Het revier

[p. 96]

Leve de koningin!

Vught, 31 augustus 1944.

Er vallen gaten in 't gordijn dat het kamp scheidt van de werkelijkheid. Berichten dringen door. In de verte is het gebulder der geallieerde kanonnen verneembaar. Gezegd is: zij staan al bij Breda. Voor ons nadert het nog onduidelijke einde. Zullen de Duitsers ons hier achter laten?

Door de bomen langs de barak kunnen we zien dat een goederentrein binnenrijdt. Spanning. Angst. Betekent dit, op het laatste ogenblik, op transport gesteld worden, naar Duitsland? Een daad van waanzin, nu het lot van Hitlers horden wel bezegeld is?

Het blijft bij gissingen. Totdat de Stubenälteste binnentreedt en papieren zakken uit gaat delen waarop een rood kruis staat gedrukt. Boterhammen. Van die grote, weke witte plakken geronnen deeg, besmeerd met boter.

Er wordt gegeten zonder omhaal en met de gretigheid die uitgehongerden aan de dag leggen. Eén man echter legt de zak met het kruis voor zich neer en staat op. Op onvernomen bevel staan allen op. Zij volgen die ene man die nu, zonder geluid te geven, zingt. Het Wilhelmus, want vandaag is Wilhelmina jarig. Zijn lippen bewegen. Onze lippen bewegen. En het lied stijgt op uit duizend kelen. Zonder klank, zonder geluid. De ss kijkt verbijsterd toe.

[p. 97]

Bij het tweede couplet wordt de ontroering de meesten te machtig. Om het beeld van die oude Koningin die op haar geboortedag aan de gevangenen heeft gedacht.

Een ss-Gefreiter treedt binnen. Hij leest zeven namen af van een lijst die hij in de handen houdt. Zeven mannen die vanavond op transport gesteld zullen worden.

Er vinden 's avonds nooit transporten plaats. Iedereen weet dat. Wanneer we, een uur later, het salvo horen, begrijpen we wat er gebeurd is.

De volgende avond worden er weer zeven opgeroepen. Wij wachten af. Valt onze naam? Is het onze beurt? Tegen dit toeval waarachter de dood zich verschuilt is geen verweer mogelijk. Men doet een stap naar voren. Men treedt uit de rij der levenden en gaat de voorhoede van de dood binnen. Bij elke naam die valt kijken we rond. Geen revolte, zelfs geen kreet, geen huilen, wel gespannen kaken.

Wij staan bij elkaar. De naam die nu valt treft een van ons. Volkomen onverwachts en toch, als bij afspraak, gaat er een zacht gemompel op.

Wat zeggen gevangenen uit Amsterdam, Leeuwarden of Maastricht, wanneer de dood hun rijen dunt met de kille zekerheid van administratieve besluiten? Het is absurd. En het was waar. Met strakke ogen en met vaste lippen zeggen ze binnensmonds: Leve de koningin!

Een oude dame, gehuld in een overjarige, van een Russische oudoom geërfde bontjas. Niet minzaam, niet charmant, zonder populair wangedrag. Een vrouw die koninklijk was, ook al had het leven haar niet koningin gemaakt. Die alle benauwdheden der Nederlanders kon delen zonder tot hun burgerlijkheid te vervallen: het fietsen en het slecht gekleed gaan. Zij kon een koningschap representeren zonder zichzelf geweld aan te doen. En vooral: zonder dat koningschap van zin en luister te beroven.

[p. 98]

Zo, en in deze zin, hield het stugge volk van Nederland van deze koningin. Waarin het, onverkleed, zijn wezen kon herkennen.

Traag en statig schreed zij in haar lange mantel. Zonder opschik, zonder praal. Maar altijd met majesteit.

Waar mannen met de dood voor ogen wachtten op hun einde, sprak het beeld tot hen van deze koningin. Wat nooit een politicus had kunnen bereiken, symbool te zijn van een onuitspreekbare verbondenheid, was zij.

Vandaar dat toen in Sachsenhausen de pakketten uitbleven en de Hollanders als enige verstoken bleven van de steun der landgenoten, er maar één reactie kwam: Als de koningin dat eens wist. Zij stierven, bij duizenden, die Nederlanders, omdat de ambtenaren verstek lieten gaan. Van een ambtenaar kon men niets meer verwachten. Maar het was ondenkbaar dat de koningin dit wist. Allicht is dit onredelijk. Wie vandaag zo'n houding memoreert is bijna belachelijk. Partijen overwegen nu afschaffing der monarchie. Wie van de Duitsers niets te lijden had legt een prinses ten laste dat zij van een Duitse jongen houdt. Vergetend dat het een Duitse prins was die drie eeuwen geleden zijn bezit verkocht om Nederland te hulp te komen. Vergetend dat ook Wilhelmina goeddeels ‘van duytschen bloet’ was. Wie echter maakt zich aan racisme schuldig, als hij aan een mens diens afstamming ten laste legt?

Wie, op het zwaarste ogenblik van zijn bestaan, geen ander woord naar de lippen voelde dringen dan het strafbaar ‘leve de koningin’, staat bitter tegenover veel van wat vandaag zijn luisterloze gang gaat.