Vrijheid en slavernij

Verhaal over het jaar 1000, met nabeschouwing over 2000

[p. 7]

1 De Noormannen komen!

Auke is met zijn vader naar het land waar de koeien grazen. Ze zijn op het land bij de zee, dat kan nu. Het is al weken lang mooi, droog zomerweer, de zee is nu niet gevaarlijk. Op dat land groeit veel gras, dat is goed voor hun dertig koeien en kalveren. Auke ziet de stier apart staan, dat beest graast helemaal alleen, een eindje van de kudde vandaan.

Met zijn vader loopt Auke bij de koeien, hun trotse bezit, zelfs de kleine Auke weet dat al. Hij is dan ook de oudste zoon, hij weet wat er op een boerderij belangrijk is. Vader en zoon zijn blij op deze mooie dag in de zomer. Straks gaan de koeien terug de terp op, daar in de boerderij worden ze gemolken door vader en moeder. Auke kan ook al melken, maar bij hem willen de koeien niet stilstaan. Zijn vader is groot en sterk, die duwt zo'n koe tegen een paal en begint te melken. Moeder praat met de koeien, dan zijn ze ook rustig.

Auke kijkt naar de zee en ziet een heleboel zeilen. Het zijn vreemde schepen, ze hebben drakekoppen en elk schip heeft één zeil. Langs de kant hangen allemaal ronde borden, wat zijn dat? Auke roept zijn vader, die kijkt en wordt dan bleek.

‘Noormannen,’ hoort Auke hem zeggen. ‘We brengen onze koeien terug,’ roept hij Auke toe. ‘Haal de stier!’ Auke rent naar het grazende beest, pakt een stuk touw dat aan zijn kop zit en trekt hem vriendelijk pratend mee. De stier volgt gewillig, hij kent Auke. Vader drijft de koeien bij elkaar en zo gaan ze snel naar de terp. Daar schreeuwt vader: ‘De Noormannen komen, pak alles wat waarde heeft bij elkaar en kom mee naar het bos.’ Moeder kijkt naar buiten, ze wordt ook heel bleek. ‘Ze landen al,’ zegt ze. Ze pakt de kleine Jouke uit zijn houten bedje, neemt potten en pannen in haar andere hand en staat klaar voor de vlucht naar het

[p. 8]

beschermende bos. Vader is al onderweg met de koeien en de kalveren, de stier loopt nu los, helemaal vooraan. Auke krijgt een heleboel kleren van zijn moeder en moet haar volgen. Hij begrijpt wel dat er iets ergs dreigt, maar hij weet niet hoe groot het gevaar is. Ze vergeten de varkens, die knorren in hun hok.

Over de ongelijke grond vluchten ze met hun vee en wat ze maar dragen kunnen, naar het bos. Auke heeft het moeilijk met dat zware pak kleren. Hij valt, krabbelt weer overeind en holt mee met vader en moeder.

Als vader bang is, moet het wel erg zijn. De lappen en de kleren worden vies, maar niemand zegt er iets van. Auke vlucht en ze bereiken het bos als achter hen de eerste Noormannen al bij hun terp komen. Het hele gezin en het vee verdwijnen in het bos. Vader kent een open plek, daar blijven ze met hun koeien. Moeder maakt een zacht bedje voor de kleine Jouke, die is pas één jaar. De kleine jongen slaapt net zo rustig als thuis, voor hem is er niets aan de hand.

Auke, vader en moeder zijn bang. Vader en Auke sluipen naar de bosrand en gaan daar kijken. Auke ziet vreemde kerels bij hun huis, ze hebben een helm met grote horens op en ze schreeuwen naar elkaar. Auke verstaat er niets van, het is ver weg.

Dan ineens is er rook, hun huis staat in brand! Vader gromt boos, maar hij kan niets doen, hij moet hier wachten. Wachten tot de overval voorbij is. Joelend trekken de rovers naar de stad en het klooster, daar is even later ook rook te zien.

