De klop op de deur

[p. 284]

XXIII

DE BLOCK ging sinds een paar dagen naar zijn nieuwe betrekking op een effectenkantoor, die hij door invloed van Craets gekregen had nu zijn terugkeer naar Indië uitgesloten was. Voor 't eerst hadden Stance en hij het beiden als een verademing gevoeld niet meer voortdurend samen te zijn.

Stance proefde dit eigen gevoel als iets zeer bitters. Zij was letterlijk ineengekrompen van zijn prikkelbaarheid, zijn afwerende somberheid, die haar niets meer scheen te willen vertrouwen. Veel had zij moedig kunnen dragen; dit niet. Zij werd bleek en mat; bij Annette kwam zij zelden meer. En als zij tezamen zaten, had Stance niets meer te vertellen. Altijd was zij de meest spraakzame geweest, in de overstroomende behoefte van haar expansieven aard zich te uiten over wat zij zoo diep en fel beleefde. Nu kon zij niets meer zeggen, zonder dat het voor haar gevoel raakte aan die plotselinge en zonderlinge verandering in Otto's houding.

Om zich af te leiden las zij - haar wakkere geest greep naar alles wat er nieuw verscheen. En op eenmaal in den boekwinkel van De Roos had een titel haar aandacht getrokken: Zwakzinnigen. Dat boekje nam zij mee.

Dezen morgen had zij Dolfje bij haar moeder gebracht. Maar nu zat zij, en was vergeten dat zij hem halen moest. Zat met de laatste bladzijde nog open, en in haar hoofd hamerde het gelezene.

Een kind als Dolfje kon het gevolg zijn van een ziekte van den vader....

‘Maar dat was hier niet het geval! Dat had bij hun kind natuurlijk een andere oorzaak. Otto was gezond toen zij trouwden - sterk en gezond...’ Toch, zoo ellendig vast hield haar de gedachte...

[p. 285]

en op eenmaal sprong in haar zoekenden geest naar voren: een kennis van hen in Batavia, die daar reed in een wagentje. Ruggemergstering werd er gezegd; en zij wist nu ook wat erbij gefluisterd werd.

Zij zag Otto, en zij zag dien ander.... Als het 't zelfde was.... dàn.... kon het ook waar zijn van Dolfje....

Ze keek terug over de jaren in Indië.... Je hadt er soms allerlei gehoord.... maar stralend was zij er tusschen door gegaan. Dat waren anderen - altijd ànderen. En nu - als het waar was - dan had 't haar toèn allang bezoedeld!

Die gedachte - néén, ze wou niet gelooven! Daar stikte ze in, of ze verdronk in een walgelijken poel!

Jammer, verzet, stormden hoog. Ze moèst zich vergissen! Wat wist ze ook van die dingen. Maar de feiten drongen - kraal bij kraal voegde zich in een lange ketting. En ze combineerde gespannen: zijn teruggetrokken somberheid sinds hij bij Bergema geweest was - dat consult waarvan hij haast niets had verteld....

Had Bergema hem toen iets gezegd....

Otto.... Otto haar man toch! Dàt was om gek te worden. Wat was er dan misschien alles in zijn leven geweest, waarvan ze niet wist. In wat voor afschuwelijks had ze geleefd. Zij, onnoozel immers! Getobd en gezocht met haar arm Dolfje - en de oorzaak daar naast haar, zwijgend?

Ze beefde - verward. Bergema vragen? Neen niet Bergema, een vreemde. 't Was iets tusschen hen tweeën. Oh - dàt tusschen hen tweeën.... Hem zelf vragen. Neen ze kon niet. De zekerheid zou niet te dragen zijn.

Ze keek naar Dolfjes tafeltje en stoeltje, zijn doelloos neergelegd speelgoedje. Och - spelen kon hij niet eens!

Ze begon te snikken, hulpeloos, verlaten; in die kamer waar een gruwelijk leed zich om haar scheen te verdichten.

Toen bedacht ze eindelijk dat ze Dolfje halen moest.

