed raad. Ze brengt landschappen in kaart, ze is vindingrijk in naamgeving en subtiel in haar redeneringen.

Ze blijft echter in het onzekere omtrent de verbindingslijnen tussen de ‘kleine’ en de ‘grote’ geschiedenis, tussen individuele lotgevallen en de institutionele verbanden, die het kader vormen waarbinnen zich het menselijk handelen afspeelt. Toch valt de vraag niet te ontgaan: hoe liggen de druppels van microhistorische lotgevallen, het wel en wee van anonieme enkelingen binnen de schijnbare vormloosheid van het heden, dat morgen alweer tot het verleden zal behoren?

Het is een vraag, die de wetenschap van de hand wijst. Terecht. Wetenschap immers bestaat bij de gratie van systematiserende en abstraherende intelligentie. Wij hebben daar veel aan te danken. Ook strikt persoonlijk beschouwd, heb ik het nooit betreurd de wetenschap in de loop der jaren trouw te zijn gebleven.

De zojuist gestelde vraag heeft me evenwel nooit losgelaten. Ze verleidde me vooral op latere leeftijd tot grensoverschrijdingen. Waar de spelregels van de erkende geschiedschrijving en de algemeen aanvaarde sociologie mij niet ten volle bevredigden, veroorloofde ik mij de vrijheid om tot beschrijving en uitbeelding in bijzondere vorm over te gaan. In de bijzondere vorm namelijk van symbolisch opgevatte kleine voorvallen, die stuk voor stuk als facetten van ‘la condition humaine’ mogen gelden.

Waarnemingen, peilingen van belangrijke en onbelangrijke werkelijkheden, die te zamen de paradoxie, de absurditeit en de tragiek van het leven vertolken: het rangeerterrein waar de ‘kleine’ geschiedenis in de ‘grote’ historie overgaat en het individuele lot aanhaakt bij grote collectiva. In deze geest schreef ik mijn Revolutie der eenzamen, de uitbeelding van een halve eeuw vol leed en verwarring. Vervolgens mijn Vijfstromenland, een schets van macro- en microsociologische tegenstellingen in mondiaal verband.

Wat ik in vroeger werk niet voldoende tot uitdrukking kon brengen, hoop ik nu te vervolgen in dit boek, dat aan het leven van alledag is gewijd. De afsluiting, in zekere zin, van een trilogie. Ditmaal een afdaling naar het heden, naar het vóórhistorisch heden, gezien als de ‘geschiedenis’ van één enkele dag, een willekeurige dag. Een oktoberdag op de grens van zomer en herfst, vierentwintig onopvallende uren als kort tijdsbestek waarin eigenlijk ‘niets gebeurt’. Van het berglandschap naar enkele vierkante meters Alpenweide.