De zeerovers plunderen alles en steken de boel dan in brand. Auke gaat met zijn vader naar de open plek terug. ‘De boerderij brandt,’ zegt vader zacht. Hij huilt, dat heeft Auke nog nooit gezien. Moeder troost haar man. ‘Als ze weg zijn bouwen we een nieuw huis,’ zegt ze. ‘Dat maken we nog mooier en groter dan het oude.’

In de verte wordt het stil. De zeerovers komen niet naar het bos, in de stad is genoeg te plunderen. Auke is hier veilig. Moeder maakt een vuurtje en kookt brij in een van de grote pannen. Auke haalt

[p. 9]

hout uit het bos. De wind is gunstig, die komt van zee. Hun rook drijft het land in, de rovers zullen de rook niet zien. Moeder laat haar kleine kindje drinken en maakt ondertussen de meelpap klaar. Auke stookt het vuurtje, dat doet hij thuis ook vaak. Niet te veel hout nemen, net genoeg om alles te laten koken. Vader is weer naar de bosrand. Hij komt terug en zegt: ‘Ze zijn in het klooster en in de stad. Vannacht blijven we hier, morgen kijk ik wel of het veilig is.’

Moeder knikt, ze roert in de pap en legt haar tevreden baby weer in zijn bedje van lappen. Het kind slaapt, voor hem is er niets aan de hand. Voor Auke wordt het een vreemde nacht. Ze slapen in de open lucht, hij krijgt een paar lappen en moet daar maar warmte in vinden. Hij ligt bij een struik, de stier ligt daar ook, dat is lekker warm. Vader en moeder hebben in de schemering de koeien gemolken en die melk is gekookt op het vuur. Vader is naar een veld met erwten geslopen en die zijn meegekookt. Het is niet lekker, maar het is wel eten. Daar gaat het nu om, overleven, ondanks de aanval van de Noormannen.

De koeien en kalveren zijn gelukkig nogal rustig en de stier houdt zich kalm zolang Auke in de buurt is. Die slaapt, en de stier blijft stil liggen.

Midden in de nacht wordt Auke wakker. Even weet hij niet waar hij is, hij mist het lage strodak van zijn gewone slaapplaats. Hij ziet een donkerblauwe hemel vol sterren. Dan weet hij het weer: ze zijn gevlucht. De Noormannen zijn gekomen en dat schijnt heel erg te zijn. Zelfs zijn grote, sterke vader is bang van die zeerovers. Auke ruikt de rook van de brandende stad, hij ziet weer de rook uit hun boerderij komen. Hij is bang. Straks is er geen huis meer. Wat moeten ze dan? Moeder zegt wel dat ze een nieuw huis kunnen bouwen, maar hoe doe je dat? Auke weet het niet, vader en moeder zullen het wel weten. Zijn moeder komt bij hem en praat zacht met hem. Ze wijst naar de sterren en zegt: ‘Hier zijn we veilig, Auke. Noormannen zijn de ergste rovers van de wereld. Ze stelen alles en ze nemen je mee. Ze verkopen je als slaaf, dan moet je je hele leven vies werk doen.’

[p. 10]

‘Wat is een slaaf?’ vraagt Auke.

‘Een slaaf is een mens, maar een mens die ze gewoon verkopen zoals wij koeien verkopen. Slaven hebben een vreselijk leven, ze moeten overal werk doen wat een ander niet doen wil. Ze leven als beesten en gaan dood als beesten.’

Auke zegt zacht: ‘Wij worden geen slaaf?’

Moeder drukt haar oudste jongen tegen zich aan en zegt heel zacht: ‘Nee, Auke, wij zijn hier veilig. Je vader heeft precies op tijd onze koeien hierheen gedreven, wij zijn veilig. Ons vee is ons belangrijkste bezit, wij komen er wel weer bovenop. Voor oom Abe en tante Geeske is het veel erger, die wonen in de stad.’

‘Oom Abe is toch in Engeland,’ zegt Auke.

‘Ja, hij is wel veilig, maar wat gebeurt er met hun huis. Wat doen ze met tante Geeske en de kinderen?’

‘Worden dat slaven?’ vraagt Auke.