Ze ging den Voorburgwal langs, blindelings haast door het gewoel - door de stad van haar kindsheid - een mooie groote vrouw die de aandacht trok. Aan den overkant groette iemand - Leedebour - hij aarzelde, verlangend haar aan te spreken - maar zij zag hem niet. Zij zag alleen zichzelf. Flitsen gedachten kwamen op, gingen weer onder. Haar vader lachend tegen haar. Een huwelijk naar zijn zin. Ook een man. Walging doortrok haar. Een onwetend, gezond vertrouwend kind. Een kind. Goddank - Mineke was voor dàt alles gespaard....

Toen zij de stoep van haar moeders huis opging, voelde zij zich duizelig en flauw. De deur stond aan, er was niemand in de gang.

[p. 286]

Voorzichtig sloop zij de eerste deur voorbij, liep door naar de achterkamer.

Bij de tafel ging zij zitten op den eersten stoel.

Zij staarde naar het verschoten behang, den stoel van haar vader, zijn tabakspot, zijn pijp. Naar het landschapschilderij, dat zij met haar zusters geborduurd had voor de zilveren bruiloft. Naar den spiegel met de spreuk:

‘Hoe zoude dan een mensch zijnen weg verstaan.’

In de voorkamer hoorde zij haar moeder babbelen tegen Dolfje; zijn kleine geluidjes er tegen in.... De zon viel al in een schuinen streep over de binnenplaats, toen mevrouw Bremer langs de open deur kwam, Stance zag zitten voor de tafel, roerloos, waar zij was neergevallen.

‘Stance!’ riep de oude vrouw geschrikt, met haar schrille stem

De dochter keek op.

‘Wat is hier geweest,’ dacht zij, ‘een huwelijk ook, en wie weet... Neen, zij waren gezond.’

Schaamte deed haar iets wegslikken.

De oude vrouw pakte haar hand.

‘Stance! Wat scheelt er aan!’

Stance stond op, haar bleeke strakke lippen trachtten te lachen.

‘Niets moeder - ik zat hier maar even. Ik was wat duizelig.’

Ze bukte zich, wilde het goede bezorgde breede gezicht kussen. Dacht aan andere kussen en begon te snikken.

‘Stansje....’

‘Neen moeder, niets. Zeg maar niets. Ik kom wel gauw terug. Nu niets zeggen. Dag. Kom Dolfje....’

Door het raam keek de moeder angstig haar na.

Toen zij thuis kwam, zat Otto te wachten.

‘Gelukkig dat je er bent, je bent laat! Ik word altijd ongerust als je zoo lang uitblijft.’

‘Wat zou er zijn om je ongerust over te maken.’

Er was een zonderlinge, haar totaal vreemde onverschilligheid in haar toon. Ze ging meteen door naar de slaapkamer. In den spiegel zag ze zichzelf: bleek, de oogen klein getrokken.

Toen ze weer binnen kwam zei Otto: ‘Annette is er geweest. Ze heeft zitten vertellen van een voordracht in Felix over electrisch licht. Als je dat gelooven moet, krijgen we het eens allemaal in plaats van gas. Ze kan vermakelijk vertellen, Annette.’

‘Ja,’ zei ze, ‘wij hebben alleen een ongelukkig kind om van te vertellen.’

[p. 287]

Hij zat stom.

----------------

De volgende dagen ging Stance rond in diezelfde strakke onverschilligheid. Het was zoo in strijd met haar gewone bezorgde behoedzaamheid om hem, dat het hem bijna trof als een klap. Maar zij zag hem nauwelijks; zij deed niets dan gejaagd in één spanning de ketting passen, steen voor steen. En tenslotte week alles onbelangrijk terug voor de vraag: Als het waar was, wist hij het dan toen hij haar trouwde?

Ze zei tegen zichzelf, dat hij géén schurk was! Maar ze was immers van niets meer zeker! Vertrouwde ze hem nog? Neen.

Als zij zóó ver gekomen was, viel de heele ketting weer door elkaar, wist ze dof en afgekweld niet meer waàr te beginnen.

In zijn stoel gedoken, grauw, koud, lette De Block ongemerkt op haar. En zijn overgevoeligheid zei hem: zij wéét.

