De klop op de deur

[p. 299]

XXV

MEVROUW GOLDEWEIJNS verjaardag, op den derden April, die soms een heete zomerdag kon zijn, en soms de bezoekers wit besneeuwd binnenbracht, was ook in ander opzicht altijd een wonderlijk gemengde dag.

Weken tevoren maakte Fransje het program van het feest op, veranderde, verzette, vergat, begon opnieuw. Vooral hoe er getracteerd moest. Haar gulle aard dreef onweerstaanbaar boven. Zij telde, al haar zilvergeld uitgestort in haar zwarten schoot, wàt ze besteden kon; en van Frederik af, tot de kleine vlieg in de morgenuren, kreeg ieder zijn zorgvuldig uitgezocht deel.

's Middags en 's avonds ontving Fransje Goldeweijn in haar beste zijden japon, gedost met de groote gouden broche, waarin twee vlokjes haar: een vergrijsd stug rosblond en wat vlassig wit - de lange gouden horlogeketting - kaarsrecht op de canapé gezeten, haar eigen bekenden en vrienden. Maar ook de meesten uit Frederik en Annettes kring, die de vroolijke hartelijke vrouw waren gaan liefhebben.

Bergema kwam, haar trouwe hulp geworden in veel pijn en last, die ze zelfs hèm nauwelijks te klagen vermocht. De ruige neef Klaas, warm en verlegen voor nicht en neef Craets, die hij nadrukkelijk lang handenschudde - dan goedig aan tante alles opdischte wat er van de familie te vertellen viel. De oude buurman Hillebran van den Voorburgwal met zijn dochter - zoo doof dat de jarige moest gillen aan zijn oor. En Annebet Kooistra, die niet van visites hield op de Keizersgracht, maar toch niet weg wou blijven. In haar verlegenheid, bitste ze bijdehand tegen Frederik, de soort man waar ze niet mee praten kon. Mevrouw Bremer breed, zwijgend zat er naast de vriendelijke Amélie van Dugten, die belangstellend vroeg naar haar dochter.

[p. 300]

De zware vrouw, alsof haar lippen werden vastgehouden, antwoordde moeielijk, karig - een droefgeestigheid in haar troebel blauwe oogen. Dan kwam Stance zelf in den avond met Otto nog. Ze zag bleek, maar was nog mooier geworden in haar groote statigheid.

Leedebour zat haar geboeid aan te kijken. Hij dacht dat er geen mooier vrouw was in Amsterdam. Want Leedebour was natuurlijk gekomen naar zijn oude vriendin, en had haar een groote flesch eau de cologne vereerd, waar Fransje zoo blij mee was alsof ze hem werkelijk had kunnen gebruiken en de scherpe lucht haar zieke oog niet te veel pijn deed.

Op één ding ook was Fransje Goldeweijn zeer trotsch.

Dat Cloese was komen feliciteeren, en zacht een paar kostbare rozen in haar schoot had gelegd.

‘Rozen?? Rozen??’ had ze ongeloovig, verrukt gezegd. ‘Wie had ooit op haàr verjaardag rozen meegebracht!’ Ze hield ze behoedzaam en eerbiedig in haar krachtige stille handen beschut. Zulke dure bloemen.... en in haar geest stond de tuin in Monnikendam - telkens als de zwakke zoete geur naar haar opsteeg.

Vroeg in den morgen al waren de twee dochtertjes van Leentje Vink gekomen met een potje tulpjes - eigen kweek, en een trommeltje koekjes door moeder zelf gebakken. En ook deze gave had Fransje met dezelfde innige blijdschap van haar kinderlijk hart ontvangen.

Annette in den drukken avond ging speurend den dag na. Hij was fleurig geweest voor moeder - van begin tot eind. Frederik had zelfs broederschap gesloten met neef Klaas, en hoffelijk juffrouw Hillebran aan een taartje geholpen. En de kinderen die mochten opblijven - Fransje in haar stralende blondheid, Philip die zijn examen achter den rug had - waren tegenover de vele kennissen grootmoeders trots.

Annette zat te luisteren naar het gesprek van Leedebour en Frederik - Jacob opgetogen over den kranigen Veltman, die zes-en-zestig was en nog een heel nieuwe rol had geleerd, Nathan der Weise. En niets van den marqué hierin - een prestatie!.... Zij dacht, dat zij dit zou willen zien - zij hield meer van die zware boeiende stukken dan van de lichte opera's, waar Frederik zoo dol op was, als de Martha.... Francientje hadden zij voor het eerst meegenomen naar het ballet in het Paleis: De Neurenberger Poppen....’

Toen op eenmaal gebeurde het, terwijl alles praatte en lachte, haar moeder de vroolijkste van allen was - dat Annette plotseling zweeg in een onverklaarbare matheid, en zich tot géén opgewektheid meer dwingen kon.

