Drama en toneel in Suid-Afrika. Deel 1. 1652-1855

[p. II]

Die Afrikaanse Skouburg, Kaapstad. (1800-1839).
(Foto A. Elliott, Kaapstad).

[p. V]

Voorwoord.

Twee dinge het ons jong Afrikaanse kultuur broodnodig: 'n grondige, diepgaande beskawingsgeskiedenis van ons Dietse verlede, 'n deeglike, volledige geskiedenis van Dietse letterkunde in Suid-Afrika. Om die paaie wat naar die toekoms voer te sien, moet 'n mens die paaie ken wat uit die verlede kom. Die verlede is die anker van die hede, maar die kompas van die toekoms. Te weinig ken ons ons kulturele verlede in Suid-Afrika. Vandaar die onvastheid (neiging tot verengelsing), die heers van wanbegrippe (Langenhoven se ‘Dietse Sappery’), ten opsigte van die bestaande Afrikaanse kultuur. Vandaar ook, oor die algemeen, die onsekerheid en onverskilligheid wat betref die toekoms van die Afrikaanse kultuur (noodsaaklikheid van noue aansluiting by die Nederlandse kultuur); die so weinig positiewe vraagstelling by ons Afrikaners: wat verstaan ons onder 'n volwaardige Afrikaanse kultuur, langs watter lyne moet ons ontwikkel om dit te bereik?

Ons Afrikaanse kultuur verkeer nog in sy eerste kinderjare. Ons vernaamste kulturele besit is ons taal, ons Kalvinistiese godsdiens, 'n bietjie letterkunde, en, as erfstuk uit die verlede, ons ou-Hollandse boustyl. Verder besit ons 'n enkele verdienstelike beeldhouer; 'n paar verdienstelike skilders; 'n bietjie Afrikaanse liedere (meestal deur Nederlanders of Vlaminge op musiek geset); 'n ontluikende Afrikaanse toneel; en miskien 'n ontluikende Afrikaanse wetenskap op Stellenbosch.

Seker dis 'n bemoedigende begin. Maar hoe ver staan ons nog nie af van die internasionale peil nie? Waar is ons moderne Afrikaanse boustyl wat kan vergelyk met die ou-Hollandse? Waar is ons Rembrandt, ons Shakespeare, ons Beethoven, ons Michel Angelo?

'n Jong volk leef vorentoe, word gesê. Ons moet vorentoe lewe: vurig, bewus, onkeerbaar. Ons moet wakker word uit die halwe slaap waarmee ons bevange is, ons moet skouers aan die wiel sit in eensgesinde sterk-bewuste krag om ons Afrikaanse ideaal te bevorder. Ons is kinders, in die eerste plek, van die Holland van die 17de eeu. Ons wil, soos ons broers in die Holland van die hede, ook 'n volk word, gesien in die raadsale van die wêreld. Gesien, nie om sy krag naar getal nie, maar om sy krag naar die gees, sy prestasies op gebied van wetenskap, kuns, ens.

[p. VI]

Hoe moet ons kom tot hierdie toestand? Hiervoor is nodig in die eerste plek self-kennis. Ons moet weet wat ons is; ons moet weet hoe ons dit geword het. Ons moet m.a.w. grondig op hoogte wees van ons beskawingsgeskiedenis.

In die twede plek is nodig bewustheid van en vertroue in eie krag. Onwrikbaar moet ons glo in ons Afrikaans-Dietse toekoms; onwrikbaar en onverflou moet ons ons ideaal nastreef.

Ten derde moet ons aanvulling hê uit, vrugbare aansluiting vind by, 'n vergelykingsbasis vind in 'n ander kultuur (of kulture). Hierdie kultuur (of kulture) moet internasionaal van peil wees, en by voorkeur, so naverwant moontlik aan ons Afrikaans-Dietse. Dit is nodig deels om verengelsing te voorkom, deels om ons eie karakter suiwer te bewaar; deels om verstumpering te verhoed.

Dit lê voor die hand dat die Nederlandse (ook Vlaamse) kultuur die aangewese is hiervoor. Ook met die res van die wêreld mag en moet ons vrugbare aanraking soek. Maar Nederland moet die eerste plek beklee: om ons taal aan te vul, vrugbaar op ons in te werk op ander gebiede van kuns en wetenskap.

In hierdie lig moet die skryf van hierdie proefskrif gesien word. Dis geskryf as 'n eerste bydrae tot die Hollands-Afrikaanse beskawingsgeskiedenis van Suid-Afrika. Afgesien van die voorafgaande tyd, hoop ek in hierdie werk reeds aan te getoon het, hoedat die Hollandse kultuur van oorwegende invloed gewees is op die beskawingsgeskiedenis van Suid-Afrika ook gedurende die 19de eeu; hoe, in besonder, die Hollandse toneel een van die belangrikste faktore vir die behoud van Dietse kultuur aan die Kaap gewees is. Uit die Nederlandse kultuur is die Afrikaanse voortgekom. Veel het die Nederlandse vir ons in die verlede beteken. Nog veel kan dit, naar my oortuiging, vir ons in die toekoms doen.

Intussen om dit te begryp, om ons tot kennis van ons verlede en ons hede te bring, hoop ek, sal hierdie boek sy deel bydra. Ek herhaal, dis 'n begin en nie die einde nie. Self hoop ek om op die ingeslae weg voort te gaan. Ek hoop dat ander nie sal agterbly nie.

F.C.L. Bosman.

Amsterdam, Maart 1928.