Fabricius, Jan
Nederlands toneelschrijver (Assen 30.9.1871 - Wimborne, Dorset, 23.11.1964). Vader van de
schrijver
Johan Fabricius. Hoofdredacteur van het
Soerabaiaasch Handelsblad en het
Bataviaasch Handelsblad in Nederlands-Indië. In 1938 vestigde hij zich in Engeland. Hoewel
Fabricius op latere leeftijd ook enkele romans en drie delen memoires heeft gepubliceerd, ligt
zijn betekenis in zijn toneelwerk. Zijn eerste toneelstuk,
Met den handschoen getrouwd
(1907), schreef hij op aandringen van de toneelspeler
Frits Bouwmeester. Het is een
realistisch stuk over een jonge, idealistische vrouw die met de handschoen getrouwd is en zo
in het rauwe, Indische plantersleven terechtkomt.
Zijn technische vaardigheid en zijn handigheid in het schrijven van een dialoog, maken zijn
stukken goed speelbaar. Terwijl in die tijd het realisme in het toneel de boventoon voerde
(
Heijermans,
Hauptmann), zijn de stukken van Fabricius romantisch van aard. Het
handelingsverloop is vaak gewild. Er wordt doorgaans bewust aangestuurd op een
aandoenlijke werking, zodat sommige van zijn stukken het predikaat ‘melodramatisch’
verdienen. Gedreven door een sterk gevoel voor rechtvaardigheid zocht hij zijn gegevens in
de problematiek van milieus die hem vertrouwd waren: het boerenland van Groningen en
Drente, de planterswereld van Indië. Fabricius' werk werd in Nederland en ook in het
buitenland met succes opgevoerd. Tot zijn bekendste werken behoren
Eenzaam (1907) en
Dolle Hans (1916). Sommige stukken zijn vertaald in het Frans, Duits, Engels, Noors, Deens,
Fries en Gronings.
Herinneringen aan zijn jeugd zijn opgetekend in
Jeugdherinneringen van een Asser jongen
(1946). Over zijn Indische tijd schreef hij herinneringen in
Tempo Doeloe. Uit de goeie ouwe
tijd (1949).
Literatuur: WP-lexicon; K. Loos. Jan Fabricius en zijn werken (1923); J. Spierdijk,
‘In memoriam Jan Fabricius', in: Het toneel 85 (1964) 6, p. 269-272; Jan Fabricius, de
man en zijn werk (1971), met inl. van J. Spierdijk; Johan Fabricius, ‘Jan Fabricius’,
levensbericht in: Jaarboek Mij. Ned. Letterkunde 1969-1970 (1971), p. 110-118; H.J. Prakke,
‘Nederland herdenkt Jan Fabricius 1871-1971’, in: Garven van de oogst der laatste
jaren (1975), p. 162-166; M. Moree, ‘Jan Fabricius (1871-1964)’, in: P. Brood en W.
Foorthuis (red.). Drentse biografieën (1989), p. 42-46; H. Nijkeuter, ‘Het Asser
ereburgerschap van Jan Fabricius’, in: Asser Historisch Tijdschrift 2 (1992) 2, p. 1-9; J.
v.d. Berg, ‘De Indische toneelstukken van Jan Fabricius’, in: Indische Letteren 15
(2000) 3, p. 98-113.
H.H.J. de Leeuwe en G.J. van Bork
[ingrijpend gewijzigd, februari 2004]
Auteursrechtelijk beschermd