Nu wàs 't er. Maar hoe in 's hemelsnaam? Angst overtrok als een mist zijn dagen, deed het zweet op zijn voorhoofd staan in slapelooze nachten. Hij trachtte met geweld zijn gedachten te verzetten, verdiepte zich in al wat de bladen schreven over den toestand op Atjeh. Van der Zee schreef krasse stukken over het leger in Indië. Het Nederlandsche leger gedepraveerd en gedemoraliseerd; de officieren neerslachtig, de troepen onverschillig. Er leefde een algemeene wensch om het militair bestuur op Atjeh weer in te voeren. Och nu ja, hij kende al dat gezanik - wat kon het hem nog schelen! Met Indië had hij afgedaan - er bestond voor hem niets meer dan Stance en Dolfje.

Wat hem ook ontwrichtte was haar sterk verminderde aandacht voor zijn moeilijkheden. Eens dat hij struikelde op zijn onvaste beenen, keek ze om - zei alleen:

‘Heb je méér last met loopen?’

En hij antwoordde nurksch: ‘Neen.’

Zij scheen het niet te merken.

Toen eindelijk veroverde hij uit die stomme worsteling de overtuiging: ‘Alles was beter dan dit zwijgen. Wàt ervan komen zou.... hij was tòch een verloren man. Smeet ze hem overboord - hij kon het zich begrijpen.’

En den zooveelsten avond, dat zij op die wijze tegenover elkander zaten, zei hij plotseling:

‘Stance.’

Ze keek op. Niet geschrikt of verrast. Strak, hard. Een oogenblik hield hij dien blik uit, toen wendde hij den zijnen af, beet grauwbleek geworden op zijn snor.

[p. 288]

‘Ik wou dat je zei wat er was,’ kwam hij eindelijk.

Ze blééf kijken, strak en gespannen. Toen zei ze:

‘Ja. We moeten praten.’ Ze haperde. ‘Het moet. Als ik.... als ik je bezeer, dan spijt 't me. Ik kan 't er niet om laten. Ik ben zelf te veel bezeerd. Ik kan ook niet voortleven zoo, zonder zekerheid. Eerst dacht ik, dat ik die niet dragen kon. Nu vind ik alles beter dan deze onzekerheid.’

Hij wachtte.

‘Ik heb gelezen dat een kind als Dolfje -’ ze moest zich dwingen voort te gaan, want wéér was er de aanvechting weg te hollen en te roepen: ‘Zèg 't me niet, zèg 't me niet, want ik word gek als 't zoo is!’ - ‘dat een kind als Dolfje 't gevolg kan zijn van een ziekte als die van jou.’

Tusschen hen groeide een stilte - haast tastbaar.

‘Wéét jij wat je mankeert? Heeft Bergema 't je gezegd?’

Hij dacht dat hij stikken zou. Zijn handen sidderden, zijn gezicht trok weg.

‘Hij heeft 't me gezegd, ja.’

Ze sprong bijna op. Haar handen klemden zich aan den tafelrand.

‘Heeft hij je nog méér gezegd?’

‘Ik heb het hem gevraagd. Over Dolfje.’

‘???’

‘Hij zei: 't is nooit met zekerheid te zeggen.’

Arm keken ze mekaar aan.

‘De waarschijnlijkheid,’ zei ze hard.

‘O,’ zei hij wanhopig, ‘ik heb het toch niet gewéten. Ik heb toch gedacht, eerlijk, dat het voorbij was.’

Zij zat zwijgend te staren.

Dit, wat haar zoo gekweld had, was thans haar geen punt meer. Haar hart, met geweld, kwam op voor haar kind.

‘Wat heb je gedaan - ik heb een ongelukkig kind gekregen door jou! Vergiftigd heb je je kind. Ons allebei. Daar denken jullie niet aan. Je trouwt als het andere je verveelt. Dan zit een gezonde vrouw met een zieken man, een stumperig kind. En we begrijpen er niets van. We hebben medelijden, angst.... En jullie zwijgt - net zoo lang tot....’

Zij was opgesprongen, hij zag vernietigd haar wegloopen, de kamer uit, in een radelooze woede, haar bleek verbeten gezicht overstroomd van tranen.

‘O God - o God -’ steunde hij, ‘waarom ben ik niet dood.’