[p. 301]

Ze keek naar moeder, naar Stance, en als een pijn viel in haar gedachten het verlangen:

‘Nog éénmaal een dag in het oude huis op den Voorburgwal.’

Het verschrikte haar door de hevigheid van het verlangen - dat haar doorkromp als een ziekte, een zoo sterk heimwee, dat alle tegenwoordig bezit waardeloos scheen. En tegelijk herinnerde zij zich datzelfde redeloos verlangen het laatst voor de geboorte van Fritsje.

Ze bleef roerloos van schrik. Zou 't mogelijk zijn? Fritsje was acht jaar geweest. Dat nòg eenmaal....

Ze keek naar haar oudste kinderen - ze dacht dat Philip in 't najaar adelborst zou zijn, een groote jongen van huis weg.... Ze had zich al een beetje oud voelen worden, vijf-en-dertig - en al die kinderen....’

Zwaar zat ze in haar stoel, een vaalte haar gewone frissche blankheid overtrokken. Ze voelde geprikkeld, dat Frederik telkens opmerkzaam naar haar keek, en ze zag opzettelijk zijn kant niet uit.

Bergema nam 't eerst afscheid. Toen hij voor haar stond, voelde zij ook zijn blik, en opeens was hij haar vriend niet meer; werd de oude vergeten vijandigheid in haar wakker tegen den vreemden man, aan wiens hulp zij zich nog eenmaal zou moeten overgeven.

Dadelijk nadat de laatste gasten vertrokken waren, ging ook zij naar boven. Haar moeder liep voor haar de trap op. Annette keek met een scherpe gespannen aandacht de langzaam gaande, groote gestalte aan.

Voor de deur van haar kamer stond de oude vrouw stil, en keerde haar blind gelaat om.

‘Een prettige verjaardag - dank je nog wel voor alles - goeienacht mekind!’ zong haar hooge blije stem.

Annette stond een wijle stil op 't portaal. Zij luisterde naar 't huis. Alle bekende geluiden op de verschillende kamers, geproest, gelach, een meubel dat verschoof... Miauw van Sjukke, die zijn mandje zocht.

Op de slaapkamer vond zij Frederik reeds.

Toen hij haar zag binnenkomen, langzaam, een nerveusheid over haar vervaald klein gezicht, kwam hij snel op haar toe.

‘Wat is 't vrouw?’

Zijn armen waren om haar heen. Hij bedacht dat hij zich uitgesloofd had vandaag, en het géén grief tegen hem kon zijn - maar je kon nooit weten....

Ze aaide zijn haar, trok het gedachteloos in plukjes uit elkaar.

‘Frederik....’ Ze keek langs hem, de oogen wat toegeknepen.

[p. 302]

‘Ja?’

‘Ik... e... ik geloof, dat we de wieg nog eens zullen hebben hier.’

Hij sprak niet dadelijk. Maar toen ze hem eindelijk aankeek, zag ze de diepe vreugde in dat gezicht, waar de vroolijke luchthartigheid zich had verdiept tot een groote goedheid. Zij wist het, hoe zijn vaderschap de kern en zon van zijn leven was.

Eindelijk kwam zijn stem:

‘Och vrouw - wat 'n groot geluk.’

Zij keek hem stil aan. Zij wist nog hoe vroeger het haar geïrriteerd had, dat hij alleen maar blij was, nooit scheen te denken aan de bezwaren voor haar. Zij begreep hem nu beter. Hij vond dit het natuurlijke bij een vrouw; en voor dat natuurlijke had hij eerbied en vreugde, maar geen angst of medelijden.

Philip was geslaagd voor het Instituut in Nieuwediep. Op een dag in Juni liep hij dol van vreugd door 't huis te hollen en te springen, omhelsde zijn moeder, vloog bij zijn grootmoeder binnen, en stond gelukkig en voldaan voor zijn vader, omringd door al de jongeren. En de heele zomer die volgde, stond in het teeken van Philips vertrek. In den tuin zat Annette bij haar moeder en naaide aan zijn uitzet. Zij zweeg veel en de oude vrouw keek dikwijls een beetje mismoedig den tuin in, verlangend naar een praatje. De heele vacantie leefde de jongen in zijn toekomst - hij had zich aangemeld bij een adelborst van het oudste jaar, een broer van een vriend, een van die hem zouden ‘baren’; die had hem geraden vooral niet heerig te doen en zette hem aan 't werk om rangen en onderscheidingsteekens bij de marine, namen en stamboeknummers van het oudste jaar vast uit zijn hoofd te leeren. En hij pompte dit nu in zijn niet makkelijk leerend brein.