‘Laten we hopen dat ze op tijd gevlucht zijn,’ zegt moeder. ‘Tante Geeske woont dicht bij de stadspoort, ze kan op tijd weggerend zijn.’ Auke hoort verderop in het bos mensen lopen. Heel rustig zegt hij: ‘Tante Geeske komt naar ons toe.’ Moeder hoort het ook. Wat is het? Gevaar van Noormannen? Ze kijkt angstig naar de bosrand, dan schreeuwt ze van vreugde en rent naar voren.

‘Geeske, kom hierheen!’ De vrouwen omhelzen elkaar huilend. De stier staat op en zoekt een ander plekje, het is hem hier te druk. Auke ziet twee slaperige kinderen bij tante Geeske. Hij maakt zijn bed al wat groter, dat komt goed uit. Iedereen krijgt te eten en dan slapen de twee kleine kinderen van tante Geeske op de plek van Auke.

‘Ik vind wel een ander plaatsje,’ zegt hij als een grote man. Hij heeft een wollen lap en vindt een warm plekje tussen twee koeien. Hij kijkt nog een tijdje naar de sterren en slaapt dan rustig, midden in het bos. In de stad gebeuren de vreselijkste dingen, daar merk je hier niets van.

Als Auke wakker wordt is het al dag. De koeien zijn weg, die

[p. 11]

grazen op een mals weitje in het bos. Vader heeft de stier vastgebonden en is naar de bosrand geslopen. Daar is alles rustig. Hij gaat naar het open veld en komt bij hun terp. Daar is het huis een rokende ruïne. De stallen zijn ook kapot en van de varkens die ze niet uit hun hokken haalden, zijn alleen de darmen over. De rovers hebben de dieren geslacht en opgegeten.

De vader van Auke kijkt naar de zee en ziet dat de vloot van de Noormannen wegvaart. Gaan alle schepen weg? Het lijkt er wel op. De Friese boer vertrouwt het nog niet, de zeerovers hebben zoveel gemene streken uitgehaald, die kun je niet vertrouwen. Dichtbij rookt het klooster, de monniken zijn druk bezig branden te blussen, in de stad is ook overal rook en vuur.

De Noormannen varen echt weg, ze hebben veel gestolen en ze voeren gevangenen als slaven mee. Ze hadden een goede dag.

De vader van Auke gaat naar het bos en brengt zijn gezin en het geredde vee terug naar de terp. Auke ziet nu wat er allemaal gebeurd is. Hun hele huis is weg, er staan nog een paar verkoolde boomstammen, daar steunde alles op. Verder ziet hij de darmen van de varkens, jammer dat ze die beesten vergeten zijn. Moeder huilt, tante Geeske huilt en dan beginnen de kinderen ook te huilen. Auke niet, hij is de oudste, hij doet wat zijn vader doet. Die laat de koeien bij de terp grazen en begint de rommel op te ruimen.

‘Niet huilen, aanpakken,’ zegt hij nors tegen de vrouwen.

Ze slepen de hele dag verkoolde stukken hout naar de rand van de terp en diezelfde middag mag Auke met vader mee het bos in. Van een boer verderop lenen ze het paard. Die boerderij ligt wat meer verscholen, die staat er nog. De boer en zijn vier grote zonen helpen de vader van Auke. Ze kappen stevige bomen en maken nog voor de avond een eenvoudig hutje van hout en takken. Auke mag op het sterke paard zitten. Met dat paard sleept hij dikke stammen naar de terp, dat zijn de hoekpalen van hun hut. Van takken en bladeren vlechten vader en de jonge mannen snel een wandje, dat smeren ze af met taaie klei en dan is er voor de eerste tijd weer een huis.

[p. 12]

Tante Geeske blijft bij vader en moeder. De twee vrouwen halen gerst van het veld en koken dat in melk. In de tuin is de groente niet gestolen, er is wel veel vertrapt. Moeder zorgt voor de kleine Jouke. Tante Geeske heeft ook een kind dat nog bij haar drinkt. De twee vrouwen maken van het verkoolde hout een vuurtje voor de hut. Dat is de keuken. Er is eten en hun vee is gered.

