Het laatste bedrijf van een stormachtig leven en Laura's keuze

[p. 291]

Naschrift.

Een naschrift dat gericht is aan de geschiedkundigen onder mijne lezers, die sinds lang moeten opgemerkt hebben dat ik der fantasie vrij spel heb gelaten, waar het de avonturen van mijn held gold in den vreemde, en dat ik van de bekende historische waarheid ben afgeweken, zoowel wat den tijd als de wijze en de plaats van zijn einde betreft. Zij die Houbraken geloofwaardig achten, of die gewoon zijn hunne onderzoekingen uit te strekken tot het doorsnuffelen van Amsterdamsche pui-, begrafenis- en doodboeken, zullen eene uitkomst hebben verkregen in strijd met mijne voorstelling, hoewel daarmede niet is bewezen, dat er naar de diepere beteekenis zoo groot verschil bestaat, en dat het historisch einde, hoewel meer vulgair, minder tragisch is.

Een vermaard schilder van goede geboorte, die door passie overheerd, zijne keukenmeid trouwt, vergeet zich zelven niet minder dan een kunstenaar, die verlokt door de flikkering van rang en goud, zich laat vastsnoeren door het huwelijk aan eene vrouw die hij niet kan achten. Ook geloove ik geenszins tegen het karakter van van Aelst te hebben gezondigd, zooals het ons bekend is geworden, uit de enkele trekken die er van hem zijn opgeteekend, en 't is mijn streven geweest, aan de psychologische waarheid recht te doen, al vond ik vrijheid mij in dezen los te maken van den band der gezegde historische waarheid, of hetgeen ons daarvoor wordt aangeboden. De kunstschilder Willem van Aelst mag beschouwd worden als een op zich zelf staande

[p. 292]

persoon, die tot geen der belangrijke gebeurtenissen in ons vaderland in betrekking heeft gestaan, anders dan ze als vele zijner medeburgeren lijdelijk ondergaande, die zelfs geen noemenswaardigen invloed heeft uitgeoefend op de kunstrichting van zijn tijd, al werden zijne eigene schilderstukken geprezen en begeerd, van wien het dus wel onverschillig zal zijn, of hij te Amsterdam is gestorven dan wel te Delft en ettelijke jaren vroeger of later. Ik stelde het laatste, om welke reden? In de hoop dat de novelle die vraag overbodig zou maken.

En nu, niet ieder stormachtig leven eindigt onder onweersbuien en hagelslag, zooals wij van Aelst hebben laten eindigen. Integendeel, menigmaal is er rust gevolgd op woest doorgebrachte jaren, nog in den avondstond des levens. Maar wie beweert dat een bont, woelig leven, geheel gewijd aan de voldoening van lagere passiën, met onderdrukking, met lichtzinnig ontkennen van hoogere behoeften des harten, van de dringendste belangen der ziele, niet op dergelijke wijze eindigen kàn, die zou, meene ik, zich nog zwaarder vergrijpen tegen de menschkundige waarheid, dan ik het mij onderstaan heb tegen de historische.