Het revier

[p. 4]

Het is waarschijnlijk de galgenhumor die Taecke Botke voor een voortijdig einde heeft behoed. Botke heeft ook in ‘Het Revier’ de moedige vrolijkheid behouden die ik sedert 1921 van hem ken. Ja, er staat wel degelijk wat er staat, 1921-
Cola Debrot

[p. 7]

Voorwoord

Lang heb ik ermee gewacht om wat hier volgt op te schrijven. Het paste immers niet in het patroon der concentratie-kampbelevenissen, ik was bang dat de manier waarop ik over die ervaringen zou vertellen, de ernst en de tragiek ervan zou kunnen kleineren. Toch, als we elkaar weerzien, de kampgenoten van Sachsenhausen en Ravensbrück, en we halen herinneringen op aan de tijd doorgebracht in het kz, dan komen zelden de macabere episoden ter sprake. Avonden lang kunnen we vertellen over dingen in de marge van het grote moorden; dingen die in de ogen van anderen misschien futiel zijn, maar die voor ons toen het leven uitmaakten.

Trouwens, hoe zouden wij daarzonder er het leven afgebracht hebben? Zelfs onder omstandigheden als die in het kz, tracht een mens een leefbare oplossing te vinden voor de moeilijkheden van de dag. Er bestond, allicht, de troosteloze ellende waar anderen over geschreven hebben. Tussen dat alles door werd er echter geleefd, hartstochtelijk soms, in het geloof eenmaal aan die ellende te ontkomen.

Als ik heel eerlijk ben, moet ik zelfs bekennen, in die kamptijd minder ongelukkig te zijn geweest dan eigenlijk vanzelfsprekend was. De grenzen van het bestaan waren enger getrokken; het leven was overzichtelijker. Het beperkte zich bijna tot pogingen

[p. 8]

om aan eten te komen en niet te bevriezen. Voor de dood had niemand angst; bezit was van geen betekenis. Dat verleende je een vrijheid die je - in vrijheid levend - nooit bezat. Tot de overzichtelijkheid van dat kampbestaan hoorde ook het duidelijke onderscheid tussen goed en kwaad, vriend en vijand. We wisten wie aan onze kant stond, op wie te vertrouwen viel, wie onze vrienden waren. Daartegenover - en bloc - de bende: Kapo's, de ss'ers en hun handlangers. In de gewone wereld is dat alles veel gedifferentieerder; je vijanden en tegenstanders gaan beschaafder, gevoileerder te werk. Ze zijn ethisch gedekt en maatschappelijk verantwoord. In het kamp is het als in de Western: de bandieten zijn herkenbaar, de helden eveneens.

Jegens de Duitsers heb ik geen haat overgehouden. Hun verantwoordelijkheid voor alle begane wandaden is onomstotelijk, maar als ik denk aan mannen als Klaus von Stauffenberg en Ulrich von Hasselt, besef ik toch dat ik enige nuance in mijn oordeel moet aanbrengen. Ik zou liever zeggen dat ik een afkeer van de Nazi's heb, zoals in het algemeen van alle massa's die minderheden vervolgen.

Voor mij is, met het schrijven van deze herinneringen, een episode herleefd waarin heel veel waaraan ik voordien waarde hechtte, herleid is tot zijn juiste betekenis. Ik geloof niet, ooit voordien of ooit nadien, een besef van gemeenschap en kameraadschap gekend te hebben als in de dagen van het kz. Voor het overige: ik behoor niet tot de intellectuelen die zo graag hun persoonlijke ervaringen verdunnen tot algemene theorieën. Meer dan ‘dit heb ik meegemaakt’ heb ik niet willen vertellen. In goede zowel als in kwalijke zin zal het wel kenmerkend voor mij zijn dat ik juist dát heb beleefd en onthouden.