De boer die helpt, zegt: ‘Dat is het belangrijkste, je vee is gered. En je gezin is veilig. In de stad zijn veel mensen als slaaf weggevoerd. We helpen je wel bij het bouwen van de nieuwe boerderij.’

Voor deze dag is het werk klaar. De vader van Auke bedankt zijn helpers en gaat eten. Daarna is het tijd om de koeien te melken, het gewone leven gaat door.

In de hut is weinig plaats, ze liggen allemaal op een rij. Gelukkig gaat tante Geeske morgen weer naar de stad. Auke en zijn vader zullen met haar meegaan.

Die nacht slapen alleen de twee baby's lekker, voor alle anderen is het te krap in het hutje. Auke is al vroeg buiten. Hij gaat naar de waterput aan de zijkant van de terp. Daar is alles nog heel, hij schept een houten bak vol water en wast zich, daarna is hij klaar voor de nieuwe dag.

Met zijn vader gaat hij langs het klooster. De poort staat open. Ze kijken erdoor. Op het binnenplein ligt een stapel verbrande boeken. Een monnik probeert uit de verkoolde resten nog stukken gaaf perkament te halen. Auke ziet dat die man huilt.

‘Waarom huilt u?’ vraagt hij. ‘Jullie huis is toch nog heel, ons huis is verbrand.’

De monnik kijkt hem droevig aan. ‘Het klooster staat er nog,’ zegt hij. ‘Maar mijn levenswerk is vernietigd. Jaren heb ik aan deze boeken geschreven en die heidenen hebben alles verbrand.’

‘Dan gaat u toch opnieuw schrijven,’ zegt Auke.

De monnik legt zijn hand op het hoofd van de jongen en zegt: ‘Dat zal ik doen, jongen. Zolang God mij kracht geeft zal ik doorgaan, dank je wel.’

Auke komt met zijn vader in de stad. Daar zijn alle houten huizen tot de grond toe afgebrand. Twee of drie rijke kooplieden

[p. 13]

hebben huizen van steen, die staan er nog, ook de kerk is als bouwwerk overeind gebleven. Daarbinnen is alles geroofd wat de Noormannen maar van goud of zilver zagen. In de rijke koopmanshuizen is ook alles weggehaald. Auke hoort van een koopman die zijn geld wilde verdedigen, de man is doodgestoken. Verderop zit een pottenbakker te huilen. Hij kon zich verstoppen, de Noormannen hebben hem niet gevonden. Zijn hele gezin is als slaaf weggevoerd. De man schreeuwt het uit. Zijn verdriet is te groot. ‘Waarom ben ik niet meegegaan!’ schreeuwt hij. ‘Wat moet ik hier alleen!’

Niemand kan hem helpen. Iedereen heeft genoeg aan zijn eigen ellende. Auke komt met zijn vader bij het huis van tante Geeske, dat staat er nog, de wind was de andere kant uit. Binnen is wel alles kapotgeslagen. Tante Geeske huilt niet meer. Ze maakt haar huis schoon en wordt door buren geholpen. Auke gaat met zijn vader terug naar hun boerderij.

Achter hen brandt de koopmansstad Staveren, honderden zijn er als slaaf weggevoerd. Zij zullen de rest van hun leven als vee behandeld worden. In het klooster begint een monnik opnieuw te schrijven, dezelfde boeken, alles opnieuw, letter voor letter tekenen.

Thuis zorgt vader eerst voor het vee. Daarna gaat hij naar de boer die hem gisteren geholpen heeft. ‘We moeten stevige bomen uitzoeken voor mijn nieuwe boerderij,’ zegt vader. ‘In de stad is alles kapot, straks gaat iedereen het bos in.’

Meteen de volgende dag kappen ze de bomen waar straks hun nieuwe boerderij van gebouwd kan worden. Het paard sleept de zware stammen naar de terp, Auke zit er fier op. Hij is een vrije Fries, geen slaaf van de Noormannen, en dat alles dank zij zijn vader.

Straks hebben ze een nieuw huis, de bomen ervoor liggen klaar. Dat is ook slim: voor die lui uit de stad naar het bos komen, hebben zij hun spullen al op de terp.

De overval van de Noormannen in 991 is voorbij.