Den volgenden avond - de kwelling van zoo'n maaltijd tegenover

[p. 289]

elkaar, zij met Dolfje bezig, hij zwijgend, staroogend - zaten zij weer te zamen. Hij was voor de kachel geschoven, hoe kwam hij toch altijd zoo koud. Zijn twee voorste vingers waren telkens dood... Zij zat aan de tafel met naaiwerk. Buiten sloeg hagel tegen de ruiten - een ruwe lente die sneeuw en snerpenden wind bracht in April nog.

Stance luisterde naar de aangierende vlagen. ‘Ik wou dat ik erin liep, alleen, met den regen, den wind, den hagel in mijn gezicht....’ Zij zag zich opeens loopen, lange jaren geleden, met Annètje naar cathechisatie in een storm, schaterend van de pret; dan schoof een ander beeld ervoor: zij met haar vader gearmd luisterend naar de zingende orgelvrouw uit den Duvelshoek:

‘Is dan de lief-de soon swaare sonde....’

Zij keek op, omdat Otto was opgestaan. Op zijn onvaste manier de kamer doorslofte. Hij stond voor de boekenkast en zocht een boek - maar middenin vergat hij, keek op en bleef onbewegelijk staan.

Er was iets wonderlijk jongensachtigs in hem, terwijl hij daar stond: zijn tenger geworden figuur, zijn houding zoo onzeker, en die blik, of hij in angstige spanning stond te denken.

In Stance rukte iets met geweld aan haar diepste voelen - rukte haar weg uit haar verstarring. Op eenmaal zàg ze hem:

Niet den Otto van de latere jaren, den ziekelijken man, die prikkelbaar veel vergde van haar geduld en liefde, en in wien ze altijd nog hardnekkig de glorie terugwilde uit haar meisjestijd - niets meer van den krachtige, die geen keus gelaten had aan haar onervaren hart. Maar.... den jongen dien ze nooit gekend had. Die opstond uit den vermagerden, verziekten, verbrijzelden man in zijn schuldgevoel, zijn angst, zijn hulpbehoevendheid. Het was deze jongen - zij wist het plotseling zoo fel dat zij hijgde, een bloedgolf opstootte naar haar koude wangen - die haar op een nieuwe wijze dierbaar was. Misschien wàs hij schuldig, misschien niet - wat deed het er nog toe - haar heele wezen was eenmaal verknocht en verknoopt met hem. Nòg. Wéér.

Haar liefde, wanhopig, ontwricht, gréép den nieuwen uitweg. Ze was opgevlogen, naar hem toe, haar hoofd tegen zijn dun geworden haar, en aan zijn oor fluisterden haar snikken:

‘Kijk niet zoo! Zoo ongelukkig!’ Haar handen streelden hem. Ach dat stakkerig gezicht van hem!

Langzaam drong ze hem terug naar zijn stoel.

‘Stance.... vrouw....’ Hij trok haar bevend tegen zich aan.

‘Ja, ja, stil - het is.... het is een ongeluk.’

Hij lag te snikken in zijn zwakte, zijn gebrokenheid.

‘Zoo duur, zoo duur betaald die stommiteit....’

[p. 290]

‘Hou je van me? als vroeger? als altijd?’

‘O vergeef me,’ steunde hij, ‘ik ben zoo ellendig.’

De jongen. De jongen in haar armen - die droeg haar liefde uit naar onvermoede verten.

‘Huil niet zoo. Huil nu niet zoo. We moeten.... we moeten verder leven.’

‘Was ik maar dood.’

‘Nee oh - niet zeggen. Ik kan niet zonder je. Samen zullen we het wel....’

Ze zweeg opeens. Dolfjes klein gezichtje, zijn hulpeloos figuurtje rees voor haar op. Ze beefde, beet op haar lippen. Hij keek haar aan, zag hetzelfde.

Zij zwegen, vaster elkaar houdend in een jammer, die hen innerlijk bevroor. Haar hoofd lag tegen zijn wang, zijn magere hand tusschen de hare. Ze borgen zich huiverend in het oogenblik. Want naar een toekomst konden zij geen van beiden zien.