De straat

[p. 79]

V

Het was uit. Eén voor één sloten de tenten, borgen de kramen hun flonkerend spul onder de grauwe zeilen. In zingende troepjes dropen de jongens en meiden af naar de naburige dorpen. Twee mannenstemmen ruzieden op in de stil geworden straat.

Langzaam slingerden de lege schuitjes van de leeggestroomde molen piepend aan zijn kettingen.

Als een wezenloze liet Eva Molijn zich uit de schommel glijden. Even hing zij in de armen van de kerel; toen voorbij zijn hunkerende ogen liep ze als een slaapwandelaar op onvaste voeten de molen uit.

Daar - in 't plotseling stille donker, stónd ze, de hand aan haar hoofd.

‘Daar - was de straat - en hun huis. En die vreemde vervoerende droom, die pijn deed en niet losliet - was... uit.’

Lize Strik kwam naast haar, greep haar koude hand.

‘Kom,’ fluisterde ze verstikt.

‘Wat deden zij allen - haar zusje die met Jaap Wiegant bleef - Eva die daar alleen in de molen gezeten had - Wiesje die ziek was geworden, die ze had horen snikken als een verlorene in de armen van mevrouw Courtois - en waar was Jetje... Wat was er met hen allen - en met haar zelf, dat ze had kunnen huilen - huilen...’

‘Kom,’ - prevelde ze gebroken, en nam de zwijgende Eva mee.

Gestorven was de dans der lichten. Met de aanwakkerende wind, die aansuisde van de verre nachtelijke landen, kroop

[p. 80]

een grauwte op langs de gevels, waar in de donkere raamgaten de bleke mensen huiverden als vogels opgeschrikt uit een droom.

En uit de koele, hoge hemel, waar in 't fluwelen zwart de sterren flonkerden - de wereld van eeuwen - zonk een reinigende klaarte over de onheilige stilte der Straat.

In de huizenrij opende zacht een deur; de onderwijzeres stond een ogenblik schuw op de stoep te aarzelen, dan als een schim ijlde ze de huizen langs naar de pastorie - belde.

Mathilde deed zelf open.

Voor de vragende, koude, haast vijandige ogen kromp de ander terug.

‘Ik,’ haperde ze - ‘ik kwam iets vragen.’

De domineese wachtte zonder belangstelling. Afgetrokken keek zij over de bezoekster naar de kermis, die reeds lag begraven in de grauwe waden der tentenzeilen. En ook de andere vrouw keek. Zij zag de Straat alsof zij die nooit gezien had - waar het Wonder zich zou gaan voltrekken - zónder haar - als zij niet zich diep genoeg vernederen kon thans en vragen.

Als zij het liet voorbijgaan, als zij niet zich zelve kon vergeten, verdiende zij het Wonder niet!

Opeens stootte haar stem uit, schor en verstikt:

‘Ik wou ook een kind - van die - van...’

Verbijsterd keek de domineesvrouw, eer de zin haar duidelijk werd. Zij zag het roodgevlekte beschaamde gelaat, dat zich moedig trachtte te verzetten, en opeens, in de eigen verlatenheid van deze avond, begreep zij. Zij vergat dat zij hier iets gevonden had wat zij nooit had vermoed - maar zij voelde niets van de gewone triomf als zij het wild gejaagd had - zij hoorde alleen de angst als een weerklank van haar eigene, die deze ganse eenzame avond haar had gemarteld:

‘Als zij geen van allen wilden, zou zij dan tóch - zij alleen tóch...?’

[p. 81]

Zij vergat te antwoorden, tot zij de gejaagde stem aan haar oor opnieuw hoorde:

‘Het zal toch naar school gaan - dan neem ik het mee - en 's avonds blijf ik thuis, het kan slapen hij mij.’

Mathilde verwon zich met geweld.

‘Ik zal graag uw naam opschrijven,’ zei ze effen.

De ander prevelde gesmoord een groet, was weg in 't donker.

Bij de burgemeester gingen de gasten vertrekken. De kantonrechter die zo laat nog was binnengekomen - wonderlijk kalm zag hij eruit - wachtte als laatste op het afscheid, dat mevrouw Courtois van haar gasten nam.

Hoog en bleek, met ongekrenkte hoofsheid in stem en manieren, had zij voor een ieder haar glimlach, haar groet, waarachter haar dodelijke vermoeidheid om deze avond zich borg. En één voor één zag zij ze heengaan uit haar huis, die deze avond om haar hadden gezeten als een kring van leed - een tovercirkel waarin zij zich had besloten gevoeld. Nu loste zich de keten, schakel na schakel zag zij wegvallen, langzaam zag zij allen gaan, een ogenblik toevend op de stoep, eer het donker hen opnam.

In haar oren hing nog de kreet van deze avond, de kreet om de vreugd, waardoor de Dood zijn weg had genomen.

Nu waren allen weg; haar man liep op straat een eindje mee met de vertrekkende heren. En naast haar stond daar alleen de kantonrechter.

Zij merkte het niet, dat zij beiden zwegen en daar stonden. Zij dacht, hoe de dochters als vijanden zich hadden te weer gesteld tegen de moeders; zij dacht aan heel dat vreemde leven, gekomen als een kort oppermachtig heerser door de nauwe donkere poort van hun stadje, de opstand jagend in de harten; tot, wat een vreugd scheen, was opgeslagen als een kreet van vertwijfeling naar de verre hemel.

[p. 82]

Nu - het trok over - het was als een boze droom die afdreef.

Zij voelde de nachtwind haar wangen koelen, zij voelde de balsem van de barmhartige nacht in haar hart, terwijl zij samen met de stille man naast haar keek over de Straat...

En plots sprak zij het uit, wat na al de strijd dezer wilde dagen, uit de wachtende wereld rondom, riep tot haar hart:

‘De moeder - die verre moeders.’

Hij zei niets - hij durfde niet. Hij had het verzet en de verwonnenheid in haar gelaat elkaar zien volgen, en hij begreep dat dit betekende de overgave aan een heilige saamhorigheid. En hij zweeg in eerbied. Hij stond daar na deze vreselijke avond - met zijn besmeurd verleden als... een uitverkorene: een jong onschuldig kind had in liefde haar armen om hem geslagen, en een reine vrouw zei hem haar geheim.

Zij zag hem aan, in een grote zachtheid - zij wist niet waarom zij dit juist aan hém gezegd had...

En hij trad terug. Hij groette haar zeer diep, op een afstand.

Buiten vond hij de anderen niet meer.

Hij liep voort in een gezegende moeheid. Achter hem sloot langzaam een venster.

Toen sloeg dringend en klaar in de nacht een klok één.

De derde dag ging de Dood nog eenmaal door de Straat - langs de in teken van rouw gesloten huizen.

Maar de vrouwen, die achter de dichte gordijnen luisterden naar zijn stap, zagen wat volgen ging:

De kleine stoet moede, schreiende, vreemde kinderen - en deur na deur die zich opende.