Aan oma kon hij het meest kwijt van zijn illusies en verhalen. Die leefde er geheel in, leed niet in haar vreesloozen aard de duizend zorgen, welke Annette al bij voorbaat kwelden; vol opgewekt enthousiasme voor al wat het nieuwe leven van den kleinzoon betrof.

‘Ik heb ook altijd veel van 't water gehouden,’ zei ze, ‘'t is frisch en mooi en je ziet tenminste de wereld.’

Oom Pieter zei tegen Philip:

‘Zoo zoo jongetje, dus is 't ernst nu. In mijn tijd zei mijn vader: “Pieter in de zaak,” en daarmee basta. Toen hadt je niet te willen. Enfin, je vader heeft nog twee zoons over.’

Philip vond moeder vreemd en stil. En dat kon hij slecht verdragen. Want ‘Klein’, zijn vertrouwde, waar hij eigenlijk nooit af kon blijven, niet van haar handen, niet van haar japon, niet van haar

[p. 303]

haren - die hij altijd plagen moest en aanhalen - was teruggetrokken of ze hem soms niet zag.

In de vacantie buiten in Bussum kon ze maar zwijgend hard zitten naaien. En ook Frederik vond zijn vrouw haast ontoegankelijk gesloten in deze maanden.

Annette dobberde in een strijd tusschen twee overheerschende gevoelens: een uiterst prikkelbare gegeneerdheid tegenover den al zoo grooten jongen om haar toestand te verbergen - de verlichting dat hij dan juist 't huis uit zou zijn - en tegelijk daar tegen in botsend met al het smartelijk geweld van haar warm hart: het verzet dat zij hem missen moest - dat hij weg zou zijn - een van haar kiekens, die zóó vroeg al een eigen weg ging. En zoo begeerig, zoo verlangend!

Maar.... het was toch beter.... die groote kinderen geneerden haar. Ze had ook Frederik en moeder verboden er nog iets van te zeggen. Zoo lang mogelijk wilde ze 't zwijgen....

Maar toen de vacantie, die als een slagboom had gelegen vóór al dat nieuwe, voorbij was - toen ze allen weer thuis waren, en hij nu alleen gauw weg zou gaan - toen kwam voor Philip Craets ook plotseling het beklemmende van het naderend afscheid. En het was maar een bedroefd bleek kind, het aanstaande adelborstje, dat aan zijn moeders hals hing en haar telkens weer zoende - dat niet weg kon komen bij oma vandaan - en eindelijk, zich schamend voor zijn tranen, door zijn vader werd meegenomen, op dien eersten Zaterdag in September.

Een begeerig luisterende tafelronde ving den volgenden Maandag Frederiks verhalen. En hij zelf, in zijn woorden, zag opnieuw terug het verbijsterend moment toen hij na om half twee den jongen van thuis, in zijn dagelijksche pak te hebben afgeleverd - om half vijf zag verschijnen den adelborst in zijn uniform, rood, warm, geagiteerd, en geïntimideerd, maar blakend toch tegenover hem van trots. Zag terug hoe hij meegezeten had aan 't eerste souper met de nieuwe jonkers en vele andere ouders, en tenslotte zijn eigen lam verschuchterd als deel van de kudde nieuwelingen door den onder-officier naar de slaapzaal zag gebracht - meegekeken had naar het klaarmaken der kooien.

‘Ligt hij er goèd in - hij is zoo lang?’ wantrouwde Annette ongerust. Maar de grootmoeder luisterde geestdriftig: het avontuur van zoo'n jongen! Weg van huis en heelemaal een nieuw leven! Was ze ook maar een jongen geweest!

Den Zondag had Frederik Philip meegenomen naar zijn oude

[p. 304]

vrienden, de Van Belkums, die hun huis ook hadden opengesteld voor het adelborstje.

Maar toen hij eindelijk 's avonds voorgoed afscheid nam, toen hij den wel grooten maar toch nog zoo kinderlijken jongen alleen liet - en 't laatste wat hij van hem zag was dat hij meegesleept werd in een stroom pas van verlof gekomen ouderejaars jonkers, toen had Frederik Craets het onverdringbaar gevoel dat hij den jongen kwijt was - dat een ander leven dan dat van zijn gezin, waar zijn gedachten, zeden, opvattingen heerschten - hem had veroverd.

Dien nacht hoorde Frederik Annette zuchten, en zijn voorzichtig tastende hand voelde haar wang nat.

‘Mijn liefste - is 't om Philip?’

‘J-ja.... Zou hij om ons denken?’

‘Waarschijnlijk... nog wel. Maar we moeten hopen niet te veel.’

‘Het is wel moeielijk.’

Zij zuchtte weer, zwaar en diep. Dan voelde zij het nieuwe jonge leven in zich, alsof een kleine hand dringend en ongeduldig aanklopte....